Terwijl ik dit schrijf, berichten de media over een nakend Brits verbod inzake Hamas: die Palestijnse politieke organisatie moet als “terroristisch” gecatalogeerd worden, en daardoor wordt het een wetsovertreding enige sympathie voor haar te uiten, contact met haar te hebben of haar te promoten. Je kan er tot 14 jaar gevangenisstraf voor krijgen, als het geplande verbod wordt doorgevoerd. Hamas heeft al furieus gereageerd. (1) (Maar het Britse initiatief ligt in de lijn van de Europese regelgeving.)
Er is al meteen een rechtszaak die relevant is in deze context: de 34-jarige Feras al-Jayoosi verscheen onlangs voor het gerecht omdat hij met een T-shirt had rondgelopen waarop steun voor de militaire vleugel van Hamas en voor de Palestijnse Islamitische Jihad werd verkondigd. Hij had dat onder meer gedaan in een Joodse wijk van Londen. Uitspraak verwacht op 17 december. (Er is al een mogelijke verzachtende omstandigheid: de betrokkene is autistisch. De feiten, door hem toegegeven, dateren ook van voor de aangekondigde taboeïsering van Hamas, maar de kijk erop wordt daar natuurlijk wel door beïnvloed. Rechter Paul Goldspring gaf als commentaar: “Dit is een moeilijke zaak om over te oordelen. Er is een dunne grens tussen steun voor een legitieme zaak en steun voor een verboden organisatie en u hebt uw verdediging daarop gebaseerd.”) (2)
In Frankrijk werd het politieke spel rond de roof- en moordstaat Israël – oei, mag ik dat wel zo zeggen? – grover gespeeld. Daar was het boycotten van Israël of het oproepen daartoe en steunen daarvan strafbaar gesteld. Maar Frankrijk werd op Europees niveau teruggefloten en de veroordelingen van actievoerders door het gerecht moesten worden ongedaan gemaakt. (3)
Charlie Hebdo als censor
Nog in Frankrijk speelde zich op de redactie van Charlie Hebdo ooit een merkwaardig incident af, in 2006: de chef, Philippe Vals (die van “bienvenue au pape de merde”) ontsloeg de tekenaar Siné omwille van een uitspraak die hij antisemitisch vond. Het ging om kritiek op de zoon van de toekomstige president Sarkozy, die zich zou bekeren tot het jodendom vooraleer met een gefortuneerde joodse vrouw te trouwen. Siné nam dat niet en vocht zijn ontslag aan. De maatschappij die Charlie Hebdo uitgaf werd in 2008 veroordeeld tot een schadevergoeding aan Siné van 40.000 euro, in 2010 in beroep opgetrokken tot 90.000 euro.
Het blad dat zozeer het recht op vrije meningsuiting verdedigde en verdedigt, bleek daar dus ook grenzen aan te stellen, maar de manier waarop werd door het gerecht niet geaccepteerd. Vermits Philippe Vals maar met veel vertraging reageerde op een stuk in zijn eigen blad, en pas nadat er in de pers een rel daarover was aangezwengeld, kan je je afvragen wat precies zijn motieven waren. En of er druk was uitgeoefend vanuit politieke kringen.
Of Richard Malka een rol gespeeld heeft bij dat dure voorval, is me niet bekend. Hij is jood, een vrijzinnige telg van joodse ouders die vanuit Marokko naar Frankrijk emigreerden, en hij was al lang de advocaat van Charlie Hebdo. Het zou interessant zijn te weten hoe hij deze zaak bekeek. Wel trad hij op na de moordende aanslag op de redactie in 2015. Er was toen een gerucht dat er een parodie op Charlie Hebdo op komst was, onder de naam Charpie Hebdo (Vermassacreerd Weekblad). Malka schreef een aangetekende brief om dat te voorkomen en dreigde met een kortgeding als de parodie toch zou verschijnen. Volgens de uitgever van het blad Le Connard was er even overwogen zo’n parodie te brengen, maar was dat plan de dag daarna alweer afgevoerd. Maar interessant blijft het betoog van Richard Malka tegen de publicatie van de pastiche.
“In deze context [een maand na de aanslag op de redactie van Charlie Hebdo] is het duidelijk dat de titel Charpie Hebdo op een directe manier deze gebeurtenissen en de slachtoffers oproept, wat ons volkomen ongepast voorkomt, want dat kan geen enkel humoristisch karakter hebben en overstijgt ruimschoots ‘de wetten van het genre’ van de acceptabele humoristische satire.” (…) “Het ziet ernaar uit dat uw bedrijf zich probeert in te passen in het spoor van Charlie Hebdo, waarvan de verkoop verveelvoudigd is door de wereldwijde mobilisatie voor de vrijheid van meningsuiting, en zo op ongepaste wijze wil profiteren van de huidige golf van steun voor het magazine Charlie Hebdo. De drijfveer van uw blad Charpie Hebdo zou zich klaarblijkelijk situeren binnen een louter opportunistische en commerciële aanpak, zonder enige humoristische bedoeling.” (4)
Richard Malka en zijn flexibele normen
Het is merkwaardig wat de advocaat van Charlie zich hier permitteert: preventieve censuur van een potentiële publicatie waarvan hij de inhoud niet kent, maar alleen een vermoede titel. Zijn laatste argument is bizar: het is immers normaal dat media inspelen op de actualiteit en zo geld verdienen. Niemand denkt eraan dat te verbieden, het is hun reden van bestaan, of een deel daarvan. De verdachtmaking van “profiteren van de huidige golf van steun voor het magazine Charlie Hebdo” mist dan ook elke juridische rechtvaardiging. Even merkwaardig is het eerste argument, dat de onbekende inhoud van de vermoede publicatie volkomen ongepast, “parfaitement indécent” zou zijn en geen acceptabele humoristische satire, “dépassant largement des ‘lois du genre’ de l’humour satirique acceptable”.
De criteria die Malka hier hanteert om een publicatie te voorkomen (of bij verschijnen te bestrijden voor de rechtbank) gaan heel wat verder dan wat hij later aangaf als enige begrenzing van de vrije meningsuiting: “De enige limiet is niet aan te zetten tot haat of personen omwille van hun religie te beledigen of smaad toe te voegen”. Maar in zijn dreigbrief over Charpie Hebdo redeneert Richard Malka helemaal niet volgens dit principe. Hier mag een publicatie niet indecent zijn en is de welvoeglijkheid een norm, en ook moet de satire binnen haar (Malka’s) grenzen blijven, wat wil zeggen dat je niet mag spotten met Charlie Hebdo na de moordende aanslag op de redactie.
Wat als je de criteria van welvoeglijkheid en humor toepast op de beruchte cartoon van Coco waarvoor Samuel Paty om het leven gebracht werd? Hoe humorloos, hoe onwelvoeglijk! En hoe decent is Mila? Al is er onbedoelde humor in het spel: zij zit met haar vinger op een plek waar die niet thuishoort, en waar ze hem niet meer vandaan krijgt, en die zit daar nu vast voor de rest van haar leven. (Oei, van Richard Malka mag ik vast niet lachen met die jongedame? Haar obscene agressie tegen de islam is niet onwelvoeglijk, maar dat ik lach met haar miserie vast wel?)
(1) https://newsbeezer.com/hamas-is-furious-when-britain-tries-to-ban-the-group-news-2/
(3) Zie het goed gestoffeerde artikel Boycott d’Israël in https://fr.wikipedia.org/wiki/, in het bijzonder punt 5.
(4) Geciteerd in: https://www.lesinrocks.com/actu/lavocat-de-charlie-hebdo-soppose-la-parution-du-pastiche-charpie-hebdo-103830-18-02-2015/
Eerste deel gemist? Lees het hier!
