Laïcard is een pejoratief woord voor een “excessieve verdediger van de laïciteit”. (2 ) Terwijl laïciteit kan gedefinieerd worden als de scheiding van kerken en staat, heeft die term vaak ook een meer agressieve inhoud: het bestrijden en terugdringen van de godsdienst. Terwijl de Franse laïcité historisch gebaseerd was op tolerantie en op een compromis tussen religie en staat, met wederzijds respect, is zij de voorbije jaren omgestulpt tot een strijdbegrip tegen de godsdienst, op de eerste plaats de islam. Hier vindt Malka zijn plaats. In een interview verklaarde hij onlangs nog: “De godsdienst is een weg om ooit zonder God voort te kunnen.”( 3)
Deze paradox is de meest positieve uitspraak over religie die ik van hem gelezen heb. Hoewel ik atheïst ben, deel ik dat negativisme niet. Godsdienst geeft zin aan het leven, biedt houvast, verschaft moraal, structureert het leven met gebed en liturgie en feesten, biedt moed en troost en schoonheid, schept solidariteit en sticht gemeenschap. Daartegenover staan natuurlijk de mogelijke ontsporingen van fanatisme, onverdraagzaamheid, rigiditeit, uitsluiting, geweldpleging… Maar het is met godsdienst niet anders dan met de staat: die heeft een prachtige catalogus van mogelijkheden om de samenleving gezond, vriendelijk, solidair, democratisch, rechtvaardig… te organiseren, maar blijkt al te vaak de realisatie van het omgekeerde en in mindere of meerdere mate een criminele organisatie. De staat is een weg om het idee van een staat definitief te kelderen?
Scatologie
De laïciteit is bij Malka dus niet de klassieke waar Frankrijk beroemd mee geworden is, maar het agressieve tegendeel daarvan. De titel van zijn boekje, “Le droit d’emmerder Dieu”, die je vrij neutraal kan vertalen als “het recht om lak te hebben aan God”, bevat het woord “merde”, en etymologisch betekent emmerder, zo zegt het woordenboek: “couvrir de merde”, bedelven onder de stront. Daarmee worden we herinnerd aan de scatologische en anale dimensie van de huidige ideologische strijd in Frankrijk.
In zijn boekje noteert Malka (en dat is dan niet meer de toespraak die hij voorbereid had, maar een terugblikkende toevoeging): “Tijdens het proces bekeek ik elke dag op mijn telefoon de doodsbedreigingen die de moeder van Mila mij toestuurde, die jonge adolescente die geen enkel misdrijf gepleegd heeft, zoals de procureur van Vienne in Isère geconstateerd heeft, en niets anders deed dan haar recht uitoefenen om de islam te bekritiseren zonder enige wettelijke grens te overschrijden. Zij wordt ermee bedreigd dat haar buik wordt opengereten, dat zij verbrand wordt, verkracht, dat haar de keel wordt overgesneden. Men zendt haar foto’s van afgesneden hoofden.” (p. 18)
Malka is ook advocaat van deze Mila, de onopgevoede adolescente die veel Franse moslims mateloos irriteerde met haar uitspraak op de sociale media: “Jullie godsdienst, dat is stront, jullie God, ik steek mijn vinger in zijn gat, bedankt en tot ziens.” Daarop werd, even begrijpelijk als ongepast, gereageerd met doodsbedreigingen en ander fraais. Sindsdien leeft Mila ondergedoken en met politiebescherming. In een boekje, “Je suis le prix de votre liberté”, maakt zij zichzelf tot martelares van een goede zaak, alsof zij de vrijheid in Frankrijk vertegenwoordigt en verdedigt. (4) Frankrijk moet haar dankbaar zijn voor haar grandioze uitspraak, nietwaar?
Malka is al jaren nauw verbonden met Charlie Hebdo. Kort na zijn afstuderen redigeerde hij al de statuten van dat blad, en hij werd er de huisadvocaat. In een eerder pleidooi in een andere rechtszaak citeerde hij een edito van het blad over paus Johannes-Paulus II die Frankrijk bezocht: “bienvenue au pape de merde”. (5)
Grenzen van de vrije meningsuiting?
Ook de cartoon van Charlie Hebdo die leidde tot de dood van Samuel Paty behoorde tot hetzelfde stijlregister, met zijn suggestie van anale seks en verkrachting. En president Macron verdedigde het tonen van die cartoon op school, zelfs zonder rekening te houden met de ongepastheid daarvan in de pedagogische context. Maar van de andere kant stelt de Franse staat gebrek aan respect voor de nationale vlag of de nationale hymne strafbaar. Het principe van vrije meningsuiting geldt dan opeens niet meer, en de staat eigent zich het respect voor het sacrale toe dat de godsdiensten is afgenomen. De staat, een neoreligie?
Malka zelf verdedigt niet de onbegrensde vrije meningsuiting: “Er zijn grenzen aan de vrijheid van meningsuiting. Niemand hier pleit voor een absolute vrijheid van meningsuiting. Deze grens, welke is dat? Ze heeft niets te maken met de vrijheid van religie of het sacrale. De enige limiet is niet aan te zetten tot haat of personen omwille van hun religie te beledigen of smaad toe te voegen.” (6) Als je in de beruchte cartoon van Coco de Profeet vervangt door Macron is dat ok? Of door een naakte Mozes met zijn aars afgedekt door een davidster, en de vermelding: “Mozes ontvangt de wet van God”? Ook ok. Doen! En kijken wat er gebeurt…
(Wordt vervolgd.)
1. Richard Malka, Le droit d’emmerder Dieu, Grasset, oktober 2021; https://www.tribunejuive.info/2021/11/13/richard-malka-prix-de-la-laicite-aujourdhui-cest-le-temps-de-laction-de-lengagement-et-du-combat-cest-le-temps-du-reveil/
2. https://lewebpedagogique.com/prof84700/laicard/
4. Mila, Je suis le prix de votre liberté, Grasset, juni 2021. Zie ook:
https://www.dewereldmorgen.be/community/de-franke-smoel-van-het-voorbije-jaar-in-frankrijk-mila/
5. Richard Malka en Georges Kiejman, Éloge de l’irréverence, Grasset, maart 2019, p. 51.
6. Richard Malka in a.w. p. 48.
