Het ‘collectief wereldleiderschap’ moest in Rio een stap in de richting van ‘sustainable growth’ zetten en een halt toeroepen aan de zich versnellende degradatie van de biosfeer van deze planeet. Het leverde alleszins een feest op voor wie houdt van eufemisme, understatement en gespeelde verontwaardiging. Een ‘gemiste kans’, zo heet het. Een falen van de ‘huidige wereldleiders’. We hadden ‘meer’ verwacht, etc. Laat mij toe te profiteren van het falen in de ‘uitleg’ van het ‘ecologisch probleem’. Misschien loont het om de relatie tussen het kapitalisme en het ecologisch probleem nogmaals duidelijk te proberen stellen.
Het kapitalisme en de vernietiging van de natuurlijke omgeving
?Het is ondanks de vele rookgordijnen vrij duidelijk waar de oorzaak ligt van de massale degradatie van de natuurlijke omgeving. Het is de megamachine die de globale economie genoemd wordt. Het is de exploitatieve Leviathan van massale goederenproductie en consumptie die steeds moet blijven groeien, nl. het Kapitalisme zelf. Het is voor de palmolie die u in zo veel van uw supermarktproducten (1) vindt dat het woud in Borneo in 50 jaar tijd gehalveerd is. Het is voor de steak bij uw beenhouwer dat het woud in Latijns-Amerika vervangen wordt door de ecologische en sociale woestijnen van sojaplantages.
Ecologische destructie is het gevolg van de massale productie en consumptie van verkoopbare goederen (onze ‘welvaart’), van kapitalistische relaties tussen mensen. Deze relaties zijn allesbehalve keuzes van vrije mensen. Zonder loon heeft niemand toegang tot wat hij nodig heeft om te overleven. De kapitalistische relatie tussen mensen bestaat uit kapitaalaccumulatie enerzijds en loonarbeid anderzijds. Loonarbeid maakt kapitaalaccumulatie mogelijk en onvermijdelijk. Kapitaalaccumulatie maakt loonarbeid mogelijk en onvermijdelijk. De loonwerker creëert meer waarde dan hij uitgekeerd krijgt als loon. Het resultaat van het werk valt buiten de controle van diegene die werkt. Als we gaan werken voor een loon, kopen we met dat loon andere producten die ook in loonarbeid vervaardigd zijn, weliswaar vaak in beduidend slechtere condities dan diegene waartegen we zelf onze arbeid verkopen. De saaiheid van uw werk hier (in het beste geval) is slechts de keerzijde van de uitzichtloze cycli van exploitatie elders. Door voor een loon te werken reproduceren we als maatschappij de loonarbeid van onszelf en van anderen en de kapitaalaccumulatie hier en elders. Dit noemt Fredy Perlman (2) de reproductie van het dagelijks leven.
Ook door het exploiteren van natuurlijke rijkdommen, bijvoorbeeld het kappen van een woud, kan kapitaal geaccumuleerd worden en kan het loonarbeidsysteem worden uitgebreid. Men kapt het woud en verkoopt het hout. Er kan maw. een verkoopbaar goed geproduceerd worden. Aan de randen van de megamachine, neem Paraguay, gebeurt dit vaak door gewelddadige, ‘illegale’ expropriatie. In de ‘beschaafde’ wereld gebeurt dit meestal op ‘legale’ manier, dwz. dat het woud gekocht wordt waarbij de voorafgaande accumulatie die toelaat het woud te kopen door loonarbeid tot stand kwam (‘privaat eigendom’). De drijfveer (‘ondernemerschap’) en de noodzaak om verkoopbare goederen te produceren is economische groei.
De ‘creativiteit’ van het kapitalisme ligt in het ‘vinden’, patenteren, en expropriëren van telkens nieuwe verkoopbare goederen, om deze vervolgens door de strot van de consument te rammen. Dat sommige van de geproduceerde goederen in deze maatschappij nuttig zijn, betekent niet dat ze geproduceerd worden omdat ze nuttig zijn. Goederen worden geproduceerd omdat de kapitalist kapitaal wil accumuleren en omdat mensen genoodzaakt zijn hun arbeid te verkopen in ruil voor een loon. De dag dat de fabriek van de ‘nuttige goederen’ geen lonen meer uitkeert, stopt de productie, maw. het ‘produceren van nuttige goederen’ is niet de reden waarom nuttige goederen geproduceerd worden.
Zolang deze relatie niet is afgeschaft, zolang het werk niet ‘vrij’ is, is er voor ‘de mensheid’ op geen enkele manier een uitweg uit de verdere expansie van de megamachine en uit de sociale en ecologische woestijnvorming.
?
De linkse molensteen
Links (of wat er qua politieke relevantie van overblijft (3)) blijft vasthouden aan zijn beproefde formule van het opzetten van een representatieve, loyale oppositie van de kapitaalsaccumulatie. Als het niet bestond zou dit menselijke masker van het kapitaal uitgevonden moeten worden. Wanneer het kapitalisme tekenen van desintegratie vertoont, schreeuwt het om meer ‘jobs’ (dwz. meer loonarbeid) of ‘groene’ jobs om de slabakkende groei aan te zwengelen. Het vraagt ‘hogere lonen’ (waarmee meer producten van de loonarbeid van anderen gekocht kan worden). Het schreeuwt dat de Staat de kapitaalaccumulatie moet redden en ‘hervormen’ als de neoliberalen die in de vernieling dreigen te rijden.
Dat de Staat de organisatie van de economie moet overnemen en zelf de rol van kapitalist moet spelen (‘nationalisering’). Het verheerlijkt het ethos van de trotse loonslaaf, wil wie het merendeel van zijn leven ten dienste heeft gesteld voor de kapitaalaccumulatie belonen met een mooi pensioen. Het wil de onproductieve personen, dwz. de mensen die niet betrokken zijn in de productie van verkoopbare goederen integreren. Het spreekt steevast in naam van anderen, wil uitgebuite mensen ‘meer rechten’ geven, machtsverhoudingen ‘veranderen’ zonder ze af te schaffen, ‘morelere leiders’ verkiezen. Het doet onaflatende inspanningen om iedereen (ook de migrant) in de economie te integreren. Iedereen wordt opgeroepen zijn verantwoordelijkheid te nemen voor deze ‘maatschappij’ (4), lees deze ‘economie’, lees de kapitaalaccumulatie, lees dit absurde werkkamp (5), lees de non-maatschappij.
Het is een dubieus idee om een ‘bevrijdend’ of ‘emancipatorisch’ potentieel toe te schrijven aan de incarnatie van het principe van autoriteit, van de minderheid die regeert over de meerderheid, nl. de Staat. Alsof de belangen van de ‘leider’ van het kamp de belangen van de kampbewoners zijn als hij hun streepjesjasje draagt en hun retoriek deelt. Alleen zij die hongerig zijn naar macht kunnen de Staat definiëren als een ‘neutraal instrument’ dat zowel ten goede als ten kwade gebruikt kan worden.
Wat is in extremis de rol van de Staat behalve de loonarbeid/kapitaalaccumulatie en de bijhorende private eigendom te handhaven. Wat is de Staat anders dan de eeuwige redder in nood van het kapitalisme? Wat is de Staat anders dan een accumulatie van politieke macht die niet in een gemeenschap van vrije mensen zelf is? Wie kijkt naar de opstanden in Chiapas (6) en Oaxaca (7) zou moeten weten dat de strijd tegen het Kapitalisme de strijd tegen de Staat is.
Wie ooit eens van de Commune van Parijs gehoord heeft, zou toch moeten weten dat de meest ‘republikeinse’ van alle staatsvormen, de Franse Derde Republiek van de ‘vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid’, gevestigd werd door de deze principes vakkundig te verkrachten en deze vervolgens vrolijk verder in haar vaandel te dragen. Dat de strijd voor vrije, niet-autoritaire menselijke organisatievormen de strijd tegen de Staat en het Kapitalisme is. Wie ooit in een betoging heeft meegelopen weet toch dat de politieke macht niet in de betogende groep zit maar in deze aartsvijand van de menselijke autonomie, in het staatsapparaat, in agenten, in wetten, in belastingen, in bureaucratie. Een brutale vernietiging van de hardnekkige illusie van het ‘speak truth to power’ (8), de ‘herverdeling’ en de ontmaskering van door en door ideologische mythologieën zou wellicht een reuzenstap betekenen in het maken van enige vooruitgang in de strijd tegen het Kapitaal en de Staat.
Zolang er een Staat is, ligt de politieke macht onvermijdelijk in deze zombie. Een zombie is een niet-levend wezen dat zijn energie onttrekt aan de energie van de levenden. Wat is de Staat indien mensen in hun behoeften kunnen voorzien zonder de loonarbeid? Had men dan werkelijk gedacht dat het de ‘leiders’ van de megamachine zullen zijn die de expansie van het globale werkkamp zullen afschaffen, dat het de leiders zullen zijn die de vrijheid van de knechten zullen vergroten (9)? Blijft men verontwaardigd dat ‘onze leiders’ hun verantwoordelijkheid niet nemen, dat Obama niet naar Rio komt? Wie slaafs leiders achternaloopt moet niet zich bekocht voelen of de emancipatie prediken. Wie de ambitie niet heeft de loonarbeid af te schaffen, moet niet moraliseren over de gevolgen ervan voor mens en omgeving.
Een ‘andere wereld’ is inderdaad mogelijk, maar niet zolang Staat en Kapitaal, hun valse critici en hun moraliserende litanieën blijven bestaan. Het raakt immers kant noch wal om te zeuren over rook als men het vuur niet wil doven maar het aanwakkert en verse brandstof aanbrengt.
(2) Fredy Perlman (1934-1985), anarchist en auteur van o.m. Against His-story, against Leviathan. Een aantal van zijn werken vindt u hier: http://theanarchistlibrary.org/authors/fredy-perlman
(3) De overtuigingskracht ervan is duidelijk aan het afbrokkelen. Wie hieraan twijfelt kan een aantal niet mis te verstane teksten van/over de Occupybeweging raadplegen: http://www.aljazeera.com/indepth/opinion/2011/11/2011112872835904508.html of http://anarchistnews.org/content/colonization-occupyoakland-0
(4) Wat blijft er van deze ‘maatschappij’ over als men alle autoritaire relaties en alle Spektakels weglaat?
(5) Wie dit betwijfelt moet dringend zijn eigen geprivilegieerde positie aan nader onderzoek onderwerpen.
(6) http://en.wikipedia.org/wiki/Chiapas_conflict
(7) http://en.wikipedia.org/wiki/2006_Oaxaca_protests
(8) De gebeurtenissen van zondag 22 januari 1905 in Sint-Petersburg vermochten meer dan decennia van propaganda tegen het tsarisme.
(9) Stalin betoogde in zijn tijd dat het ‘proletariaat’ meer macht aan zijn persoon moest geven om het ‘proletariaat’ machtiger te maken.
