Onderverstaan: voor deze of gene zieke is het de moeite niet meer, zoals beoordeeld door één of andere autoriteit, bijvoorbeeld de artsen. Of zelfs de minister van Begroting, wie weet. Of door Duits Bondskanselier Angela Merkel (CDU), want zij heeft een nieuw Europees verdrag beloofd dat overal de staatsuitgaven zal beperken.
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft de kost berekend hoeveel één kwaliteitsvol levensjaar mag kosten aan de gezondheidszorg: niet meer dan 40.000 euro. Maar hier nu eerst mijn lezersbrief die De Morgen dinsdag publiceerde, evenwel met weglating van de winstcijfers van de farma-industrie. Ik zet ze hieronder.
Geneesmiddelen werkzaam of niet?
In het debat over de hoge kosten van terminale zieken moeten we onderscheid maken tussen verschillende aspecten. Indien een geneesmiddel niet werkt, moet het niet toegelaten worden. Echter, wat niet werkt bij één patiënt heeft soms wel effect bij een andere: alle mensen en alle tumoren zijn ongelijk.
Ook de professoren Lieven Annemans en Simon Van Belle (UZ-UGent) wijzen op de fout van alleen met gemiddelden te werken van een groep patiënten. (Dit nu is een oversimplificatie: firma’s gaan in hun aanvraag voor een nieuw geneesmiddel nooit schrijven dat ze niet werkt.)
Pas na enkele jaren toepassing bij een groot aantal patiënten groeit een objectiever oordeel over het reële voordeel van de behandeling, uitgedrukt in maanden overleving, maar vooral als levenskwaliteit; tevens over de bijwerkingen en zelfs dodelijke risico’s. In Groot-Brittannië zou een systeem bestaan waarbij de firma (Janssen Pharmaceutica) de prijs terugbetaalt indien het middel na vier pogingen niet werkt (volgens De Morgen; zie ook Annemans en Van Belle). Dit lijkt een aantrekkelijke en faire formule; al zal ons oordeel aan de praktijk moeten worden getoetst.
Uit de VS kent iedereen nu het voorbeeld van Avastin, in principe een remmer van de groei van nieuwe bloedvaten naar uitgezaaide tumorcellen van borstkanker. De Food & Drug Administration (FDA) heeft onlangs de goedkeuring uit 2008 van het geneesmiddel ingetrokken, omdat het zo duur en weinig doelmatig is gebleken (levensverlenging met enkele maanden – gemiddeld).
Voor de producent, het Zwitserse Roche-Genentech, is dit een financiële strop van één miljard per jaar. Zou dat een rol gespeeld hebben bij het strenge optreden van de FDA? Avastin is ook de bekroning van jaren ingenieus universitair onderzoekswerk aan de KU Leuven, door de ploeg van prof. Peter Carmeliet (die hiervoor meerdere prijzen ontving).
Mijn argwaan is disproportioneel; destijds weigerde de FDA ook het kalmeermiddel Softenon of thalidomide, dat werd geproduceerd door een Duits bedrijf, Grünenthal. Die weigering had echter niets te zien met de foetale afwijkingen (phocomelie) die alleen in Europa massaal verschenen. Onlangs voerden softenon-kinderen (nu oudere volwassenen natuurlijk) nog een proces tegen de Belgische staat; dat ze evenwel verloren wegens verjaring.
Zijn twee maand leven waardeloos?
De dood uitstellen met twee of drie maanden kan zeer belangrijk zijn voor één persoon, en zonder waarde voor de andere. Pas als een mens overtuigd is dat het einde nadert, dringen laatste wensen en plichten zich op: iets dat nog moet worden gezegd, worden goedgemaakt, papieren ondertekend, de laatste hand gelegd aan een werk.
Daarover moet ieder individu voor zichzelf kunnen beslissen, niet professor Cassiman, en ook niet mijn arts. Het debat lijkt echter in die richting te evolueren. ’t Wordt altijd maar duurder, mijnheer. Cassiman zei toch aan De Morgen: “…in deze economisch moeilijke tijden”.
“De betaalbaarheid van het systeem” is de slogan die we steeds vaker horen: besparen om meer te kunnen uitgeven, als het ware. Maar waarom moeten die geneesmiddelen zo duur zijn? Cassiman weet: “dat is niet de schuld van de fabrikanten, de ontwikkeling van de medicijnen is nu eenmaal heel duur”. Dat wordt herhaald door velen. Cassiman wil zelfs dat de overheid zou bijdragen aan de financiële risico’s van de bedrijven. In deze moeilijke tijden?
Geneesmiddelen hoeven niet zo vreselijk duur te zijn
Ten derde: geneesmiddelen hoeven niet zo vreselijk duur te zijn. Dat is de keuze van de industrie, die aldus jaarlijks miljarden winsten maakt, dankzij de nieuwe medicijnen en dankzij de ziekteverzekering (enkele cijfers, zie verder).
Dit zijn nettowinsten, dus alle kosten zijn al afgetrokken: na de zogenaamde zware ontwikkelingskosten blijven miljarden over. Maar een deel van die ontwikkelingskosten werden altijd al gedragen door de gemeenschap: door het onderwijs, en in het basisonderzoek van de universiteiten. Dr. Dirk Van Duppen geeft het voorbeeld van trastuzumab. Volgens de firma Roche werden 150 tot 200 miljoen ontwikkelingskosten uitgegeven; maar de verkoop brengt 2 miljard per jaar op.
Bovendien besteedt de industrie jaarlijks miljarden aan de promotie van hun nieuwe, zeer dure geneesmiddelen: bij de artsen, bij patiëntenverenigingen, in de media, door sponsoring (in de VS alleen al 15,9 miljard dollar).
Andere miljardenverslindende uitgavenposten zijn overnames (acquisities) van concurrenten (enkele cijfers, zie verder). Meestal wordt dit gevolgd door een vermindering van het aantal arbeidsplaatsen.
Ten slotte betalen farmaceutische bedrijven grote bedragen aan schadevergoedingen voor gevaarlijke bijwerkingen, en om te ontsnappen aan een strafproces. Merck sloot een regeling met de Amerikaanse justitie over schade aangericht door Vioxx, geschat op 88.000 tot 139.000 hartaanvallen (628,3 miljoen dollar om vervolging te vermijden in alle Amerikaanse staten).
Ook was Vioxx verkocht als antireumamiddel zonder toelating van de FDA (321,6 miljoen dollar boete). Merck ging in 2007 akoord om 4,85 miljard dollar te betalen voor de klachten van patiënten. GSK betaalde onlangs 3 miljard dollar aan de Amerikaanse overheid teneinde gerechtelijk crimineel onderzoek te vermijden naar praktijken bij de verkoop.
Enkele nettowinsten voor 2011: wat prof. Cassiman blijkbaar niet weet
Bristol-Myers Squibb: in derde kwartaal (Q3) netto 969 miljoen dollar; GlaxoSmithKline(GSK): Q3 7,1 miljard pond; Johnson & Johnson (inbegrepen Janssen Pharmaceutica): Q3 nettowinst 3,2 miljard dollar; Novartis: Q3: nettowinst 2,32 miljard dollar; Pfizer: Q3 netto 3,74 miljard dollar, kocht ook voor 6,5 miljard dollar aandelen terug; Roche: halfjaarnettowinst 5,3 miljard Zwitserse frank (4,5 miljard euro); UCB: halfjaar netto 199 miljoen euro.
Overnames van andere bedrijven: TEVA (Israël) kocht Cephalon voor 6,8 miljard. Pfizer kocht Wyeth voor 68 miljard, en King Pharma voor 3,6 miljard. Gilead Sciences Inc koopt Pharmasset Inc tegen ongeveer 11 miljard dollar. Gilead is de grootste producent ter wereld van HIV/aids-geneesmiddelen; Pharmasset heeft een experimenteel vaccin tegen hepatitis C in de pipeline dat heel veel zou kunnen opbrengen.
Cijfers van 2010 (zie hieronder), per bedrijf
Al die kosten worden finaal gedragen door de zieken en de ziekteverzekering. Hoog tijd dus om de verkoopprijs bij wet te verlagen. De enorme promotiecampagnes schrappen, zou al een heel verschil maken (nu worden ze afgetrokken van de belastingen); er zou zelfs aan de winst voor de aandeelhouders niet moeten worden geraakt.
Uit de buurlanden weten we dat dezelfde producten er goedkoper zijn. Dr. Dirk Van Duppen schreef een boek over de winstmarges, en promootte de zogenoemde kiwi-methode uit Nieuw-Zeeland, de openbare aanbesteding voor geneesmiddelen. Over de anti-HIV/aids-pillen is destijds een bitter conflict uitgevochten tussen fabrikanten en de Zuid-Afrikaanse regering, en uiteindelijk is de prijs verlaagd.
Dan kan het debat echt gaan over het leven van de mensen, in plaats van over het grote geld.
Frank Roels
Frank Roels is emeritus hoogleraar aan de UGent.
