Over globalisering is het eerste en het laatste wellicht nog lang niet gezegd. Er zijn haast evenveel voorstanders als tegenstanders van het begrip, allen met even doordachte argumenten. Feit blijft dat het woord ‘globalisering’ voldoende (zelfs explosieve) lading heeft om het nodige stof te doen opwaaien en discussies te laten ontbranden. 

Van Dale geeft ‘globalisering’ een definitie die voor ons relevant is: ‘het streven naar het wereldwijd integreren van economische, politieke en culturele processen, vooral op economisch gebied met betrekking tot de internationale handel’. Let hierbij vooral op het begrip ‘streven’. Het is nobel om een wereld te willen creëren waarin alles voor iedereen hetzelfde is. Wat als vrouwen wereldwijd stemrecht hadden? Als we wereldwijd eenzelfde munteenheid hadden? En als je je overal ter wereld meteen thuis zou kunnen voelen? Van Dale omschrijft globalisering verder ook als: ‘een voortgaand proces van wereldwijde economische, culturele en politieke integratie’.  

In beide verklaringen vinden we het woord ‘integreren/integratie’ terug. Globalisering en integratie zijn dus blijkbaar onlosmakelijk met elkaar verbonden. Net daarom vraagt het hele globaliseringsconcept ontzettend veel van een mens. Het zorgt voor de nodige frustraties en conflicten, daar de mens een regelrecht ‘gewoonte-dier’ is. We houden doorgaans niet van grote veranderingen in ons stabiele leventje, en al zeker niet wanneer die veranderingen ons worden opgedrongen. Zoals John Stuart Mill al wist: ‘De tirannie der gewoonte is overal de vaste hinderpaal voor de vooruitgang van het mensdom.’ Of zoals een zekere Brickman het formuleert: ‘We zijn allemaal voor vooruitgang, mits die geen veranderingen meebrengt.’ 

Integreren betekent niet meer en niet minder dan een (heel klein) deel(tje) van jezelf loslaten, en een ander (vreemd) deel accepteren/toelaten in je leven. Niet moeilijk, als het gaat over pakweg de invoer van kiwi’s. De globalisering van onze eetcultuur heeft bijgedragen aan een kleuriger en smaakrijker eetpalet. Inmiddels zijn we zo gewoon geworden aan die ruime keuze in de supermarkt, dat we ons amper nog  een terugkeer naar ons traditioneel dieet kunnen voorstellen (elke dag patatten, stel je voor). Wij leven in een consumptiemaatschappij waarbij we letterlijk ‘leven’ van de hele wereld. 

Maar de verrijking heeft haar tegenpool in een homogenisering, de zogenaamde eenheidsworst. We hebben McDonalds omarmd als ware het onze eigen uitvinding, en laten multinationals schaamteloos ons dagdagelijks bestaan dirigeren. We consumeren wereldwijd dezelfde producten, dezelfde films, dezelfde ‘formats’. 

Als we ons focussen op enkele ‘oefeningen’ in globalisering (zie ‘Globalisering uitgelegd aan kinderen’ elders op deze blog), merken we al snel dat het mes onvermijdelijk aan twee kanten snijdt. Er zijn ‘mislukte’ en ‘gelukte oefeningen’ in globalisering. We worden er constant door omringd, al zijn we ons daar niet altijd van bewust. Gaande van de rellen in Meulenberg (waarover straks meer), tot het kopje thee dat je leegslurpt terwijl je dit artikel leest. Niets is onschuldig of compleet vrij van ‘globalisering’. Zoals alles in het leven is globalisering niet uitsluitend zwart of wit. Globalisering is grijs. Ene John B. Larson formuleeert het treffend: ‘Globalization is not a monolithic force but an evolving set of consequences – some good, some bad and some unintended. It is the new reality’ 

Globalisering van hier tot in China

In het kader van een documentaire die ik maakte, had ik onlangs een gesprek met Ann Van Steenkiste. Ann is ‘theesommelier’ bij Sergio Herman en ze gaf graag haar mening over het importeren van Chinese thee in het Westen. Al snel bleek dat het aspect ‘globalisering’ evenveel voor- als nadelen heeft voor de handel in thee. 

Voor Ann is het belangrijk om zelf regelmatig de velden vanwaar ‘haar’ thee komt te gaan inspecteren. Ze gaat praten met de pluksters op het Chinese platteland en ziet erop toe dat de theeblaadjes op de juiste manier worden behandeld. Geen sproeistoffen, geen genetische manipulatie, geen ‘gepruts’ zoals het vermengen van goede met minder goede kweek. Vervolgens brengt Ann de waar terug mee naar België want iedereen heeft het recht (of zou het recht moeten hebben, zo vindt ze) om dit te kunnen proeven. 

Op kleine schaal worden de mensen die werken op de velden daar beter van. Maar anderzijds stijgt (onder andere door haar eigen werk) de vraag naar deze bijzondere pure thee nu zo snel, dat de zuivere condities moeilijk vol te houden zijn. Voor Ann is het simpel: als het massaal verkopen van deze thee een doel op zich wordt, is dat nadelig voor het product en voor de mensen die werken op de velden in China. Door de globalisering zou het pure product onderworpen worden aan massaproductie waar de kwaliteit ongetwijfeld onder zou lijden.

Hoe Atatürk Turkije een symbool van globalisering maakte

Turkije, november 1922. Mustafa Kemal, later bekend geworden als Atatürk, wordt de eerste president van Turkije. Hij is een groot liefhebber van de Westerse levenswijze, maakt van Turkije een vooruitstrevend land en mocht daardoor uiteraard op veel kritiek rekenen in binnen- en buitenland. Atatürk, wat letterlijk ‘Vader van alle Turken’ betekent, stichtte in Turkije een moderne, seculiere staat, voerde het stemrecht in voor vrouwen, liet alle Turken registreren en voerde het gebruik van familienamen in. Het Arabisch alfabet werd vervangen door het Latijnse. Basisonderwijs werd verplicht voor jongens en meisjes, en was bovendien gratis. In zekere zin wilde Mustafa Kemal dat Turkije meer zou aansluiten bij de levensstijl die gangbaar was in het Westen. Op die manier hoopte hij niet enkel om de levenskwaliteit in Turkije te verbeteren voor alle Turken, maar ook om Turkije te ‘integreren’ in de rest van de wereld. Atatürk was een groot voorvechter van de gelijkheid tussen man en vrouw. Zijn oudste (adoptie)dochter werd zelfs de eerste vrouwelijke gevechtspilote ter wereld. De dag van vandaag noemen de Turken Atatürk nog steeds ‘Big Papa’. Het portret van Mustafa Kemal is terug te vinden in vrijwel alle openbare gebouwen in het land. De naam ‘Atatürk’ wordt steeds uitgesproken met onnoemelijk veel respect.

Maar niet iedereen was enthousiast over de hervormingen die de nieuwe president doorvoerde. De Koerdische gemeenschap hield halsstarrig vast aan haar taal en cultuur. Dit ging zelfs zo ver dat vele Koerden vluchtten naar de bergen of het buitenland waar ze nalieten zich aan de nieuwe wetten van Atatürk te houden. 

Het integreren van nieuwe waarden en normen (en wetten) wordt dus niet altijd even gemakkelijk geaccepteerd. Waar de vernieuwende aanpak van Mustafa Kemal Turkije ontzettend vooruit heeft geholpen, bleef het voor anderen een pijnlijk punt om mee te gaan in deze ‘eenmaking’ van het land met het Westen. Vooral dan op politiek en cultureel vlak.

Het is voor discussie vatbaar of het project van Atatürk wel een voorbeeld is van globalisering, want het ging vooral om modernisering en verwestersing (ofte ‘Europeanisering’), maar tegelijk lijkt het mij dat globalisering in het verlengde ligt van modernisering en wellicht ook van de ‘verwestersing’ (ofte Americanisering) van de wereld. 

Meulenberg: als globalisering faalt…

Voor velen was het een zoveelste rel in een buitenwijk. Voor mijzelf was het gevaarlijk dichtbij. De recente rellen in Meulenberg waren een tijdlang een vast item in het nieuws. Toen een twintiger uit Houthalen naliet zich aan te melden in de gevangenis van Hasselt waar hij vastzat voor twee kleinere straffen, ondernam de politie een poging om hem zelf thuis weer op te halen. Vervolgens sloeg de twintiger geboeid op de vlucht en viel de politie massaal de wijk Meulenberg binnen. Hierbij stuitten ze op hevig verzet van zowel de familie als kennissen van de jongen. De gemoederen liepen hoog op toen een relschopper werd gebeten door een

politiehond. Politiewagens werden bekogeld met stenen. Uiteindelijk werden 4 verdachten opgepakt en werd een politie-agent uit Lummen zwaargewond naar het ziekenhuis overgebracht, waar hij nog enkele dagen in coma verkeerde (hij is intussen uit die coma ontwaakt).

Het is niet de eerste keer dat de wijk Meulenberg met negatieve berichtgeving in het nieuws komt. Wilde achtervolgingen zoals we die regelmatig zien in Amerikaanse actiefilms zijn er niet vreemd, en de wijk is berucht omwille van de vele problemen met ordehandhaving. De Lijn heeft zelfs een tijdlang haar bussen teruggetrokken uit de wijk, nadat er meerdere aanvallen op Lijnbussen werden gepleegd met stenen. 

Feit: Meulenberg is een wijk waar de meerderheid van de inwoners van Noord-Afrikaanse origine zijn. Kunnen we de oorzaak zoeken in het gebrek aan integratie? Dezelfde integratie die nodig is om globalisering te laten lukken? Het is fout om mensen hun ‘eigenheid’ af te nemen (dus ook die van de Koerden), daar het een basisrecht is voor eenieder om haar of zijn  eigen cultuur te beleven en de tradities in leven te houden. Maar wanneer er gewonden vallen, en zelfs de politie niet zonder gevaar van eigen leven tussenbeide kan komen, is er toch iets grondig mis. 

Wie de beelden heeft gezien van de rellen in Meulenberg, ervaart wellicht een déjà-vu-effect! Waar hebben we dat eerder gezien? Dit compleet uit de hand lopen van conflicten, gebrek aan ordehandhaving, de ‘doe-maar-op’-mentaliteit waarbij het ieder voor zich is (en God voor ons allen)? Het lijkt wel alsof onze maatschappij terugkeert naar de Dickensiaanse samenleving. De wantoestanden in het industriële Londen die Charles Dickens beschreef in zijn boek Oliver Twist – en die het Victoriaanse tijdperk zo eigen waren -, verbleken haast bij de wantoestanden van vandaag. Het lijkt wel alsof er geen normen en waarden meer zijn, en alles is toegelaten. Het doel heiligt de middelen. In Meulenberg: de betrokkenheid op die jongen (wat op zich best begrijpelijk is), is het signaal tot een uitbarsting van geweld.

Daar waar globalisering een progressief werktuig is, of alleszins hoort te zijn, lijkt de mensheid de dag van vandaag eerder achteruit te willen gaan: regressieve reacties zijn legio. Heeft de mens zijn hoogtepunt reeds bereikt en stopt de evolutie hier? Of zijn wij gewoon niet meer in staat om helder na te denken door de overflow  en chaos – het teveel aan globalisering en migratie, en de bijhorende wanorde –  waarin wij leven? We verdragen alleszins als maar minder van mekaar. De rede en de dialoog worden maar al te vaak geruild voor fysiek geweld. En niet zelden is de oorzaak het ‘anders’ zijn. Datzelfde ‘anders’ dat wij moeten omarmen ten voordele van de integratie. Wij als mensen.

Postscriptum: pleidooi voor globalisering. 

Even toch nog een gedachte van een vooraanstaand politiek leider: ‘Onze geglobaliseerde wereld stelt ons voor belangrijke maatschappelijke uitdagingen. Maar

op die uitdagingen bestaan antwoorden. Die liggen niet in het aanwakkeren van angst, haat of argwaan, maar zijn erop gericht mensen en gemeenschappen dichter bij elkaar te brengen.’ (dixit Herman Van Rompuy). Sommige mensen zullen misschien vinden dat ik globalisering met een nogal roze bril bekijk, of zelfs radicaal kies voor globalisering. Ontkennen zal ik dat niet. Ik heb Russische roots en heb veel vrienden in de Turkse gemeenschap, daarom beschouw ik mij zelfbewust als een kind van de globalisering. 

Ellen Babeliowsky