De dood van Sanda Dia houdt ons land, zeker de voorbije twee weken, in zijn greep. En die greep begint emotioneel en mentaal uitputtend te worden voor iedereen met twee hersencellen om een empathisch gevoel mee in elkaar te flansen. Journalisten in ons land hebben zich al murw geschreven aan de zaak. Evenwel minder over de overduidelijke onrechtvaardigheid van het arrest, dan over YouTuber/gevaarlijke crimineel Acid en de navenant zeer cringy TikToks van onze tsjeef-politici. Zo ook schrijfster Delphine Lecompte, die een van de meest zwartgallige, vuurspuwende lezersbrieven schreef over de West-Vlaamse deugniet die ik ooit las.

In de dagen na het arrest leerden we echter nogal hardhandig dat we schijnbaar geen recht van spreken hebben over dit arrest. Dat lieten veel advocaat-commentatoren toch alleszins in niet mis te verstane taal blijken. ‘Mensen die niet aanwezig zijn in de rechtszaal, die het proces niet hebben gevolgd, die daar geen dagen gezeten hebben, die de emotie niet hebben geproefd of de verklaring niet gezien hebben? Zij willen dan achteraf rechter spelen en schreeuwen dat het een onterecht vonnis is’, vertelde Reuzegom-advocaat Walter Damen aan VRT. 

‘Schoenmaker blijf bij u leest’, dus. Het nogal neerbuigende vingertje dat we als burgers, zeker van de jonge soort, wel eens vaker krijgen van deskundigen. Wij moeten zwijgen, enkel spreken waar we weet van hebben. Maar, als men enkel spreekt waar men weet van heeft, predikt men enkel nog voor eigen koor, zou je denken. We zijn niet verontwaardigd omdat we erbij waren die twee betreurde dagen in december 2018 en alles met onze eigen ogen gezien hebben, of omdat we de inhoud van het volledige dossier boven ons bed gehangen hebben. We zijn verontwaardigd omdat ons buikgevoel het instinctief uitschreeuwt van miserie en ongeloof. Dat ongeloof wordt alleszins gekleineerd door moraliserende experten her en der.

Maar dus, die tergend lange, stilistisch rotvervelende, lezersbrieven van Delphine Lecompte. ​​’Trial by media, wees welkom!’, verkondigt Lecompte, verwijzend naar de video van Acid waar hij een handvol Reuzegommers bij naam, adres en job noemt. Wat betreft de paar Reuzegommers die hij vernoemde maar die niet aanwezig waren op de beruchte doop: oké, juridisch niet aangeklaagd, maar moreel verre van vrijgesproken. Niet heel netjes en volgens de weinige regels van de kunst die hier te hanteren zijn. Whatever. Foei, Acid. Ze gaat verder langs het gekende en te verwachte pad: hij is een domme, hyperactieve, sms-taal en emojisprekende Gen Z’er. Een opportunistische, cynische zakkenvuller. Nog een honderdtal woorden waarvan ik de moeite niet wil nemen ze over te typen. 

Lezersbrieven als deze zijn doordrongen van een krampachtige reflex heersend bij witte, goedbedoelde liberalen die een fundamenteel gebroken institutie nog liever zien gedijen in onrechtvaardigheid dan ze mensen als Acid die rechtvaardigheid zelf willen zien afdwingen, hoe onhandig puberaal dat ook mag wezen. Dat Acid er een paar duizend abonnees bij krijgt en zijn spaarrekening wat kan aandikken lijkt mij klein grut tegenover de mentaliteit van Lecompte. Die geeft blijk van het idee dat we in onze maatschappij het recht ten allen tijde en onvoorwaardelijk moeten zalig verklaren, en ons vooral niet moeten afvragen of dat recht nog rechtvaardig is, en voor wie het recht nu precies werkt.

Om nu een totaal cliché quote van Martin Luther King Jr. te mogen gebruiken: “we do not need allies more devoted to order than to justice.” Witte liberalen als Lecompte zijn meer comfortabel bij het idee van een stabiele onrechtvaardigheid dan chaotische rechtvaardigheid, en daar riekt deze lezersbrieven naar. Het is een reflex uit een geprivilegieerde onderbuik die het eigenlijk niet veel kan schelen of ‘het systeem’ rechtvaardig is of niet, zolang het maar overeind blijft, en blijft draaien.

Nee, Lecompte en de media in zijn geheel scherpen nog liever hun messen voor Acid, wat nogal opzichtig als een afleidingsmanoeuvre overkomt. Je krijgt het gevoel dat er om een of andere reden sommigen buiten schot gelaten worden. Verder komt er de berechting zelf maar weinig aan bod in de lezersbrief. ‘Men spreekt over klassenjustitie. De Reuzegommers zijn de dans ontsprongen, omdat hun ouders hoge piefen zijn. Althans, zo mort het volk. Het zal wel (deels) kloppen. Maar wij, het publiek, kennen het dossier niet (volledig)’, aldus Lecompte in haar lezersbrief. Weer die vloek van de onwetendheid die ons simpele zielen tot stilzwijgen dwingt. 

Lecompte spendeert bijna tweeduizend woorden aan het taalacrobatisch ondergraven van Acid. Het is nog wachten op haar lezersbrief vol verontwaardiging over feitelijke uitspraak. Of, dat veinst ze alleszins toch even: ‘Er is begrijpelijke walg, verdriet, ongeloof en ergernis over de strafmaat.’. En dan in dezelfde adem: ‘Er is geen heksenjacht aan de gang. Toch wel! Die heksenjacht betreft de Reuzegommers, hun vrienden en hun ouders.’ You can’t have your cake and eat it too, Delphine. Lecompte staat nochtans bekend om het omverwerpen van heilige huisjes, maar trekt hier klaarblijkelijk de grens. Tussen de lijnen lees ik iemand die Sanda niet ziet als hét symbool van een fundamenteel gebroken maatschappij, waar racisme en xenofobie nog steeds botvieren, maar gewoon als een onfortuinlijk unicum.

Dat Sanda’s vader, Ousmane Dia, een interview gaf met plusmama Makemu Meunier en advocaat Sven Mary waar de complete leegte van afdroop, waar de tranen van plaatsvervangend verdriet in de ogen staan, heeft een pak minder de ronde gedaan. Dat daar het woord ‘racisme’ is gevallen, want het is niet alleen klasse dat ertoe doet, is bij de juristen en politici die beter zouden moeten weten en verandering teweeg zouden kunnen brengen duidelijk op dovemansoren gevallen. ‘Er is geen sprake van klassenjustitie’, aldus minister van Quickenborne. Politici die beweren van wel, zoals (cringy) Sammy Mahdi of Raoul Hedebouw, worden beschuldigd van opruiende taal.

Dat Ousmane na vijf jaar aan juridische gebullshit nog steeds niet weet wat er precies met zijn zoon is gebeurd in zijn laatste uren, en dat misschien nooit zal weten, is eveneens een onrecht dat bitter weinig in de media verscheen. Over de diepgewortelde, structurele problemen in ons land die Dia aanhaalde verscheen op de VRT een enkel artikel. Over Acid, tien. Een gedetailleerd profiel van de twintiger, uitgebreide interviews met experten over zijn commercieel opportunisme, wat het dusdanig tarten van de rechterlijke macht doet met het maatschappelijk vertrouwen in onze instituties, enzovoort. Bij De Morgen eenzelfde verhouding, De Standaard ditto. Bij Het Laatste Nieuws helemaal niets over Ousmane.

Er is bij de media al bij al weinig reflectie te bespeuren over wat er in godsnaam fout draait in ons rechtssysteem dat dit arrest tot zoveel frustratie en verontwaardiging leidde. Daar is het mij om te doen, niet of wat het nu wel zo proper was om al die verborgen identiteiten toch op het internet te gooien. Trouwens, die namen deden online al jaren de ronde, zo ongelofelijk moeilijk waren die ook weer niet om te vinden. Studentenclubs hebben de onfortuinlijke neiging een professionele cameraman mee te nemen naar elke zatte bedoening die op hun drukke agenda staat. Allemaal leuk en wel, tot die zatte bedoening te veel.

Dat zij verantwoordelijk voor de dood van Sanda zichzelf naar een boete en werkstraf hebben weten te liegen en zwijgen, is ook nauwelijks aan bod gekomen in de geringe berichtgeving rond Ousmane’s interview. Te controversieel waarschijnlijk. Dat zijn trouwens niet mijn woorden, maar die van hemzelf: ‘Ze konden volstaan met zwijgen. Reuzegommers zwijgen over alles.’ … ‘Het is niet makkelijk om dingen te aanhoren waarvan iedereen weet dat ze gelogen zijn. Bij mij komt het waarschijnlijk het hardst binnen omdat ik alles verloren heb.’

De false equivalency die deze lezersbrief en de media heeft getrokken tussen een ‘YouTube-debiel’ die die namen vrijgeeft en het onrecht van het Reuzegomm-arrest als ‘even erg’, is ronduit hallucinant. Die twee zaken staan niet op dezelfde voet, dat lijkt mij evident. Maar structurele problemen aanpakken in dit land is vechten tegen de bierkaai, vraag dat maar aan de mentale gezondheidszorg. Een eerder stuk hier verschenen maakte duidelijk dat het eens dringend tijd wordt dat we de term ‘klassenjustitie’ in koeien van letters en met zeven verschillende kleuren fluo onderstrepen. Maar niet alleen dat, ‘er bestaat geen gelijkberechtiging in een structureel ongelijke samenleving’, schrijft Seppe De Meulder in zijn opiniestuk. Zowel huidskleur als centen zijn onlosmakelijk verbonden aan elkaar wat betreft ongelijkheid in onze maatschappij.

Ik ben geen juridisch expert, laat staan in deze zaak. Ik ben geen persoon van kleur die zich met recht en rede kan uitspreken over racisme. Op mijn identiteitskaart staat een vreemde naam, deel van een etnisch-culturele identiteit waar ik nauwelijks een connectie meer heb. Meer niet. Maar ik ben een mens, en Sanda was een mens. Ousmane blijft achter met veel vragen en weinig antwoorden, in een land waar ze het woord “klassenjustitie” mijden als de pest en het strafblad van de Reuzegommers even leeg blijft als de kamer van zijn zoon.