Evenals vele westerse intellectuelen lijkt ook Bas Heijne te vervallen in een eendimensionale, eenzijdige denkwijze, waarbij het vooral de autoritaire Anderen zijn die de wereldorde bedreigen. Handen in de eigen boezem steken is er ook bij hem niet bij.
Daarom stoor ik mij ook aan de veelvuldige eenzijdigheid en vooringenomenheid in de beschouwingen van commentatoren en columnisten in de mainstream media. Schrijver Philip Huff merkt op dat Orwell’s essay vooral gaat over de dreiging die uit kan gaan van halsstarrige vooroordelen, ook die van onszelf.
Het verschijnsel van vooroordelen is een universeel gedragskenmerk van mensen. Wij staan vaak direct klaar met onze vooroordelen. Vrijheid van meningsuiting noemen wij dat dan. Tja. Orwell heeft het over “gevoelens” die we op zijn minst moeten kunnen herkennen en dat om te voorkomen ons denkvermogen te verpesten.
De kunst van beschaafd samenleven bestaat uit de bereidheid om eigen vooroordelen te onderkennen en vervolgens te transformeren naar meer genuanceerde oordelen. Dat vereist een vermogen tot zelfkritiek en de wil tot voldoende verdieping in de maatschappelijke werkelijkheid.
Om tot objectieve oordelen te komen en uiteindelijk tot een afgewogen beoordeling, moet voortdurend rekening gehouden worden met context, causaliteit en met de “wet van oorzaak en gevolg”.
Halsstarrige vooroordelen komen meestal voort uit hoogmoed en ontaarden daardoor in een hardnekkige vooringenomenheid bij het beoordelen van mensen, zaken, situaties en gebeurtenissen. Het wijzen naar Anderen is nogal eens een gebruikelijke reactie op conflictueuze gebeurtenissen of gedragingen.
Die hardnekkigheid vormt vervolgens de allergrootste belemmering voor constructieve communicatie en een open dialoog over maatschappelijke verschillen en geopolitieke geschillen, waardoor opties voor bevredigende oplossingen worden geblokkeerd.
Op internationaal, geopolitiek niveau resulteert dat dan in het ontstaan van vijandbeelden en escalatie van conflicten i.p.v. diplomatiek overleg en onderhandeling. Machtspolitieke hardliners misbruiken vaak het bestaan van vooroordelen en voeden zodoende het ‘wij-zij-denken’, dat een voedingsbodem van het fascisme kan vormen.
Met zijn essay in het najaar van 1945 wilde Orwell een waarschuwing afgeven: weliswaar waren de agressieve, misdadige fascisten kort ervoor verslagen, maar het ideologische fascisme bleef een sluimerend maar dreigend gevaar en daarmee een bedreiging voor de democratie.
Momenteel waait er weer een gure fascistische wind door Europa, de windkracht ervan is nog niet zo stormachtig, maar toch. Waakzaamheid blijft geboden en gewaarschuwde mens tellen voor twee.
George Orwell. Over nationalisme. Prometheus, Amsterdam, 2023 (1945), 80 pp. ISBN 978 9044 6531 37. Voorwoord Bas Heijne.
Zie ook de recensie George Orwell ‘Over nationalisme’ van 1945 tot nu.
Steun voor een nieuwe website
We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.
