De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

fos-socsol

Opinie: Pandemieën en structurele ongelijkheid

vrijdag 28 mei 2021 09:14

Spread the love

De privatisering van de gezondheidszorg zorgt voor toename van sociale ongelijkheid

Juan Cuvi, directeur bij de gezondheidsorganisatie DONUM, ziet hoe de sociale ongelijkheid aan het toenemen is in Ecuador. De sociale determinanten van gezondheid: het is een concept dat het debat en de reflectie over gezondheid danig op zijn kop zette. Het is één van de belangrijkste evoluties in het denken over het recht op gezondheid. Waarom? Omdat dit thema het gezondheidsvraagstuk uit de puur medische en instrumentele sfeer haalde. Een degelijk gezondheidsbeleid moet vanuit verschillende hoeken antwoorden bieden. Dat houdt rekening met historische processen. Het is dus een gezondheidsbeleid dat niet vanuit de wachtkamer van het ziekenhuis wordt uitgestippeld.

De coronapandemie legde als nooit tevoren de enorme problemen van gezondheidsmodellen bloot. Deze problemen zijn gebaseerd op een louter commerciële, technologische en curatieve logica. In volle 21^ste eeuw, werd er teruggegrepen naar oude praktijken zoals quarantaines, mondmaskers, en basishygiëne. En moeten we ons dan niet de vraag stellen of het hypergesofisticeerd biomedisch model van vandaag dan wel hét antwoord is op de gezondheidsvragen van de mens?

“De economie versloeg het recht op leven van de armsten”

Wat plaatsvond in de Ecuadoraanse kust- en grootstad Guayaquil tijdens de eerste maanden van de pandemie (maart-mei 2020), toonde de extreme fragiliteit van dat commercieel en consumentistisch gezondheidsmodel. Het tragisch overlijden van meer dan 10.000 personen gaat elke medische rationaliteit te boven.

Oorzaken

Wat was de oorzaak van de extreem hoge mortaliteit in Guayaquil? Er zijn meerdere verklaringen voor. Ten eerste is er het stadsmodel, de ruimtelijke ordening. De arme wijken van Guayaquil zijn heel dichtbevolkt. Veel van die wijken hebben geen of nauwelijks toegang tot essentiële diensten zoals openbaar vervoer, drinkbaar water, … Het is een stad die diepe ongelijkheid van Latijns-Amerika perfect samenvat. Het is een stad van asymmetrische relaties waar groepen naast elkaar leven. In die arme wijken sloeg het virus genadeloos toe.

Ten tweede was er het falend beleid. Met grote discours werden maatregelen en aanbevelingen aangekondigd die geen rekening hielden met realiteit van de overgrote meerderheid van de bevolking. Het was een hegemonisch discours. De autoriteiten predikten maatregelen die, vanuit hun klasse denken, gepast waren voor een bepaald deel van de bevolking. De grote meerderheid kan echter niet vanuit het huis werken. Die moet de straat op voor hun dagelijks brood. Hoe kan je dagelijks je handen wassen als er beperkt of geen toegang is tot proper water? Maatregelen, die onmogelijk zijn na te leven, hebben geen zin. De autoriteiten begrepen het echter niet.

Juan Cuvi, directeur van gezondheidsorganisatie Donum.

Neoliberalisme en pandemie

Joseph Stiglitz, Nobelprijswinnaar economie, liet zich recent ontvallen dat de pandemie de gevolgen van 40 jaar neoliberaal beleid heeft blootgelegd. De meest verwoestende gevolgen van Covid-19 hebben namelijk een gemeenschappelijke noemer: zij hebben zich voorgedaan in die landen en steden waar marktregimes en zwakke publieke gezondheidssystemen de overhand hebben.

Dit is het geval in Colombia, Chili, Brazilië, Ecuador, Peru of de Verenigde Staten. Hetzelfde gebeurde in die steden waar precaire arbeid en de commercialisering van de publieke diensten standaard zijn geworden, zoals in New York, Madrid of in Guayaquil. In die steden hebben de beleidsmakers de economische en productieve re-activering prioriteit gegeven. Met zware gevolgen voor de meest kwetsbare bevolking van de steden. De economie versloeg het recht op leven van de armsten.

Ruimte als bron van ongelijkheid

Het door FOS-gefinancierd onderzoek van Sánchez en Zamora analyseerde de pandemie vanuit een uniek perspectief: het territorium als toe-eigening van een sociale ruimte. Het grondgebied wordt begrepen vanuit de totaliteit, de complexiteit en het samenkomen van ecologische, sociale, economische, politieke en culturele processen, waarin concrete machtsverhoudingen tot stand komen.

De verdeling van de ruimte in de stad Guayaquil is het resultaat van een historisch proces. Arm en rijk delen eenzelfde territorium maar leven in totaal verschillende omstandigheden. Dat armere groepen niet kunnen genieten van enkele fundamentele rechten zoals propere lucht, waardig transport, toegankelijk onderwijs, kwaliteitsvolle voeding, … genereert ongelijkheden die zich ook manifesteren op gezondheidsvlak.

“De Ecuadoraanse staat werd een de facto facilitator van de markt”

Tijdens de pandemie, stortte het ziekenhuiswezen in Guayaquil in elkaar. Ook de private ziekenhuizen, crematoria en begraafplaatsen konden niet volgen. De beelden van kadavers in de straten en huizen van Guayaquil gingen de wereld rond. De meest dramatische scenes zagen we echter in de arme wijken van de stad. Bij gebrek aan transport, konden families hun doden niet brengen naar het kerkhof. De nood was zo hoog dat een tijdelijke fabriek, die kartonnen doodskisten produceerde, werd opgetrokken.

De gegevens van het onderzoek toonden een duidelijke correlatie tussen het aantal overlijdens en overbevolkte wijken van de stad. Deze wijken hebben een beperkte toegang tot basisvoorzieningen. We kunnen stellen dat de kwetsbaarheid van de bevolking is sociaal gedetermineerd door het territorium waar ze woonachtig zijn.

Falende privatiseringen

Tijdens de jaren ´80 werden tal van diensten geprivatiseerd. Publiek-private partnerschappen waren dé mode en tal van sociale diensten werden uitbesteed aan de markt. Met publiek geld werd er massaal geïnvesteerd in het economische apparaat. Met subsidies wilden de beleidsmakers de noden van de armsten tegemoetkomen. De Ecuadoraanse staat werd een de facto facilitator van de markt. In Guayaquil leidde dit tot de privatisering van de watersector als de rioleringen van de stad.

Eén van de meest zichtbare gevolgen van dit proces was de ongelijke, geografische ontwikkeling van de kuststad. Dit heeft geleid tot een enorme sociaal-ruimtelijke segregatie. Het stadsbestuur heeft geïnvesteerd in projecten met een hoog rendement. Economisch minder interessante wijken lieten ze links liggen.

Guayaquil is een schoolvoorbeeld van doorgedreven privatisering. De neoliberale logica van opeenvolgende lokale besturen hebben geleid tot een extreem ongelijke stad. Een stad die niet op zijn minst voorbereid was om de pandemie het hoofd te bieden. Een stad die keihard werd getroffen door Covid-19, een sociale tragedie zonder weerga.

Auteur: Juan Cuvi