Of de Syrische dictator Bashar al-Assad ervan wist werd in het midden gelaten, al suggereerden vertegenwoordigers van de Turkse regering dat wel min of meer.

Door de aanslag is de kritiek op de Turkse regering aangaande Syrië sterk toegenomen. In Reyhanli eindigde een massale demonstratie tegen de regering in een confrontatie met de oproerpolitie. Veelzeggend, aangezien een grote meerderheid in Hatay op de regerende Gerechtigheids- en Ontwikkelingspartij (AKP) stemde. Tot rellen kwam het ook na een betoging tegen de regering bij de Midden-Oosten Universiteit (ODTÜ) in Ankara. Kritiek werd alom hoorbaar. Tijdens het recente voetbaltreffen tussen Fenerbahçe en Galatasaray in Istanbul was de roep vanuit het publiek om het aftreden van de regering luid en duidelijk.

Veel Turken vinden dat het overslaan van het Syrische geweld naar Turkije volgt uit de beslissing van de regering om de rebellen in Syrië actief te steunen. De critici hebben een punt, want aan oorlogen in buurlanden hield Turkije beslist minder kleerscheuren over toen Ankara zich nog passief opstelde.

Lege handen

Het regime in Syrië wilde de druk van de Turken op hun regering opvoeren en gaf daarom opdracht aan sympathiserende Marxisten in Turkije tot de aanslag in Reyhanli. Althans, zo wordt het in Ankara weergegeven. Er kleeft een onlogisch aspect aan deze theorie. Premier Erdogan, die in Washington regelmatig aandringt op een Amerikaanse oorlog in Syrië, kreeg met de tragedie van Reyhanli een nieuw argument in handen. En iets nieuws kon Erdogan goed gebruiken nadat VN-onderzoekster Carla del Ponte geen bewijzen had gevonden voor de inzet van chemische wapens door de Syrische regering. Kort voor zijn bezoek aan de VS dreigde Erdogan daardoor met lege handen te staan.

Door de aanslag in Reyhanli kon Erdogan in Washington alsnog iets op tafel leggen. Het is ongeloofwaardig dat de Syrische geheime dienst de kans dat het zo zou lopen vooraf niet overwoog. Dat Obama door Erdogan tot een open oorlog in Syrië zou worden bewogen, was weliswaar onwaarschijnlijk. Dat daar ter compensatie een uitbreiding van de militaire steun aan de rebellen tegenover zou worden geplaatst, was echter niet uitgesloten. Het spreekt voor zich dat het regime in Damascus daar evenmin bij gebaat was.  

Ediboglu

Als we Mehmet Ali Ediboglu van de in het Turkse parlement oppositievoerende Republikeinse Volkspartij (CHP) mogen geloven, zijn de gearresteerde Marxisten onschuldig aan de aanslag in Reyhanli. Berichten als zouden zij ondertussen bekend hebben, imponeren Ediboglu kennelijk niet. Begrijpelijk, want in Turkije is een bekentenis vaak van niet meer dan betrekkelijke betekenis door de ook tegenwoordig nog toegepaste ‘speciale verhoortechnieken’.

Volgens Ediboglu werd de aanslag in werkelijkheid gepleegd door Jabhat al-Nusra, een aan al-Qaeda gelieerde rebellengroep die een soennitisch regime in Syrië nastreeft.  Hetzelfde scenario dus dat de Turkse regering voor ogen staat. Deze overlappende visie sluit aan bij de talloze berichten dat al-Nusra wapens uit Turkije ontvangt.

Al-Nusra zou graag zien dat Turkije voor eens en voor altijd afrekent met Assad. Erdogan wil die stap niet zetten zolang Obama weigert de VS in een nieuwe oorlog te storten. Omdat Assad de opstand tegen zijn regime steeds efficiënter weet te onderdrukken, begint de tijd te dringen voor al-Nusra.

Bepaalde zaken vallen op, zoals Erdogans uitspraak na de aanslag in Reyhanli dat hij Turkije niet in de Syrische oorlog zal laten trekken. Voor zover hij het daarbij over Assad heeft, raken zijn woorden kant noch wal. Wat heeft Assad te winnen bij een Turkse aanval? Het verandert wanneer het over al-Nusra gaat, dat daar alles bij te winnen heeft.

Verder valt op dat de aanslag in Reyhanli, met twee autobommen, de signatuur draagt van Syrische terroristen. Bizar is dat aan een van de bij de aanslag gebruikte auto’s een persoon met koperdraad was vastgemaakt. Herkenbare modus operandi, want Syrische rebellen hebben zich eerder op die manier van tegenstanders ontdaan bij bomaanslagen.

Onder de slachtoffers in Reyhanli zijn vooralsnog maar vier Syriërs geïdentificeerd. Vreemd, als men weet dat de verhouding tussen Turken en Syriërs in deze multi-etnische stad ongeveer fifty-fifty is. Daarnaast was er het lakse optreden van de politie, waar men naliet om het gebied rond de plaats van de aanslag af te zetten. Bewijsmateriaal kon daardoor eenvoudig verdwijnen, of verschijnen.

Ook gaat het gerucht dat beveiligingscamera’s in Reyhanli voorafgaand aan de aanslag werden uitgeschakeld. Dit doet denken aan de aanslag op de Turks-Syrische grensovergang Cilvegözü in februari jl. Toen werd de politie verweten video-opnamen achtergehouden te hebben waaruit bleek dat de Syrische oppositie verantwoordelijk was voor de aanslag en niet de Syrische regering.

MIT-politie

Politie en de nationale inlichtingendienst van Turkije (MIT) schuiven de verantwoordelijkheid op elkaar af. MIT zei dat ze de politie in Reyhanli drie dagen voor de aanslag gewaarschuwd te hebben. De politie zou op het punt hebben gestaan om arrestaties uit te voeren, maar deed dat niet omdat MIT verzocht te wachten. Dat er iets fout liep, komt naar voren in de overplaatsing van de politiechef van Reyhanli daags na de aanslag, al zijn de precieze achtergronden daarvan in nevelen gehuld.

Voor zijn vertrek naar de VS sprak premier Erdogan van een ‘communicatieprobleem’ in Reyhanli en kondigde een nader onderzoek aan. Dat MIT-directeur Hakan Fidan zijn vertrouweling is en dat volgelingen van de in de VS woonachtige imam Fethullah Gülen veel invloed hebben binnen de politie, zijn natuurlijk saillante details binnen het geheel. Zeker omdat het de laatste tijd weer helemaal niet botert tussen Erdogan en Gülen. Dit blijkt uit de nauwelijks verhulde aanvallen over en weer via publicisten die beiden als medium gebruiken.

Gülen, die vaak aansluit bij Amerikaanse standpunten, ergert zich aan Erdogans voornemen om Gaza en de Westbank te bezoeken. Hij heeft ook bedenkingen over de gesprekken tussen MIT en PKK-leider Abdullah Öcalan. Eerder schaarde Gülen zich weliswaar achter het ‘vredesproces’, maar van harte ging dat niet. Mogelijk deed hij het vooral omdat het in Washington van hem verwacht werd. Ondertussen is het zonneklaar dat Gülen vreest voor de invloed van zijn beweging in het Koerdische deel van Turkije door de deal van Erdogan met de PKK.

Een Gülen-partij?

Er speelt veel tussen Erdogan en Gülen. Verschillende publicisten schreven vorige week zelfs dat de Gülen-beweging uit onvrede met Erdogans AKP haar eigen politieke partij in Turkije wil beginnen. Opmerkelijk, gezien de claim van Gülen-volgelingen dat hun beweging geen politiek karakter kent. Een dergelijke partij zou het Erdogan hoe dan ook knap lastig maken. Hij zou er de helft van zijn stemmers aan kunnen verliezen.

Of deze situatie echt zal ontstaan, blijft koffiedik kijken. Actueler is de vraag of het conflict tussen de politie en MIT, c.q. Gülen en Erdogan, ertoe heeft geleid dat de aanslag in Reyhanli niet voorkomen kon worden. Een schandaal van proportie, als het werkelijk zo zit. Het lijkt er in ieder geval op dat beide kanten menen dat het conflict niet uit de hand mag lopen. En vooral ook dat er alles aan gedaan moet worden om het uit de media te houden. Over het recente bezoek van vicepremier Bülent Arinç aan Gülen kregen de media dan ook niets te horen. Dat er vervolgens aan geen van beide kanten werd gelekt, duidt op afspraken waar beide kampen zich aan houden.    

Peter Edel is schrijver van ‘De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije’ (2012, uitgeverij EPO).