De laatste tijd kan men het in meerdere kranten lezen: Vlaanderen zou een politieke Messias hebben. Mocht ik de betrokkene zijn, dan zou ik me echt niet goed in mijn vel voelen en er alles aan doen om deze associatie voortaan uit te sluiten. Niet zozeer omwille van het levenseinde dat de meest bekende Messias te beurt gevallen is, want dat was waarschijnlijk een politiek misverstand, maar om redenen waar we even moeten bij stilstaan.
We vergeten het gemakkelijk: in oorsprong is de idee van de Messias geen spirituele notie, maar een politieke. Vermoedelijk bedoelen onze Vlaamse journalisten met het Messiasschap in Vlaanderen niet zozeer de oorspronkelijke, maar de afgeleide betekenis: de focus op de onbewezen Grote belofte, de Eschatologie, de Grote Stap Voorwaarts die iemand vertegenwoordigt voor zijn volgelingen.
Nu is die dimensie inderdaad niet geheel vreemd aan de idee van Messiasschap, maar het is niet de eerste betekenis. Laten we daar even bij stilstaan. In feite staat het vroegere politieke Messiasschap uit de tijd van Kanaän/Palestina dichter bij wat vandaag in Vlaanderen gebeurt dan de eschatologische dimensie, en dat zou een historicus moeten interesseren.
In Kanaän of wat vandaag Palestina is (of Israël, als u dat verkiest; – ook in de jaren 800 tot 650 voor onze tijdrekening was de naamkeuze daar in die contreien al voorwerp van conflict), ging het bij Messiasschap om een politiek programma.
Om Messias te worden, moest je tot “gezalfde” uitgeroepen worden, wat je een speciaal politiek mandaat gaf om de verschillende dorpen uit de regio tot een soort eenheidsrijk te federeren. In die periode kreeg je in Kanaän/Palestina, volledig in de tijdsgeest, tegelijk overigens ook nog een bijkomende titel; je heette “geadopteerd door de godheid” te zijn; het gaf je iets sacraals, je waart niet zoals de anderen.
“Messias” zijn betekende dat je koning waart door zalving (op voordracht van een profeet, meestal op basis van je charismatisch optreden, of langs dynastieke weg) over een gebied dat in feite nog sterk versnipperd was maar waarvan sommigen hoopten dat het een natie zou worden.
Natuurlijk faalde elke “Messias” inde praktijk, want eenmaal in die “gezalfde positie” gebracht, realiseerde men nooit wat eigenlijk door de nationalistische militanten verhoopt werd, namelijk de realisatie van een Groot Rijk dat kon concurreren met de bestaande wereldrijken. Er werd dus steevast uitgezien naar een “komende” Messias, die iets nog groter zou realiseren, van een andere orde dan wat die miskleunen van “gezalfden” voordien er ondertussen van gemaakt hadden.
Interessant om zien is dat Messias-ideeën het goed doen in gebieden waar versnippering en bedreiging van overheersing van buiten uit de toon bepalen. In Kanaän/Palestina is de idee van de Messias ontstaan tijdens een proces van natievorming en toenemende bedreiging om niet mee te tellen bij de omringende grootmachten.
Het werd een politiek ideaal om de dorpen uit het Zuiden van Palestina te verenigen rond een vorst, die aanvankelijk slechts een zeer lokale leider was. Men schreef die man dan zeer grote, internationale allures toe. In Kanaän/Palestina heeft David, vermoedelijk een kleine lokale leider, die rol gespeeld, en volgens de vertellers uit die tijd kreeg zijn zoon Salomon zelfs het bezoek van de koningin van Sheba, zeg maar van de allergrootsten der aarde.
We weten hoe het daar eeuwen geleden in Kanaän/Palestina afgelopen is. Op geestelijk vlak is er ongetwijfeld veel uit voortgekomen (- je lust het of je lust het niet), maar het was omgekeerd evenredig met wat politiek gebeurd is. Politiek is de Messias er nooit iets van betekenis geworden. De reden? Historici zullen allen op hetzelfde wijzen: te weinig politiek realisme, verkeerde inschattingen zowel over de interne basis als over het reële aanzien dat men als volk in het buitenland genoot. De politieke “gezalfden” sloten er al te vaak verkeerde allianties en ze schatten de internationale ontwikkelingen verkeerd in.
O ja, de lokale vorst was soms ontzettend populair in eigen land en kon zich op zeker ogenblik zelfs de invoering van een compleet nieuwe Wet (Deuteronomium) veroorloven, maar zijn mini-staatje (Judea) werd kort nadien van de kaart geveegd. Dit drama nadien in Babylonië heeft meer geschiedenis gemaakt dan wat eraan vooraf ging.
Mocht ik politicus en tegelijk historicus zijn en in Vlaanderen als politieke Messias in de media ter sprake komen, dan zou ik rillingen over mijn rug voelen gaan. Want al zou mijn glorie nog zo oneindig rond mij uitstralen, ik zou beseffen dat bij al mijn illustere voorgangers in de geschiedenis het begin van ondergang om de hoek loerde. Mijn omgeving zou me ongetwijfeld trachten te paaien met het enige politiek-messiaanse succesverhaal, dit van Salomon. Maar als historicus zou ik beseffen dat nou net Salomon diegene is van wie met zekerheid geweten is dat hij nooit bestaan heeft.
