Els Keytsman, directrice van Vluchtelingenwerk Vlaanderen, toont zich tevreden met het winterplan van De Block: “Het plan om daklozen uit de winterkou te halen, werkt en daarnaast wordt elke nieuw aangekomen asielzoeker opgevangen in een asielcentrum.”

Ook het algemeen beleid van de staatssecretaris kan op haar goedkeuring rekenen. “Maggie De Block heeft goede dingen verwezenlijkt. Bovendien”, zegt ze, “communiceert de staatssecretaris consequent en eenduidig.”  

Maar toch. Volgens Keytsman profileert De Block zich te veel als een “staatssecretaris voor Asielstatistieken en Terugkeercijfers.”

“Wij zien te veel een staatssecretaris voor Asielstatistieken en Terugkeercijfers”

“Wij merken eigenlijk dat het beleid van deze regering heel sterk gefocust is op cijfers. De asielcijfers moeten naar omlaag, de terugkeercijfers naar omhoog en de asielprocedure zo kort mogelijk. De Block heeft daarmee bakens verzet, want een lange asielprocedure is uiteraard niet goed. Maar achter die cijfers zitten mensen en het beleid moet daarom ook menselijk zijn”, vindt Keytsman. 

Bepaalde groepen worden uitgesloten van opvang. Mensen die een tweede asielaanvraag indienen, bijvoorbeeld. Er wordt weleens gezegd dat asielzoekers meerdere asielaanvragen doen, gewoon om in de opvang te kunnen blijven, maar dat beeld klopt volgens Keytsman niet. 

“Kijk, mensen met meervoudige asielaanvragen krijgen nu geen opvang meer. Toch stijgt het aantal meervoudige asielaanvragen. Er is dus geen verband. We vragen al heel lang om te stoppen met die huis-, tuin- en keukensociologie en in de plaats daarvan eens grondig te onderzoeken waarom mensen een tweede of derde keer asiel aanvragen.”

“De wet is de wet”

Maggie De Block wordt alom geprezen om haar standvastigheid en moed, maar volgens Keytsman gaat de menselijke kant van het beleid daarbij verloren: “Als ik haar hoor zeggen ‘kordaat’ en ‘de wet is de wet’, dan denk ik ‘dat zal wel zijn’. Maar als ik zie dat de wet ofwel onmenselijk wordt uitgevoerd, of zelfs onmenselijk ís, dan moet daar verandering in komen.”

“We hebben een Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en een Kinderrechtenverdrag, maar op een aantal vlakken botst het Belgische asiel- en migratiebeleid daartegenaan.” 

Zo hebben gezinnen in illegaal verblijf met kinderen recht op opvang en begeleiding. Fedasil, het federaal agentschap voor de opvang van asielzoekers, sluit hen uit van opvang. Zij moeten wachten op een rechterlijke uitspraak vooraleer zij in een asielcentrum terecht kunnen.

“Voor de kinderen gaat het niet alleen om een bed voor de nacht. De begeleiding is ook cruciaal voor hun toekomst. Waarom worden die gezinnen niet opgevangen”, vraagt Keytsman zich af. “Daar is nochtans een wettelijke basis voor en een kinderrechtenverdrag. De Block had een historische kans om dat te verhelpen.” 

Keytsman is ook niet mals voor het terugkeerbeleid: “Ik til het zwaarst aan het feit dat kinderen zwaar gestraft worden voor een beslissing van hun ouders. Dienst Vreemdelingzaken redeneert: de kinderen volgen de ouders. Soms wordt een gezin dat hier al jarenlang verblijft, betrapt op een fout of een leugen. Dan moet het gezin terugkeren. De kinderen, die vaak al langer in België hebben gewoond dan in hun herkomstland, vliegen mee terug en krijgen ook een inreisverbod van vijf jaar.”

“Dat is een erg zware straf voor kinderen die volledig geïntegreerd zijn en een toekomst aan het uitbouwen zijn. Daar botst het terugkeerbeleid, waar De Block goede punten voor krijgt, op de grenzen van het toelaatbare.”

Rol van het middenveld

Asielzoekers doorlopen sneller een asielprocedure, maar dat betekent niet dat die procedure altijd even grondig wordt uitgevoerd. Als diensthoofd sociale programma’s van Caritas International, een organisatie die de ‘tweede fase’ van de opvang van asielzoekers verzorgt, weet Anne Dussart dat heel wat vluchtverhalen uiteindelijk herbekeken moeten worden.

“Soms worden er advocaten aangesteld die de asielprocedure niet goed kennen. Soms moeten we het vluchtverhaal opnieuw met de asielzoekers doornemen, omdat ze ervoor niet voldoende tijd hadden om hun verhaal gedetailleerd uit de doeken te doen.”

Sneller is in dit geval niet beter. Vooral niet voor de asielzoeker, weet Dussart: “Mensen die een tweede asielaanvraag indienen, vallen uit de boot. Zij krijgen geen opvang.”

“Wanneer asielzoekers het bevel krijgen om het grondgebied te verlaten, moeten onze begeleiders hen uitleggen dat de asielaanvraag negatief is en hen doorverwijzen naar de open terugkeercentra. Dit moet gebeuren binnen de drie dagen. Dat dringt niet door. Heel wat mensen zijn bang.”

“Mensen die een tweede asielaanvraag indienen, vallen uit de boot”

“En wat zien we? 70 procent van de uitgeprocedeerde asielzoekers komt niet aan in de open terugkeercentra. Er is ook weinig zicht op het aantal asielzoekers dat van daaruit ook effectief België verlaat. Zo komen er ongetwijfeld heel wat mensen in het irreguliere circuit terecht.”

Een afgewezen asielzoeker moet dan binnen de 30 dagen een verzoek voor vrijwillige terugkeer indienen om recht te hebben op een reïntegratieondersteuning. “Maar wat met mensen die na drie maanden de weloverwogen beslissing nemen om toch vrijwillig terug te keren?”, werpt Dussart op.

Er is effectief een stijging van het aantal asielzoekers dat vrijwillig terugkeert. Maar de aanzet is er volgens Dussart al jaren voordien gekomen, nog voor de aanstelling van De Block: “Sinds 2010 zijn er meer middelen voorhanden. Dankzij het terugkeerfonds heeft Caritas meer asielzoekers helpen reïntegreren. De verhoogde uitstroom is dus niet alleen het werk van de staatssecretaris, maar ook het resultaat van projecten die vanop het terrein werden opgestart.”

De ervaring heeft Dussart geleerd dat De Block een staatssecretaris is die “echt wel in gesprek wil gaan. Maar ze zou toch wat meer rekening moeten houden met de feedback vanuit het middenveld. Ze moet zich meer de vraag stellen hoe haar maatregelen de situatie op het terrein beïnvloeden.”

Rechtvaardige behandeling

Wat Mieke Van den Broeck, advocate bij Progress Lawyers Network, vooral opvalt, is dat De Block elke week de pers haalt: “Ik denk niet dat de vorige beleidsverantwoordelijken voor migratie zo vaak contact zochten met de media. Ze zwaait dan telkens op een heel managementachtige manier met cijfers.”

“De ene week is het ‘vermindering van het aantal asielzoekers’. De andere week is het ‘iedereen heeft opvang’. De zaken die ze vertelt, zijn vaak onwaar, maar worden toch geslikt als zoete koek.”

“De overheid probeert op allerlei manieren om zo weinig mogelijk mensen opvang te geven. En dat is verslechterd onder De Block”, zegt Van den Broeck. 

“Volgens de opvangwet moeten gezinnen met kinderen opgevangen worden. Maar na de asielprocedure worden die gezinnen uit hun opvangcentrum gezet. Dan moet het OCMW een aanvraag doen bij Fedasil voor een nieuwe opvangplaats, terwijl het gezin ondertussen al op straat is gezet.”

“En dan, nadat er een beslissing is gevallen bij Fedasil, die altijd negatief is, moeten ze nog eens naar de arbeidsrechtbank.”

Ook Van den Broeck toont zich sceptisch over de werking van de terugkeerplaatsen: “Een reden waarom die niet goed werken, is dat er geen rekening gehouden wordt met de behoeften van kinderen.”

“Kinderen die bijvoorbeeld drie jaar op een Nederlandstalige school zitten, moeten plots verhuizen naar een dorpje ergens in Wallonië. Daar moeten ze zich weer integreren en opnieuw de taal leren. Dat is trouwens een van de punten die het Kids Parlement (nvdr: een organisatie voor kinderen met of zonder papieren) aankaart.”

“Mensen hebben bovendien veel schrik om teruggestuurd te worden. Het woord ‘terugkeerplaats’ legt zichzelf uit: je moet terugkeren. Maar een Afghaans gezin wil en kan bijvoorbeeld echt niet terug. De Block legt de focus niet op de bescherming van mensen. Haar cijfers zeggen: wij zijn zeer streng. Maar het gezin dat in mijn praktijk voor mij zit, geeft niets om die cijfers. Dat wil enkel een rechtvaardige behandeling.”

Geen positieve antwoorden meer

“Alles wat individuele beoordeling is, sneuvelt”, zegt Van den Broeck. “Neem nu de regularisaties. We krijgen geen positieve antwoorden meer. Geen. Ook al is de persoon in kwestie hier al tien jaar en perfect geïntegreerd.”

Een van de belangrijkste nieuwe maatregelen van De Block was het uitfilteren van de medische regularisatie. Vroeger, als een persoon ernstig ziek was, keek men of er een behandeling mogelijk was in het land van herkomst. Was die behandeling er niet, dan kwam hij of zij in aanmerking voor een verblijfskaart.

“Alles wat individuele beoordeling is, sneuvelt”

“Nu neemt de overheid een veel strengere positie in”, zegt Van den Broeck. “Gaat een persoon bijna dood? Dan krijgt hij een tijdelijke verblijfskaart. Heeft die persoon daarentegen nog een paar maand te leven, dan mag hij gewoon terugkeren. We krijgen dossiers onder ogen van mensen met een hersenbloeding, maar toch een negatief antwoord krijgen. Omdat hun toestand ‘niet kritiek’ is.”

“De Block”, besluit Van den Broeck, “is gewoon te streng. Ze is onmenselijk.” 

De advocate toont zich daarmee ronduit vernietigend voor het beleid van Maggie De Block. En hoewel Els Keytsman en Anne Dussart heel wat gematigder zijn in hun beoordeling, laten ook zij zich kritisch uit over de versnelde asielprocedure, de opvang die lang niet voor iedereen is, en de gebreken van de open terugkeerplaatsen.

De vraag dringt zich op: gaat het ‘efficiënte’ Belgische asiel- en migratiebeleid niet ten koste van de menselijkheid?