Donderdagmorgen waren zware gevechten uitgebroken in Mogadishu toen AMISOM-troepen van de vredesmacht voor Somalië van de Afrikaanse Unie het vuur openden op milities van de radicaal-islamitische Al-Shabaab die in een hevige machtsstrijd gewikkeld zijn met de onmachtige en corrupte overgangsregering van Somalië (TFG). Sinds februari 1991 heeft Somalië geen centrale regering meer en is het land de facto uiteengevallen in verschillende stukken.

AMISOM-actie om veiligheid hulpverlening te vergroten?

De gevechten begonnen op de markt van Bakara in het centrum van de hoofdstad. Die markt ligt op de grens van twee invloedzones waaruit zo goed als alle inwoners zijn gevlucht voor de gewelddadige confrontaties van de voorbije twee maanden.

AMISOM-troepen zouden met tanks en automatische geweren geprobeerd hebben om zich een toegang te forceren in een wijk die onder de controle van een Al-Shabaabmilitieleider staat. Minstens zes mensen werden gedood en er vielen tientallen gewonden, onder wie ook enkele AMISOM-soldaten.

“Deze actie moet de veiligheid voor de humanitaire hulporganisaties vergroten”, verklaarde commandant Paddy Ankunda, de woordvoerder van AMISOM in Mogadishu. Hij voegde er aan toe dat de Afrikaanse Unie perfect beseft dat de operatie beperkt in tijd en omvang moest zijn om de hulpverlening niet in het gedrang te brengen.

Luchtbrug al in gevaar door gevechten

Toch konden de gevechten op geen slechter ogenblik vallen. Het Wereldvoedselprogramma (WFP), het agentschap van de VN dat instaat voor de distributie van noodhulp aan de zwaar door hongersnood getroffen bevolking van het zuiden van Somalië, was net woensdag begonnen met een luchtbrug naar Mogadishu.

Door de hevige gevechten van donderdag moest de luchtbrug tijdelijk worden onderbroken. Vrijdag liet David Orr, een WFP-woordvoerder, weten dat de organisatie er niet aan denkt om de luchtbrug af te blazen ondanks de risico’s die zijn medewerkers er lopen.

“De crisissituatie is momenteel te erg, er moet dringend extra voedsel worden ingevlogen voor de burgerbevolking.” De luchthaven van Mogadishu, die onder de controle van AMISOM-soldaten staat, is cruciaal voor het slagen van de luchtbrug.

“Hongersnood is propaganda”

De milities van Al-Shabaab, die een groot deel van het zuiden van Somalië momenteel onder controle hebben, sluiten een terugkeer van enkele belangrijke internationale humanitaire hulporganisaties, waaronder het Wereldvoedselprogramma, uit, ondanks de hongersnood.

Volgens de radicale militieleider sjeik Ali Mohamoud Rage is er zelfs geen sprake van hongersnood, “alleen erge droogte”. De term ‘hongersnood’ zou worden gebruikt als een propagandamiddel om hen de controle over het zuiden van Somalië te ontfutselen.

“Alles wat de VN over Somalië vertelt, is 100 procent gelogen”, liet hij vorige week vrijdag weten. Al-Shabaab en de overgangsregering (TFG), die internationale steun krijgt, maar uitermate zwak en verdeeld is, bekampen elkaar op leven en dood voor de controle over bepaalde wijken van Mogadishu.

“Opslagruimtes overvol, mensen creperen”

Donderdag heeft de leider van de overgangsregering, eerste minister Abdiweli Mohamed Ali, scherpe kritiek geuit op het Wereldvoedselprogramma. Volgens de premier slaagt de VN-organisatie er niet in om de noodhulp te bezorgen aan de mensen die er het meest nood aan hebben. Hij viseerde met name de VN-opslagruimtes in Mogadishu die “overvol liggen terwijl de mensen creperen”.

Amir Mahmoud Abdulla, die de WFP-operaties in Mogadishu leidt, liet aan een journalist van Al-Jazeera weten niet opgezet te zijn met de onterechte insinuaties van de premier. “Wie iets van noodhulp kent, weet dat het voedsel in de VN-opslagruimtes nauwelijks volstaat om één miljoen mensen één dag te eten te geven”, zei hij. “De luchtbrug is een absolute noodzaak om meer voedsel aan te voeren”.

Hulporganisaties aan de deur gezet

In 2009 werd het gros van de buitenlandse hulporganisaties door Al-Shabaab aan de deur gezet als ‘ongewenste vreemdelingen’. Alleen het Internationaal Comité van het Rode Kruis (CICR) in Genève en enkele medewerkers van Artsen Zonder Grenzen konden in het gebied blijven werken, zij het met veel beperkingen en onder constante druk van de gevechten.

Volgens sommige waarnemers heeft die houding van Al-Shabaab ertoe bijdragen dat de dreigende hongersnood – die al van in augustus 2010 door de waarschuwingssystemen voor voedselzekerheid werd aangekondigd – tot zijn huidige proporties kon uitgroeien. Eerder had een anonieme bron bij Al-Shabaab laten weten dat de organisatie zich niet langer zou verzetten tegen hulpverlening gezien de ernst van de toestand. Maar dat bleek dus geen officieel standpunt.

100.000 nieuwe vluchtelingen in oorlogszone

UNHCR, het vluchtelingenorganisatie van de VN, liet nochtans niet na in bedekte termen kritiek te uiten op de recente militaire operatie van AMISOM. “Op het moment dat Mogadishu wordt overspoeld door uitgehongerde vluchtelingen uit het kurkdroge binnenland, kunnen we ons geen dag uitstel van de luchtbrug permitteren. Elke dag vertraging betekent zo goed als zeker de dood van kinderen.”

Alleen de laatste twee maanden registreerden de diensten van UNHCR 100.000 nieuwe vluchtelingen in Mogadishu. De overgrote meerderheid van deze mensen is totaal afhankelijk van voedselhulp in een stad die een oorlogszone is.

Volgens OCHA, het VN-bureau dat de humanitaire operaties coördineert, zijn 12 miljoen mensen direct door hongersnood bedreigd in de hele Hoorn van Afrika. Sinds 20 juli heeft de VN officieel de noodtoestand ‘hongersnood’ afgekondigd voor de regio’s Bakool en Lower Shabelle, in het zuiden van Somalië.

De verwachting is dat andere gebieden zullen volgen in de loop van augustus. 3,7 miljoen Somaliërs, of ongeveer de helft van de totale bevolking, zou direct door de voedselcrisis worden getroffen.

Voor het eerst VN-vliegtuig in Gedo

Vrijdag kon het Wereldvoedselprogramma aankondigen dat een VN-vliegtuig met voedselhulp erin geslaagd was om te landen op de landingsbaan van Gedo in het uiterste zuidwesten van Somalië tegen de Keniaanse grens.

Het is de eerste keer in jaren dat dit gebied kan worden bereikt door de VN. Het heeft in die regio al meer dan twee jaar niet meer geregend. Alle oogsten zijn er mislukt en de nomadische bevolking is massaal op de vlucht geslagen. Het WFP hoopt met de luchtbrug 175.000 mensen te kunnen bereiken, vooral de zwaar ondervoede kinderen van minder dan vijf jaar. Maar voor velen komt alle hulp waarschijnlijk toch al te laat.