De laatste tijd komt het debat over het gebrek aan waardering voor de vrouw en over de betreffende minachting van de man in een stroomversnelling. Feministen krijgen zelden antwoorden van mannelijke observatoren en publicisten, zij zijn vragende partij in dit debat. Graag lever ik een persoonlijke bijdrage. Met gebruik van de visie van enkele gezagvolle stemmen die een getuigenis brengen en met behulp van feiten uit de biografie van een paar historische figuren, waaronder Churchill en veldmaarschalk Montgomery.

Gaea Schoeters bracht een doortimmerde klaagzang over het lot van vrouwelijke schrijvers (vorige weekend),Joke Struyf kwam met“Alsof vrouwen gemaakt zijn om te zorgen”  (DS 30 december) en Bieke Purnelle gaat over de vraag van de strafmaat voor een notoir brutale schender van de vrouwelijke waardigheid (6 januari). De feminisering van de arbeidsmarkt sinds de jaren zestig betekent in elk geval vooruitgang, vele beroepen zijn toegankelijk geworden voor de vrouw en voor haar benadering van de werkelijkheid.Kinderen en jongeren lijken het intussen niet gemakkelijk te hebben, wat moeilijke vragen doet rijzen zoals deze of de ouderlijke liefde en zorg vandaag adequater of minder goed is dan in het verleden. Fenomenen als binge drinken en de wachtlijsten in de kinder- en jeugdpsychiatrie vormen reden tot ongerustheid, ook bij het besef dat dit soort problemen er kwam ondanks de toegenomen zeggingskracht voor vrouwen.Waar liggen intussen de diepere reden voor de blijvende misogynie, en hebben die misschien te maken met de veranderde maatschappelijke rollen? Ligt de schuld vooral bij de mannen, of is er een gedeelde verantwoordelijkheid? Een blik op het verleden van de verhoudingen kan wat afstand en misschien wat meer inzicht bieden.

Wat het gebrek aan solidariteit vanwege mannelijke schrijvers betreft dat Schoeters teleurstelt, is zij  toch wat al te veralgemenend:  persoonlijk heb ik met enthousiaste lovende recensies zowel Mazzel tov van Margot Vanderstraeten en Trofee van Schoeters persoonlijk geprezen en extra bekendheid geboden, zoals ik dit overigens deed voor Kindsoldaat van Oscar Van den Boogaard. Dit engagement voor de vrouw is voor mij niet nieuw. Na het bekend raken van de gruwelijke feiten begaan door Marc Dutroux in de zomer van 1997 (die wij misschien mogen betitelen als “misdaden tegen de vrouwelijkheid”), schreef ik een opiniestuk in deze krant dat ik als  titel gaf “Vrouwelijke waarden als maatschappelijk medicijn”. Daarin pleitte ik voor meer maatschappelijk gezag, maar ik had ook aandacht voor de grote waarde van devrouwelijke inbreng bij de opvoeding.  De waarheid is toch ook juist dat moeders geprivilegieerde partners zijn voor de jonge mens, nadat zij negen maanden innig verbonden zijn geweest met elkaar. De verhouding tussen mannen en vrouwen lijkt ingewikkeld en lastig te blijven, terwijl die omgang tegelijk voor velen de grootste bron van menselijk genoegen blijft. De apostel Paulus schrijft over de verdraagzame, onbaatzuchtige, vriendelijke, geduldige liefde, woorden die worden geciteerd bij menige bruiloft (1 Kor. 13). De Eurythmics zingen echter met kracht: “Love is a danger of a different kind. It is false and unkind, savage and cruel, and totally cool (“Love is a stranger”). Kan liefde ook vals zijn, of manifest onvoldoende, zodat rancune ontstaat?

Het lijden van mannen onder de moeders als bron van latent seksisme?

Kardinaal Godfried Danneels stelde openlijk dat het de normale houding is van mannen, lichtjes anti-vrouw te zijn, omdat veel mannen de macht van hun moeder hebben ondergaan als jongens.Ik denk dat dit voor sommige mannen opgaat, en deze existentiële positie blijft onderbelicht en meestal gehuld in stilzwijgen. Dat laatste kan verklaard worden door het feit dat mannen niet gemakkelijk woorden vinden voor zaken waarover zij schaamte voelen, dat heb ik gemerkt als consulent voor Wildbeheereenheden en redacteur van jachttijdschriften. In dit verband klaart de mist wellicht wat op, getuige een stuk als dit van Greet Vandermassen “Waarom mannen vechten” (DS 22 december). Rancune en micro-agressie tegenover de vrouw vindt mogelijk een voedingsbodem in psychologische oorlogsvoering in gezinsverband. Jozef Deleu, dichter, bloemlezer en jarenlang hoofdredacteur van “Het liegend konijn”, schreef dat hij merkt dat veel echtgenoten vernederd worden, betutteld en bazig behandeld door hun vrouw, en dat zij daar geen verweer tegen hebben. Als wat Deleu en Danneels stellen waar is, kan deze situatie van problematische machtsuitoefening vanwege vrouwen misschien een verklaring bieden voor het endemisch lage niveau van vrouwvriendelijkheid die velen met mij waarnemen.

Historische moeder-zoon relaties werpen een licht

Mijn persoonlijke zoektocht ging door na 1997 en als sociaal historicus stelde ik mij de vraag, zijn er misschien mannelijke figuren in de geschiedenis, die een(on)gelukkige verhouding met de moeder als oorzaak hadden voor het ontwikkelen van een agressieve persoonlijkheid? Die voorbeelden blijken voorhanden, in welbepaalde zin.T. E. Lawrence ‘of  Arabia’ werd al op jonge leeftijd een expert in de architectuur van middeleeuwse burchten, waarin je veilig achter dikke muren kunt terugtrekken en de vijand kunt bestoken, en  uitvinder van de guerilla, deels omdat zijn moeder hem frequent belaagde. Die oriëntatie volgde nadat zijn moeder hem nooit  aanraakte en buitensporig streng-negatief was over uitingen van affectie. Naar zijn broer zegde, stierf Lawrence als maagd. De moeder nam haar  houding aan in reactie op  een dramatisch levenslot: haar man, de vader van Lawrence,  was eerst haar werkgever, een puissant rijke edelman die er met de gouvernante van zijn kinderen vandoor ging om zijn zure, koele, overmatig devote vrouw achter zich te laten. (Michael Korda, “The life and legend of  Lawrence of Arabia”). Ook de studie van de autobiografie van veldmaarschalk Bernard Montgomery of Alamein levert meer materiaal voor de stelling van de cruciale invloed van moeders op de agressieve potentie van de man. Ter herinnering: Monty zorgde er voor dat de Nazilegers na jaren van onoverwinnelijkheid werden verslagen toen het achtste leger onder zijn leidinggeneraal Rommel in het zand liet bijten in Noord-Afrika in de herfst van 1942. Uit zijn memoires blijkt dat zijn verhouding met de moeder als jongen erg lastig was;de veldmaarschalk bouwde klaarblijkelijk zijn identiteit van buitengewoon sluwe, agressieve strijdbaarheid ook juist in blauwdruk op tijdens jaren van verbale strijd met een bazige, lastige moeder. Het lijkt er op dat Montgomery die agressie niet op vrouwen heeft gericht, maar vorm gaf  in een identiteit als uitzonderlijke vechtjas en in een “verschroeiende eigendunk”.

Churchill

Dé persoon die het mogelijk maakte Hitler te weerstaan en te verslaan is Churchill. Zijn moeder, Jenny Jerome was de meest bekende flirt van haar tijd, een dame met uitermate grote erotische uitstraling. Zij vond zich vele seksuele partners, toenemend nadat haar man Randolf Churchill taboe werd in bed door syfilis. Churchill, beroemd om zijn fenomenale wilskracht, welsprekendheid, denkkracht, vasthoudendheid en weerbaarheid,is door een zware jeugd gegaan, gekenmerkt door een afwezige vader én moeder, zo blijkt uit de biografieën van Andrew Roberts en William Manchester. Hij ontwikkelde zijn retorisch talent als jongeling ook juist al vroeg in dialoog met zijn  moeder, die voortdurend feesten organiseerde en op reis was aan de arm van minnaars. De jonge Churchil schreef honderden brieven met variaties op de vraag naar bezoek en liefde en aandacht. Op 16 december 1888, terwijl een griepepidemie door Europa raasde, raakte hij als veertienjarig joch in paniek bij het vooruitzicht met kerstmis nog maar eens alleen te zijn, en hij schreef volgende woorden: “Never would I have believed that you would have been so unkind. I am uterly miserable. O my  mummy! I am more unhappy than I can possibly say. Darling  Mummy, I despair. I am so wretched. Ido not know what to do.  Even now I weep. Don’t be angry, I am so miserable… Please write something kind to me.”Voor zover bekend heeft de teleurstelling van Churchill nooit de vorm aangenomen van haat voordie moeder of voor de vrouw. Wellicht werd dit lot van vrouwenhater de man bespaard door de invloed van zijn warme gouvernante, Mrs. Everest, en dankzij zijn kritische verstand dat veralgemening en projectie in de weg stond.

Anti-feminisme heeft klaarblijkelijk een zeer lange traditie

Minstens sinds de grootschalige heksenverbrandingen van de zeventiende eeuw lijkt er een latent anti-feminisme te waren doorheen de Europese geschiedenis. De studie van de genoemde biografieën gekoppeld aan de opvattingen en observaties van Danneels en Deleu levert hiervoor geen excuus, maar kan ons iets leren over de complexiteit van de interacties tussen mannen en vrouwen. Grof seksisme zoals dit onlangs voor de rechtbank werd veroordeeld in het geval van Jeff Hoeybrechts,  mogen wij nooit aanvaarden. Die bijtende perversiteit vindt echter meer dan eens haar wortels in bitter-teleurstellende persoonlijke ervaringen met de vrouw als moeder of als echtgenote. Het slachtoffer slaagt er niet in zijn verleden te verwerken of de dader rechtstreeks aan te spreken, en kiest een icoon als zondebok, volgens een vaak voorkomend mentaal mechanisme.

Stef Hublou

Sociaal historicus, publicist, gewezen hulpverlener bij Tele-Onthaal