Met de nieuwe verstrenging zullen mensen die in de toekomst veroordeeld worden tot een straf van 30 jaar of meer, pas na 15 jaar (in plaats van 10 jaar) kunnen vrijkomen. Voor recidivisten die eerder een correctionele straf hebben uitgezeten, is dat pas na 19 jaar.

Wie eerder door een assisenhof werd veroordeeld, komt pas na 23 jaar in aanmerking voor strafuitvoeringsmodaliteiten. Veroordeelden die naast hun straf van 30 jaar ook ter beschikking worden gesteld, zullen pas voorwaardelijk vrijkomen nadat vijf rechters het daar unaniem mee eens zijn.

Er veranderen echter ook zaken voor àlle veroordeelden. Zo moeten ze nu zelf hun voorwaardelijke invrijheidstelling (VI) aanvragen, waar dat voordien door de directeur gebeurde. Als de gevangenisdirectie of het parket niet op tijd klaar zijn met hun adviezen, kunnen gedetineerden niet meer naar de kortgedingrechter stappen om hen te dwingen een advies uit te brengen.

Er verdwijnt voor de gedetineerden dus een belangrijk instrument dat hen de zekerheid bood dat hun VI werd bekeken.

Kritiek uit diverse hoeken

Niet alleen de Liga voor Mensenrechten heeft haar ongenoegen geuit over deze nieuwe steekvlamwet, maar ook vanuit verschillende organen kwam kritiek. Zo oordeelde de Hoge Raad voor Justitie dat de procedure nu veel complexer wordt en dat deze hervorming niet had mogen gebeuren zonder een wetenschappelijke evaluatie. Ook de Liga meent dat een evidence-based beleid noodzakelijk is.

De Raad van State heeft al geoordeeld dat deze nieuwe wet in strijd is met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (ECRM). Deze nieuwe wet verandert namelijk de minimumduur van de opsluiting voor nieuwe veroordelingen, en niet voor nieuwe feiten. De straf wordt verzwaard en dat moet in de wet staan.

Nu worden nieuw veroordeelden zwaarder gestraft voor dezelfde feiten dan die waar iemand anders bijvoorbeeld vorige week voor veroordeeld werd. Dat is in strijd met artikel 7 van het EVRM dat willekeurige vrijheidsberoving verbiedt.

De Liga maakt zich ernstige zorgen over de overbevolkingsproblematiek die met deze inwerkingtreding nog zal vergroten. Een studie van het NICC (nvdr: Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie, een federale wetenschappelijke instelling die onder de minister van Justitie valt) wees uit dat wanneer alle gedetineerden die er recht op hadden twee maanden langer moeten wachten op hun VI, dat per dag 100 extra cellen vereist.

“De Liga maakt zich ernstige zorgen over de overbevolking van gevangenissen die met dit beleid nog zal vergroten”

Het Rekenhof heeft al aangetoond dat zelfs na de bouw van de nieuwe gevangenissen, die tegen 2016 klaar zouden zijn, er nog minstens 900 cellen te weinig zijn.

Aanpassing van positief injunctierecht

Een ander gevaarlijk punt is de aanpassing van het positief injunctierecht van de minister van Justitie. Voordien kon de minister slechts uitzonderlijk een vervolging starten, maar nu kan deze dus ook ambtshalve in cassatie gaan tegen een vonnis van de strafuitvoeringsrechtbank. Dat tast de integriteit van het Openbaar Ministerie (OM) aan.

Het OM is namelijk onafhankelijk in de individuele opsporing en vervolging. De minister kan enkel de vervolging bevelen en de richtlijnen van het strafrechtelijk beleid vastleggen. Deze hervorming is in strijd met artikel 5.4 van het EVRM dat bepaalt dat een onafhankelijke en onpartijdige rechter moet beslissen over de wettigheid van de gevangenhouding en de invrijheidstelling, en dus niet de minister.

De Liga betreurt dat een wetgeving die al 124 jaar (de wet-Lejeune bestaat sinds 1888) bijdraagt aan menselijkheid in het strafrecht en geloof in de sociale reclassering van veroordeelden ingeruild wordt voor hun kille, langdurige verwijdering uit de samenleving, zonder perspectief.

“De Liga betreurt dat een wetgeving die al 124 jaar bijdraagt aan menselijkheid in het strafrecht en geloof in de sociale reclassering van veroordeelden ingeruild wordt voor hun kille, langdurige verwijdering uit de samenleving, zonder perspectief”

In 2006 maakte de regering werk van de wet-Dupont, de basiswet, om de strafuitvoering humaner te maken en de nadruk te leggen op re-integratie, herstel en het voorkomen van detentieschade. De overbevolking wordt nu al systematisch als excuus gebruikt voor het uitstel van de inwerkingtreding van deze wet.

Met de gevolgen van de hervorming van de wet-Lejeune, worden de principes van de basiswet steeds meer een sprookje.

Marion Van Hecke

Marion Van Hecke is beleidsmedewerker bij de Liga voor Mensenrechten. Ze heeft een opleiding journalistiek en criminologie achter de rug. Bij de Liga zet ze haar schouders onder meer onder de campagne ‘internering’.