Aanpak klimaatnoodtoestand gaat catastrofaal traag

We leven in een tijd waarin volgens sommigen de individuele vrijheid nog steeds hoogtij viert, de zogenaamde ‘verworven levensstijl’. Maar in het licht van de klimaatnoodtoestand, geldt die vrijheid dan nog echt?

Het Akkoord van Parijs (2015) voorziet klimaatneutraliteit in 2050, nog minder dan 30 jaar te gaan. Is men dan ziende blind wanneer men niet beseft wat we nu al doormaken: langdurige hittegolven, extreme droogte, bos- en bermbranden, overstromingen, grondverschuivingen en modderstromen en noem maar op?

Niet voor niets heeft de secretaris-generaal van de VN onlangs gewaarschuwd dat de mensheid het probleem niet ernstig neemt. Volgens hem hebben we de keuze tussen collectieve actie of collectieve zelfmoord. Met iedere fractie van een graad meer, worden grotere delen van de planeet minder bewoonbaar. Daarom dienen we elke tiende graad opwarming te bestrijden.

Komt daarbij dat de planeet niet onuitputtelijk is op het vlak van grondstoffen. Ecologische gulzigheid is sociaal onrechtvaardig. De levensstijl van sommigen beperkt immers anderen. In dit verband dringt zich een nuchter debat op waarbij we onderscheid maken tussen wat een basisbehoefte is en wat we als luxe kunnen beschouwen.

Is er wel een collectief urgentiebesef?

Maar maakt niet iedereen zich hierover zorgen? Beseft niet iedereen hieraan een bijdrage te kunnen leveren?

Hoe komt het dat niet meer inwoners zich afvragen of we wel verder kunnen leven zoals we nu doen en altijd gedaan hebben? We dienen onszelf durven af te vragen of we de toenemende consumptie kunnen blijven verderzetten, al dan niet omwille van onze status en welbevinden. Immers, de individuele vrijheid is één zaak maar wat dan met die van anderen, in ons land of andere landen, al dan niet op dit continent? Wat met toekomstige inwoners, hier en ginder, over één of meerdere generaties?

Rol van parlementen, overheden en politiek

Het is duidelijk dat we op korte termijn niet veel heil kunnen verwachten van de diverse parlementen, overheden en politici. Wat we nodig hebben is politici die de ongemakkelijke boodschap mét autoriteit durven brengen en ons verder inspireren. Die blijken er vooralsnog niet veel te zijn. Ze zoeken weifelend naar draagvlak maar onderschatten het al bestaande bij de burgers. En toch moeten we blijven hopen op de veranderkwaliteit van onze democratische instituties zonder in zelfgenoegzaamheid te verzeilen.

Rol van burgers en bedrijfsleven

We kunnen de hele verantwoordelijkheid onmogelijk bij individuele burgers leggen. Er zijn ook de bedrijven. Maar wij kunnen wel al een verschil maken. Laten we dus de uitdaging aangaan en niet wachten op de bedrijven en de politici die over onze hoofden heen blijven praten.

Sommigen kijken misschien op tegen een klimaatneutrale samenleving omdat het een verhaal is van ‘minder’. Jammer, want eigenlijk gaat het niet over minder, maar over beter: gezonder, veiliger, duurzamer, socialer. Daar kan je toch niets op tegen hebben?

Hoe het komt dat er onvoldoende gebeurt

Klimaatverandering houdt mensen wel bezig. Hoe komt het dan dat er niet resoluut gereageerd wordt? Bewustwording is blijkbaar niet genoeg. De stap zetten naar concreet gedrag is de grote uitdaging.
Volgens gedragswetenschappers hebben mensen het altijd moeilijk om zich in te spannen voor gevolgen op langere termijn. De return on investment is immers nu nog niet duidelijk. Nochtans, onze kinderen leven nog in 2100 en onze achterkleinkinderen in 2130!

De vraag is echter of het hier nog gaat om een privékeuze? Zijn zogenaamde ‘verworven rechten’ in het licht van de huidige problematiek nog verantwoord? Is dit geen ‘voorrecht’ waarvoor anderen de prijs betalen? Betreft het hier niet eerder het algemeen belang met een perspectief dat verder reikt dan de huidige generatie? De uitstoot van broeikasgassen die leidt tot oververhitting van de planeet stopt niet bij de grenzen van landen, continenten en intra – en intergenerationeel. Voor de discussie of dit een privékeuze is, zijn we ondertussen te ver gevorderd op het pad van de planetaire opwarming.

Pijlers voor actie

Blijkt dat vooral jongeren al sneller tot actie overgaan. Niet verwonderlijk vermits het vooral om hun toekomst handelt. Je zou voor minder angst krijgen!
Het gaat echter om veel meer dan louter angst. Het gaat over emoties zoals woede, frustratie, verdriet, machteloosheid. Onnodig te verduidelijken dat jongeren het gevoel hebben dat volwassenen hen in de steek laten.

Hoe we het ook draaien, het voorkomen van de ergste klimaatcrisis vereist veranderingen in de manier waarop we allemaal werken en leven. We mogen niet de valse hoop koesteren dat enkel technologie ons zal redden. Het is zaak te leren aanvaarden dat we bepaalde gewoontes zullen moeten aanpassen of opgeven.

Of individuele acties daarbij van belang zijn? Natuurlijk wel! Onze samenleving heeft individuele acties nodig die verband houden met de grotere inspanningen voor een globale systeemverandering.
Deze individuele acties zorgen ervoor dat burgers hierover op een geloofwaardige manier kunnen communiceren en tot een nieuw normaal en uiteindelijk collectieve actie leiden.

Wat kunnen wij, elk volgens onze eigen mogelijkheden, concreet doen? Een greep, in min of meer volgorde van belangrijkheid:

• Minder verspillen op het vlak van energie, voeding, spullen, enzoverder
• Principe van zero waste: refuse (herbruikbaar i.p.v. eenmalig), reduce (bewust i.p.v. impulsief aankopen), re-use (maximaal hergebruik en herstel), recycle en rot (composteren)
• Leven met een laag verbruik: stedelijk en kleiner wonen, goed geïsoleerd en gebruik makend van hernieuwbare energie, juiste verwarmingsbron kiezen, efficiënt en verantwoord energieverbruik, ook op het werk, op school, in de vereniging
• Meer stappen, fietsen en openbaar vervoer nemen en bijgevolg minder/kleiner/gedeeld/elektrisch/ecostyle autorijden
• Meer plantaardige en bijgevolg minder vlees- en zuivelconsumptie
• Lokaal, van het seizoen en zo weinig mogelijk bewerkt voedsel consumeren
• Niet of minder vliegen indien niet echt noodzakelijk (bijvoorbeeld voor verre familie) of geen haalbaar alternatief beschikbaar
• Verplaatsen/heroriënteren van spaargeld/pensioenfonds/beleggingen met het oog op duurzaamheid
• Permanent weerleggen van dooddoeners over de zinloosheid van individuele acties omdat afzijdig houden niet kán
• Last but not least, het klimaatgesprek open en mild aangaan met familie, vrienden en collega’s om zo mee een cultuuromslag te stimuleren

Dergelijke maatregelen verminderen de persoonlijke uitstoot in belangrijke mate zonder daarbij (steeds) fundamenteel in te boeten op luxe en comfort. Wat jij als burger doet, doet ertoe!
Bovendien hoeven we ook niet altijd consequent te zijn. Het is beter veel vaker de goede keuze te maken en niet dogmatisch te willen zijn. Beseffen dat het begint en eindigt bij onszelf, dat niet achteruit leunen maar proactiviteit aan de orde is, dat we niet steeds naar de overheid en de bedrijven moeten kijken.

Tot besluit

Het is duidelijk dat er iets ernstigs scheelt met het klimaat maar we doen veel te weinig. We dienen daarom drastisch bij te sturen om het tij te keren. Een dringende gedragswijziging is aan de orde.

Individuen en kleine groepjes mensen, zoals er al heel wat zijn, kunnen echt wel het verschil maken.  Het vergt vaak maar een kleine groep om de koers van een samenleving te beïnvloeden. Zo nemen we verantwoordelijkheid op en werken we samen aan een oplossing van het probleem. Dit is een duidelijke boodschap van hoop, maar ook een oproep tot actie want te veel optimistische berichten verminderen de risicoperceptie van de klimaatcrisis.

Er is nog tijd ‘om ons te herpakken’. Laten we niet wachten tot anderen iets doen maar er zelf aan beginnen! Bovendien vermijden naar ‘boven’ of anderen te kijken alvorens van wal te steken.
Anderzijds is het wel zaak hierover het gesprek met anderen aan te gaan, niet enkel over feiten maar ook over hoeveel pijn dit doet. Dit om steeds meer mensen te activeren. Immers, het draagvlak is groter dan gedacht, enkel de switch van bewustwording naar concreet gedrag lijkt voor velen nog moeilijk. Eenmaal een deel van de mensen de concrete stap zet, volgen de anderen wel en zullen uiteindelijk ook bedrijven en overheden vanzelf (moeten) volgen!

Laten we zo ook de jeugd, die momenteel met angst naar de toekomst kijkt, hoop bieden door hen tegemoet te treden. Wij lenen tenslotte de Aardbol van toekomstige generaties en dienen er als actuele gebruikers goed zorg voor te dragen. Deal?

Herman Baeyens is medeoprichter van Grootouders voor het Klimaat – Afdeling Vlaams-Brabant, vanuit een sterk bezorgde betrokkenheid op de toekomst van onze kleinkinderen