Voor wie bezig is met klimaatopwarming, is het begrip ‘catastrofe’ ongetwijfeld welbekend. Er zijn vrolijker activiteiten dan het afwenden van dat angstaanjagende
doemscenario. En toch mogen we die
catastrofe niet uit de weg gaan. We moeten ze recht in de ogen
kijken.

Stel je voor dat je je in het midden van de klimaatcatastrofe
bevindt, zoals een rampenfilm zonder happy end. En dan zeg je tegen
jezelf: “hadden we maar dit gedaan of daar meer aandacht aan
besteed! Dan was het nooit zover gekomen.” Je moet de catastrofe
als lot aanvaarden om te beseffen dat we ons lot in eigen handen
hebben. Die denkoefening is afkomstig van Jean-Pierre Dupuy. Als ik ze zelf
maak, denk ik niet alleen aan de dominantie van oliemultinationals,
maar ook aan die van grootbanken en financiële markten.

“Stel dat je een kolonie op Mars wilt oprichten die zoveel mogelijk
op het korte termijn-perspectief gebaseerd is. Dan neem je best een
bank als blauwdruk. Op elk niveau word je aangemoedigd om je eigen
belang na te streven. Maar het zit dieper. De regels zelf schieten te
kort.” Dat is wat Joris Luyendijk tijdens een parlementaire
hoorzitting in het Verenigd Koninkrijk in 2012 antwoordde op de
vraag hoe hij de cultuur in de financiële sector zou omschrijven.

De ‘logica’ van de winst op korte termijn

Die kolonie bevindt zich niet alleen op onze planeet. Door wat men
‘financialisering’ noemt, zijn financiële markten en hun logica van winst op korte
termijn tot diep in onze maatschappij doorgedrongen.

Volgens Costas
Lapavitsas is financialisering de fundamentele
transformatie van het kapitalisme gedurende de laatste decennia.
Grote bedrijven halen nu geld steeds meer via financiële markten
en maken een aanzienlijk deel van hun winst met beleggingsoperaties. Banken houden zich minder bezig met het geven van leningen
en meer met het verhandelen van financiële producten in die
financiële markten.

Maar ook gezinnen zijn steeds meer afhankelijk
van de diensten van financiële markten. De oprukkende
financialisering wordt gestuwd door banken, hefboom-, pensioen-
en andere fondsen, die steeds op zoek zijn naar nieuwe
investeringsopportuniteiten en naar het creëren van nieuwe markten.
Een van de gevolgen hiervan is dat we alles als een ‘investering’
gaan zien.

De markt van de emissierechten

Dit is ook met CO2
gebeurd. Met als opzet de uitstoot te verminderen krijgen bedrijven
een bepaalde hoeveelheid emissierechten. Aangezien deze
emissierechten verhandeld kunnen worden, is er een markt voor
ontstaan. Wat die markt vooral doet, is winstopportuniteiten creëren
voor vervuilende bedrijven en financiële instellingen die actief
zijn in deze markt.

Wat die markt niet doet, is uitstoot van CO2
terugdringen. Hierover deed
Miguel Arias Cañete, kandidaat-eurocommissaris voor Energie en Klimaat, tijdens
zijn verhoor in het Europees Parlement enkele opvallende uitspraken.
Voor alle duidelijkheid: deze man is gepokt en gemazeld in de
olie-industrie. Hij verklaarde “erg veel belang te hechten aan het
creëren van een wereldwijde CO2-markt en acht het nodig om bedrijven
gratis emissierechten te blijven geven.”

Goed opgezette maatregel, fout resultaat

De CO2-markt maakt het grotere probleem met financialisering
duidelijk. Het proces verandert het doel van een maatregel. De opzet
van emissierechten heette ‘uitstoot verlagen’ te zijn, maar verwerd al
snel tot een winstbron voor bedrijven die ondertussen lustig verder
blijven vervuilen. Doordat financiële markten dominant zijn, bepalen
ze ook het scala van ‘mogelijkheden’ voor het aanpakken van
maatschappelijke kwesties.

Elke overwogen maatregel wordt
geconfronteerd met de vraag hoe de markten gaan reageren. Het gevolg is dat de
democratie wordt uitgehold en de sociale rechten worden opgeofferd om de financiële markten tevreden te houden. Ook de aanpak van de klimaatopwarming lijkt zich te moeten onderwerpen aan het oordeel van
de geldgoden.

Over steenkool en oliereserves en financiële afhankelijkheid

We zitten in een koolstofbubbel.
Als we de opwarming van de aarde tot 2 graden willen beperken (en 2
graden is geen rooskleurig scenario, maar een bijna onaanvaardbare
bovengrens), moeten we 80 procent van de gekende reserves aan steenkool en
olie in de grond laten zitten. Het probleem is dat de aandelenkoersen
van steenkool- en oliebedrijven ervan uitgaan dat die reserves in de
atmosfeer geblazen zullen worden, zoals nu het geval is. Die reserves
onder de grond houden, zal die aandelen dus een pak minder waard
maken. En doordat de samenleving meer dan ooit verbonden is aan de
grillen van de financiële markten, staat CO2 niet verbranden voor
financiële instabiliteit.

Door de gefinancialiseerde economie zijn we allemaal steeds
afhankelijker van het lot van de financiële markten, die op hun
beurt in de weg staan van het aanpakken van die klimaatopwarming op
een menselijke manier. Maar tenzij we echt geloven dat financiële
markten goden zijn, is dat geen onoverkomelijk probleem. Het vereist
wel dat we de positie van die financiële markten in onze
maatschappij in vraag stellen. En als we om ons heen kijken, zullen
we zien dat een groeiend deel van de samenleving lijdt onder het juk
van die financiële markten. Zo staan de gedupeerden van de
besparingspolitiek niet enkel tegenover de regering, maar botsen ze
ook op de agenda van financiële markten.

 De gedupeerden van de financiële markten

Financialisering rukt op,
maar ze levert ons ook steeds nieuwe potentiële partners op. Dat
zijn geen vanzelfsprekende partners. Opdat de vele gedupeerden aan
hetzelfde zeel kunnen gaan trekken, moeten we er ons van bewust
worden dat het inderdaad die financiële markten zijn die onze
toekomst onmogelijk maken. Laten we met dit verhaal naar die andere
groepen op zoek gaan, hen omarmen, hen steunen en de financiële
markten overspoelen, voor we zelf overspoeld worden.