Met een bijzondere verwijzing naar de ‘Ik-betaal-niet-beweging’  in Griekenland.    

Burgerlijke ongehoorzaamheid in de ‘Ik-betaal-niet-beweging’
Naast felle demonstraties op straat, heeft het verzet in Griekenland tegen de crisismaatregelen die de EU en het IMF aan de Griekse overheid heeft opgelegd, onlangs ook de dimensie gekregen van burgerlijke ongehoorzaamheid, en wel in de ‘Ik-betaal-niet-beweging’.
Dit verzet is aanvankelijk geïnitieerd door de boeren als een protest tegen de betaling van tol telkens als zij naar hun akkers gingen. Binnen de kortst mogelijke tijd werd dit initiatief overgenomen door automobilisten die tolgelden weigerden te betalen. Betaalautomaten bij tolwegen werden dichtgeplakt. Door de stijging van prijzen in het openbaar vervoer, heeft deze ‘betaal-niet-beweging’ ook de sympathie gekregen van reizigers die dit tot uiting brengen in ‘zwartrijden’. In het kader van deze beweging weigeren veel artsen de verplichte overheidsbijdragen te innen. En de prijsstijging van elektriciteitsrekeningen heeft geleid tot de oproep die rekeningen niet te betalen.

De kracht ervan
In deze betaal-niet-beweging gaat het om verzet tegen maatregelen die bedoeld zijn om de inkomsten van de staat te verhogen met het oog op de aflossing van de staatsschuld (voor een groot deel ontstaan door steun aan omvallende banken). Daarnaast zijn er vanzelfsprekend ook andere crisismaatregelen van de overheid, ingrepen die zij op aandrang van de EU en het IMF (Internationaal Monetair Fonds) speciaal heeft ingesteld om te bezuinigen op haar uitgaven. Denk aan privatisering, bevriezen of verlaging van lonen, beperking van de overheidsuitgaven en afbraak van de sociale zekerheid. Ook tegen zulke maatregelen is het Griekse volk hevig in verzet gekomen, en doet dat nog steeds, ondanks de dodelijke slachtoffers en gewonden die in dit protest nu al gevallen zijn.

De vraag is wat de kracht is van een act van burgerlijke ongehoorzaamheid zoals de ‘Ik-betaal-niet-beweging’, vergeleken met bezuinigingsmaatregelen?
Zonder de pretentie een afgewogen oordeel te geven, kan voorlopig in ieder geval gezegd worden dat in de ‘betaal-niet-beweging’ de band met de oorzaak van de crisis inhoudelijk duidelijker aan het licht komt. Die oorzaak is dat banken, onderhevig aan de ijzeren kapitalistische wet van groeien of ten onder gaan, met het oog op die groei bewust op grote schaal hypotheken hebben afgesloten waarvan de aflossing vrijwel zeker problematisch was (subprime), en zo opzettelijk de samenlevingen wereldwijd  hebben bloot gesteld aan een kredietcrisis. ‘Wie de crisis veroorzaakt, moet haar ook betalen’, zo wordt volstrekt terecht door de ‘Ik-betaal-niet-beweging’ voorgehouden. En die oorzaak ligt niet bij het volk, maar bij de banken. Deze beweging legt de vinger op de zere plek van de werkelijke oorzaak van de kredietcrisis. Dat is haar kracht, en dat is niet vanzelfsprekend als we zien hoe elders in andere landen de kredietcrisis wordt beleefd, wordt gezien en van officiële zijde voorgesteld als een soort natuurramp die ons allen overkomt en aan de oplossing waarvan we dus allemaal een bijdrage moeten leveren. Het mag dan ook nauwelijks verbazing wekken dat in de Westerse media die Griekse ‘Ik-betaal-niet-beweging’ zwaar wordt onderbelicht, om zo de eigen bevolking niet te inspireren tot burgerlijke ongehoorzaamheid, en in het ‘gareel’ te houden.

De zwakte ervan
Niettemin kent die Griekse beweging van burgerlijke ongehoorzaamheid ook haar zwakke kanten, die zij overigens gemeen heeft met de protesten die zich wereldwijd voordoen tegen bezuinigingsmaatregelen. Die zwakke kant is het gebrek aan een structureel economisch alternatief, dat gevrijwaard is van groeidwang en van de onvermijdelijke financiële en economische crises die ermee samenhangen, zoals in het kapitalisme. Door dit gebrek is het verzet gedwongen altijd maar achter de crisisfeiten van ons huidige neoliberaal stelsel aan te hollen en geen substantiële oplossing aan te kunnen dragen. Dit stelsel produceert op gezette tijden onvermijdelijk en vooral ook opzettelijk financiële en economische crises, omdat die  uiteindelijk en altijd uitvallen in het voordeel van het kapitaal: door bezuinigingsmaatregelen worden de crises op de bevolking afgewenteld, en die maatregelen komen tevens tegemoet aan een hartenwens van het kapitaal, namelijk de afbraak van de sociale zekerheid. Het kapitaal rust pas als deze zekerheid helemaal is afgebouwd.

Zonder een structureel economisch alternatief heeft het kapitaal niets van verzet uit de bevolking te vrezen en heeft dat protest niet veel meer dan een symbolische waarde. En dergelijke alternatieven bestaan er wel. Een voorbeeld daarvan is een economische structuur waarin de groeidwang afwezig is omdat daar geen kapitaal meer geïnvesteerd kan worden in het productieproces, de kapitalist dus de bron van zijn winst kwijt is, en inkomen niet meer verworven kan worden door enigerlei inzet in de productie. Het inkomen bestaat dan uit een voor eenieder ongeveer gelijk periodiek budget, verschaft door de staat. De ‘waarde’ van dat periodiek budget maakt een redelijk welvarend leven mogelijk, maar beperkt de totale consumptie tot binnen de grenzen van de draagkracht van het milieu. Daartoe bestaat dat budget uit wat men zou kunnen noemen ‘vervuilingseenheden’ of ‘ecologische bestedingsruimte’. Door inwisseling van vervuilingseenheden kan de consument goederen en diensten verwerven, waaraan van te voren een voor elk specifiek aantal vervuilingseenheden is toegekend. Zo kan met een biljet van 5 vervuilingseenheden een product of dienst verworven worden waarvoor bij de productie het milieu voor vijf eenheden is vervuild. In eerdere berichten in dit blog is uitvoeriger op dit alternatief ingegaan, ook dat als tegenprestatie ieder die kan verplicht is arbeid te verrichten.

De noodzaak van een maatschappelijk debat
In een dergelijke economische structuur als van hierboven is er geen sprake meer van geld dat wordt geïnvesteerd om er meer geld van te maken, winst dus – de  bron van groeidwang en crises – , terwijl tevens de draagkracht van het milieu gerespecteerd wordt. Dit alternatief is een voorbeeld – geen onzinnig overigens – waarbij ook andere voorbeelden van structurele economische alternatieven denkbaar zijn. In een kapitalistische/neoliberale economie, die al gedurende haar hele bestaan en vooral de laatste dertig jaar heeft aangetoond nauwelijks boodschap te hebben aan een humane wereld, en de leefbaarheid van de planeet en al wat menselijke waarde heeft bereid is op te offeren aan eigen geldelijk gewin, is een maatschappelijk debat over structureel economische alternatieven noodzaak en urgent. En alleen vanuit en geïnspireerd door dergelijke alternatieven kan verzet tegen een decadent economisch stelsel effect sorteren. Dat moet de conclusie zijn bij de toedracht van de huidige financiële en economische crises, en de relatieve machteloosheid tot nu toe van het verzet ertegen.