De provincie vraagt om hernieuwbare energie in handen van de burgers. Dat is de meest duurzame oplossing voor onze energievoorziening die nu gerealiseerd moet worden. We staan op een keerpunt. Kiezen we de komende jaren voor een energiebeleid waarbij de grote energiebedrijven het voor het zeggen hebben? Of kiezen we voor een actieve rol van de burger in het proces van de energietransitie, door ze mede-eigenaar te maken van installaties waarvan ze ook de energie kunnen afnemen tegen een transparante prijs?

REScoop.be Vlaanderen, de federatie van verenigingen en coöperaties van burgers voor hernieuwbare energie in Vlaanderen, vertrekt vanuit de idee dat wind- en zonne-energie niet geclaimd kunnen worden door energiebedrijven. Deze hernieuwbare energiebronnen zijn eigenlijk van niemand en zijn er dus in principe voor iedereen. De exploitatie van deze energiebronnen zou zoveel mogelijk ten goede moeten komen van de gemeenschap en zou niet geprivatiseerd mogen worden. Want juist de scheve verdeling tussen lusten en lasten ondermijnt het draagvlak voor hernieuwbare energie. Het huidig beleidskader houdt hier geen rekening mee.

Democratiseren

De overgang naar hernieuwbare energie biedt de kans om de energievoorziening te democratiseren. De overheid moet ervoor zorgen dat deze kans niet gemist wordt. Elke burger kan dan mede-eigenaar worden van de windmolens in zijn buurt of een zonne-installatie op een publiek gebouw en kan daarvan de energie afnemen. Participerende burgers worden zich ook bewuster van hun energiegebruik en gaan er spaarzamer mee om. 

De energietransitie vraagt al op korte termijn om grote investeringen die op langere termijn zullen renderen. De kost van de transitie zal uiteindelijk betaald worden door de burger, als consument (via de energiefactuur) als belastingbetaler (via subsidies van de overheid) of als spaarder (via krediet van de banken).

Coöperatief ondernemen

Om draagvlak te creëren voor de omschakeling naar hernieuwbare energie is het nodig om de burgers nauwer te betrekken en hun zeggenschap te geven over de energievoorziening van de toekomst. Energiecoöperaties die burgers rechtstreeks laten participeren in hernieuwbare energie – we spreken dan van REScoops – kunnen hierin een belangrijke rol spelen.

REScoops passen de basisprincipes van coöperatief ondernemen strikt toe. Ze richten zich op gemeenschappelijke behoeften van hun leden, namelijk de productie en levering van duurzame energie tegen een billijke prijs. De leden zijn mede-eigenaar van de coöperatie, ze houden de productiemiddelen en de zeggenschap daarover in eigen handen. Ten slotte controleren de leden hun coöperatie op een democratische wijze. 

In het model van de REScoops komt de dienstverlening centraal te staan, niet de winstuitkering. Een windturbine wordt dan gezien als een installatie die schone energie levert aan zoveel mogelijk mensen. Niet als een investering die rendement moet opbrengen voor een beperkte groep kapitaalkrachtigen. Doordat REScoops hun projecten volledig openstellen voor coöperatief kapitaal, blijven ze zo goed als onafhankelijk van externe schuldeisers en wordt het ondernemingsrisico de facto beperkt.

Winddecreet

In de evolutie naar een energievoorziening in handen van de burgers kan de overheid niet aan de kant blijven staan. De ontwikkeling van windenergie in Vlaanderen is een duidelijk voorbeeld van een overheid die te weinig aanstuurt, waardoor het lokaal draagvlak voor windturbines verder afkalft. Dit heeft te maken met de ongelijke verdeling van lusten en lasten en het gebrek aan planmatig overleg, zodat de bevolking en gemeenten het gevoel krijgen dat boven hun hoofden wordt beslist.

Daarom is het tijd voor een winddecreet: een wettelijke basis waarin windenergie als gemeengoed wordt gedefinieerd en provincies verplicht worden tot opmaak van een windplan. In overleg met het maatschappelijk middenveld worden in het windplan zones aangeduid voor de ontwikkeling van windenergie, waarbij de helft wordt opengesteld voor rechtstreekse burgerparticipatie.

De provincie Oost-Vlaanderen nam al het initiatief. De provincie nodigt projectontwikkelaars, burgers, gemeentebesturen en de betrokken administraties uit om samen te werken bij de ontwikkeling van windenergie en eist om twintig procent van de wind voor te behouden voor rechtstreekse participatie van burgers en gemeenten. Dit initiatief wordt nu gekelderd door de minister, bij gebrek aan een decretale onderbouwing. Een winddecreet moet dit rechtzetten en kan de aanzet geven voor een klimaatbeleid waarin burgercoöperaties een mobiliserende rol spelen. De Vlaamse regering weet wat haar te doen staat. 

Tom Willems en Dirk Vansintjan zijn stafmedewerkers bij REScoop Vlaanderen.