Door de zesde staatshervorming wordt Vlaanderen bevoegd voor de kinderbijslag. Voor het platform Decenniumdoelen 2017 was dit een goede aanleiding om samen met politici en wetenschappers de relatie tussen kindvoorzieningen – de kinderbijslag, de kinderopvang en het onderwijs – en de armoedebestrijding tegen het licht te houden.
Kinderopvang en onderwijs verzachten effecten armoede
Volgens Michel Vanderbroeck, die gedurende twintig jaar verbonden was aan het Expertisecentrum voor Opvoeding en Kinderopvang van de UGent, kan men met educatie en zorg in de vroege jeugd een deel van de negatieve effecten van het opgroeien in armoede opvangen. Dit is volgens hem echter alleen het geval wanneer de geboden voorzieningen van hoge kwaliteit zijn.
Een van de problemen met het huidige stelsel van kinderopvang is volgens Vanderbroeck dat ouders in rijkere gemeenten een grotere kans hebben om toegang te krijgen tot een gesubsidieerde opvangplek. Dit verschil in toegang is de afgelopen jaren alleen maar groter geworden.
Volgens Vanderbroeck is dit verschil mede te verklaren doordat de oprichting en bouw van een nieuw kinderdagverblijf ongeveer 4 tot 5 jaar duurt. Nieuwe opvangplekken worden hierdoor vooral gecreëerd door de uitbreiding van bestaande opvangcentra.
Bovendien is het geboortecijfer in armere wijken over het algemeen hoger, wat de vraag naar opvangplekken versterkt. Omdat ouders die in armoede leven minder grip hebben op hun toekomst, schrijven zij hun kinderen echter later in dan rijkere ouders.
… maar alleen in combinatie met een krachtige welvaartsstaat
Is onderwijs in de vroege jeugd, zoals de directeur-generaal van UNESCO Irina Bokova beweert, ‘the greatest of equalizers’? Volgens Vanderbroeck is er hier sprake van een te euforische stelling.
Hij verwijst hierbij naar een onderzoek van The Sutton Trust uit 2012, waaruit blijkt dat onderwijs in te ongelijke samenlevingen eerder de rol van een draaideur vervult dan van een lift of roltrap. Hierdoor moet een goed onderwijssysteem volgens Vanderbroeck altijd samengaan met een performante welvaartsstaat, wil het op een effectieve wijze de armoede bestrijden.
Landen die meer uitgeven aan kinderbijslag zijn beter in staat armoede te bestrijden
Wim Van Lancker, onderzoeker bij het Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck, richt zich in zijn toespraak specifiek op de invloed van het huidige systeem van kinderbijslag op de armoede onder kinderen. Van Lancker wijst erop dat de kinderbijslag momenteel bestaat uit een universeel component en een selectief component, in de vorm van sociale toeslagen voor die kinderen die het nodig hebben.
De uitbetaling van de kinderbijslag verloopt via vier stelsels, gebaseerd op het socio-professionele statuut van de ouders. Hierbij is het stelsel voor werknemers dominant.
Volgens Van Lancker blijkt uit een Europees onderzoek dat landen die meer uitgeven aan de kinderbijslag beter in staat zijn de kinderarmoede te bestrijden. In Vlaanderen zou het percentage kinderen dat in armoede leeft 18,6 procent bedragen bij afwezigheid van een systeem van kinderbijslag. Met kinderbijslag leeft 11,2 procent van de Vlaamse kinderen in armoede.
… maar Belgisch systeem kent beperkte doelmatigheid
Van Lancker wijst er echter op dat de kinderbijslag in combinatie met de fiscale lastenverlichting voor gezinnen met kinderen volgens berekeningen van sociologe Bérénice Storms ontoereikend is om de kosten van de zorg voor een kind te dekken. Dus hoewel België ten opzichte van andere Europese landen veel uitgeeft aan de kinderbijslag, kent deze voorziening een gebrekkige doelmatigheid.
Dit komt doordat de kinderbijslag in België onderhevig is aan ‘welvaartserosie’: de bedragen van de kinderbijslag zijn achtergebleven op de stijging van de welvaart, waardoor men minder met het geld kan doen.
Daarnaast worden de uitgaven voor kinderbijslag volgens Van Lancker vrij homogeen verdeeld over alle inkomensgroepen, waardoor ze vooral ten goede komen aan de rijkere gezinnen. Het selectieve element van de kinderbijslag leidt onder de gezinnen die recht hebben op sociale toeslagen slechts tot een armoedevermindering van 4,4 procent.
Van Lancker raadt de politiek dan ook aan om de staatshervorming als aanleiding te gebruiken om het evenwicht tussen het universele en selectieve element van de kinderbijslag aan te passen. Hij waarschuwt echter voor de eventuele gevolgen van een te drastische hervorming van het stelsel van kinderbijslag op de korte termijn.
Het uitbetalen van de kinderbijslag zou binnen het huidige systeem immers op een zeer effectieve wijze verlopen: bijna alle gezinnen worden bereikt.
Decenniumdoelen 2017: verdubbel budget sociale toeslagen
Tijdens de studiemiddag presenteerde het platform Decenniumdoelen 2017 eveneens haar wensen voor een toekomstig systeem van kinderbijslag. Allereerst dient het systeem volgens het platform universeel en onvoorwaardelijk te zijn.
Tevens is de kinderbijslag volgens Decenniumdoelen 2017 niet bedoeld om de ontoereikendheid van de uitkeringen te compenseren. Ook mag het nieuwe systeem geen negatieve effecten hebben op het bereik van de kinderbijslag: deze moet zo automatisch mogelijk worden verkregen.
Ten slotte vraagt het platform de Vlaamse gemeenschap te zoeken naar bijkomende middelen, wanneer blijkt dat het huidige niveau van bescherming van gezinnen niet gehandhaafd kan worden na de regionalisering van de kinderbijslag.
Wat betekent dit voor de praktische uitwerking van het systeem van kinderbijslag? Het platform wil dat sociale toeslagen beschikbaar worden gesteld voor gezinnen van een bepaald sociaal statuut (bijvoorbeeld werklozen en gepensioneerden), gezinnen die in een collectieve schuldenregeling zitten en huishoudens in een vergelijkbare sociaaleconomische situatie. Voor de laatste categorie geldt wel dat deze situatie op een objectieve manier moet kunnen worden vastgesteld.
Bovendien pleit het platform voor een verdubbeling van het budget voor sociale toeslagen. Voor gezinnen die ‘verhuizen’ naar een gunstiger sociaal statuut, moet daarnaast gelden dat de sociale toeslagen niet in een keer worden stopgezet. Zo wil het platform de werkloosheidsval vermijden.
Ten slotte dient het nieuwe systeem volgens het platform oplossingen te bieden voor kinderen in moeilijke situaties. Hierbij kan men denken aan dakloze gezinnen.
Na deze bekendmaking van de wensen van het platform Decenniumdoelen 2017 was het de beurt aan de politici om hun visie op de kinderbijslag te presenteren.
Zowel Bruno Tobback (SP.A), Sonja Claes (CD&V) als Wouter Van Besien (Groen) voorzagen mogelijkheden om de kinderbijslag op lange termijn afhankelijk te maken van het gezinsinkomen. Van Besien pleitte er eveneens voor om op nog langere termijn eveneens te kijken naar het gezinsvermogen, zodat er bijvoorbeeld ook rekening kan worden gehouden met schulden.
Lies Jans (N-VA) pleitte ervoor om de effecten van een hervorming van het stelsel voor kinderbijslag vooraf in kaart te brengen door middel van een armoedetoets. Peter Gysbrechts (Open VLD) benadrukte dat de kinderbijslag op zich niet als een remedie tegen kinderarmoede moet worden gezien.
Kinderbijslag geen wondermiddel in strijd tegen armoede
Ter afsluiting van de studiemiddag waarschuwde Jos Geysels, voorzitter van Decenniumdoelen 2017, dat de samenleving in tweeën zal worden gespleten indien men de armoede in België niet aanpakt. Hoewel er volgens Geysels sprake is van een hernieuwde maatschappelijke belangstelling voor het thema armoede, gaat dit volgens hem niet gepaard met een nieuwe visie.
De kinderbijslag is volgens Geysels geen wondermiddel waarmee het armoedeprobleem opgelost kan worden. Kinderarmoede heeft immers vooral te maken met de armoede van ouders.
Daarom pleit Decenniumdoelen 2017 voor een optrekking van de uitkeringen naar de armoedegrens. Geysels wijst erop dat de huidige uitkeringen 14 tot 31 procent hoger zouden zijn wanneer zij de ontwikkeling van de welvaart hadden gevolgd.
Decenniumdoelen 2017 is een samenwerkingsplatform bestaande uit 13 organisaties. Tot 2017 zullen deze organisaties samenwerken rond zes concrete doelen op het gebied van gezondheid, arbeid, inkomen, wonen, onderwijs en samenleven.
