Een officieel persbericht van de prefectuur van Nador vat het drama als volgt samen: “De poging om illegaal binnen te komen begon om 6.40 uur met een groep van 2.000 migranten die Melilla naderden. Meer dan 500 van hen, afkomstig uit Afrikaanse landen ten zuiden van de Sahara, drongen met metaalscharen de grenspost binnen. 133 wisten binnen te komen. Tijdens de stormloop kwamen 18 migranten om het leven toen ze van het ijzeren hek vielen. Opmerkelijk bij de aanval was dat de migranten zeer gewelddadige methoden gebruikten”. Sinds vrijdag zijn nog vijf van de honderden gewonden aan hun verwondingen overleden. Bij monde van premier Pedro Sanchez spreekt de Spaanse regering de Marokkaanse versie tegen door aan te nemen en te erkennen dat de doden niet het gevolg zijn van de bestorming, maar van het optreden van de Spaanse en Marokkaanse ordetroepen: “De Marokkaanse gendarmerie had in coördinatie met de (Spaanse) veiligheidstroepen gewerkt om deze bestorming af te slaan. Als er iemand verantwoordelijk is voor wat er aan de grens is gebeurd, dan zijn het wel de maffia’s die zich bezighouden met mensenhandel in de buurt van een stad die Spaans grondgebied is. Daarom was dit een aanval op de territoriale integriteit van ons land.“

De meeste kranten beschreven de feiten zonder ze in hun economische en historische context te plaatsen. Het resultaat van een dergelijke reductie is dat de mensen het drama van Melilla gaan zien als een tragedie waaraan niemand schuld heeft of als een noodlottige Afrikaanse ellende waartegen de staten machteloos staan. De werkelijkheid ziet er uiteraard heel anders uit en voor een goed begrip is het noodzakelijk rekening te houden met essentiële contextuele elementen.

Ceuta en Melilla: vrijhavens

Het eerste is natuurlijk het bestaan zelf van de Spaanse autonome steden Ceuta en Melilla. Sinds zijn onafhankelijkheid in 1956 eist Marokko op terechte gronden de teruggave van deze twee steden, die de Spaanse grondwet van 1978 beschouwt als een integrerend deel van het Spaanse grondgebied. De twee steden hebben ook al meer dan een eeuw de officiële status van vrijhaven, dat wil zeggen van douanerechten vrijgestelde gebieden. Toen Spanje in 1986 tot de Europese Unie toetrad, werden ze Europese vrijhavens, die in aanmerking kwamen voor de Europese structuurfondsen, maar geen belasting hoefden te betalen, met name geen btw. Het resultaat van deze uitzonderlijke status liet niet lang op zich wachten. Ceuta en Melilla zijn intussen oases van welvaart in een woestijn van ellende. Inwoners van de regio’s Tetouan en Nador kunnen zonder visum naar deze steden, ze verkopen er hun verse producten en vertrekken met grote balen belastingvrije Europese goederen die ze dan thuis verkopen. De kloof tussen de levensstandaard in deze twee steden en de naburige Marokkaanse regio’s heeft uiteraard geleid tot een roep om migratie, eerst uit Marokko en vervolgens uit Afrika ten zuiden van de Sahara. Elk jaar proberen bijna 50.000 mensen een van deze twee steden binnen te komen, hetzij om zich er te vestigen, hetzij om naar Europa door te reizen. In afwachting van hun geluk verzamelen aspirant-migranten zich in tijdelijke kampen in de naburige Marokkaanse bossen.

Omheining van zes meter hoog

Het tweede contextuele element waarmee rekening moet worden gehouden, is de reactie van Spanje en de Europese Unie op deze onhoudbare economische situatie. Al wat zij deden was de grenzen sluiten en de repressie tegen migranten in spe opvoeren. De acht kilometer lange grens met Ceuta en de twaalf kilometer lange grens met Melilla werden voorzien van een dubbele omheining met wachttorens, schijnwerpers, radars, automatische traangasverspreiders en afschrikkingsbarrières. In 1995 investeerde de Europese Unie fors om de aanvankelijke omheining van drie meter te verhogen tot zes meter en ze uit te rusten met een bewakingssysteem dat gebruik maakt van radars en infraroodcamera’s. Het beeld van deze barrières gelijkt heel sterk op dat van een ‘omgekeerd’ naziconcentratiekamp: de dood wordt hier niet veroorzaakt door een poging om te ontsnappen, maar door een poging om binnen te komen. Een dergelijke uitsluitend op veiligheid gerichte maatregel kan alleen maar leiden tot herhaalde tragedies zoals die van oktober 2005. Bij een scenario dat vergelijkbaar was met dat van dit jaar werden vielen toen een dozijn slachtoffers door kogels.

Het vuile werk uitbesteden

Het derde element van contextualisering is het migratiebeleid van de Europese Unie, dat erin bestaat de grenscontrole uit te besteden aan het Afrikaanse continent. Door Afrikaanse staten te subsidiëren en hen te chanteren voor leningen en hulp, besteedt de Europese Unie het vuile werk van de onderdrukking van Afrikanen uit aan andere Afrikanen. Elke overeenkomst tussen de Europese Unie en een Afrikaans land bevat nu een clausule over het opsluiten en uitzetten van migranten. De sociologe Anaik Pian vat de verharding van het Marokkaanse veiligheidsbeleid ten aanzien van migranten in spe daarom als volgt samen: “Onder druk van de Europese Unie om de controle aan zijn grenzen te versterken, heeft Marokko in 2003 een nieuwe wet aangenomen betreffende ‘de aankomst en het verblijf van vreemdelingen in Marokko en onregelmatige emigratie en immigratie’. Deze nieuwe, streng gecontroleerde wetgeving heeft tot doel transmigratie naar Europese landen tegen te gaan. Sindsdien is er sprake van toenemende repressie door de Marokkaanse autoriteiten. De invallen nemen toe, de uitzettingen vermenigvuldigen zich, het geweld neemt toe en de ordehandhavers blokkeren regelmatig de kampen door hun in- en uitgangen te controleren”. 
Marokko is allesbehalve een alleenstaand geval, ook al neemt het een bijzondere plaats in in de strategie van de Europese Unie. De Spaanse minister van Buitenlandse Zaken, Arancha Gonzales Laya, zei over deze verplaatsing van de grenzen in januari 2021: “Wij hebben samenwerkingsovereenkomsten voor het beheer van migratiestromen met landen als Marokko, Mauritanië, Algerije, Ivoorkust en Senegal, die ook voorzien in de mogelijkheid om migranten die zich illegaal in Spanje bevinden, terug te sturen. Marokko is het land waarmee wij na Europa de nauwste banden hebben”.

Westelijke Sahara erkennen als Marokkaans

Een laatste element van de context is de instrumentalisering van het grenscontroleprobleem door Marokko: dat wil hiermee van Spanje en van de Europese Unie verkrijgen dat ze de Westelijke Sahara erkennen als Marokkaans. De Marokkaanse koning Mohamed VI had al geprobeerd zijn betrekkingen met Israël te normaliseren in ruil voor een officiële erkenning door de VS van het Marokkaanse karakter van de Westelijke Sahara. Op 10 december 2020 zei Donald Trump in een officiële verklaring: “Een nieuwe historische stap voorwaarts is vandaag het feit dat onze twee grote vrienden Israël en het Koninkrijk Marokko zijn overeengekomen om hun diplomatieke betrekkingen volledig te normaliseren. Dit is een grote stap voorwaarts voor de vrede in het Midden-Oosten. Voor de Westelijke Sahara is het serieuze en realistische voorstel van Marokko voor autonomie de enige basis voor een rechtvaardige en duurzame oplossing die vrede en welvaart garandeert”. Dezelfde logica volgen de betrekkingen tussen Marokko en Spanje. Officieel steunde Spanje tot voor kort het standpunt van de VN, dat pleit voor een zelfbeschikkingsreferendum van het Saharawi-volk. Marokko dreigt er regelmatig mee dat het de migratiestromen naar Ceuta en Melilla niet langer onder controle zal houden. Toen bijvoorbeeld de Spaanse regering in april 2021 besliste om Brahim Ghali, de vertegenwoordiger van het Polisario-front, de onafhankelijkheidsbeweging van het Saharawi-volk, om medische redenen op te vangen, lieten de Marokkaanse politiediensten gedurende enkele dagen 10.000 would-be migranten over het strand of over zee door naar Ceuta. De Spaanse premier, Pedro Sanchez, noemde “het Marokkaanse initiatief een chantage en een inbreuk op de Spaanse grenzen en de grenzen van de Europese Unie. Het is onaanvaardbaar dat de grenzen worden opengesteld zodat 10.000 migranten in minder dan 48 uur een Spaanse stad kunnen binnenkomen door meningsverschillen over het buitenlands beleid”. Een jaar later, in maart jongstleden, gaf de Spaanse regering toe aan de Marokkaanse druk door het Marokkaanse karakter van de Sahara te erkennen. Pedro Sanchez verklaarde vervolgens: “Het autonomieplan van 2007 onder Marokkaanse soevereiniteit is de meest serieuze, realistische en geloofwaardige basis voor de oplossing van dit geschil”. In ruil daarvoor kreeg hij de garantie dat de Marokkaanse politiediensten meer zouden deelnemen aan de repressie tegen de migranten. De tragedie van afgelopen vrijdag in Melilla is het logische resultaat van deze vuile onderhandelingen tussen staten tegen een achtergrond van toenemende verarming van Afrikaanse landen en het uitbesteden van het repressieve vuile werk van grenscontrole.

Door deze feiten niet te vermelden, dragen de mainstream media bij tot het onbegrijpbaar maken van de situatie. Voor de Europese lezers en toehoorders komt het dus over als een onvermijdelijke tragedie, veroorzaakt door een massale migratiestroom waartegen Europa zich zou moeten beschermen. Nochtans betekenen de paar tienduizenden would-be migranten zijn niets in vergelijking met de miljoenen Oekraïense vluchtelingen die in enkele weken in Europa zijn verwelkomd.

Dit is de vertaling door Frans De Maegd van een videoboodschap in de reeks ‘De wereld van onderuit’ op Investig’action.