Maandagochtend, 25 september 2017. Aan de rand van het kunstmatig meer achter de nieuwe Lower Se San 2 dam drukt Hun Sen, eerste minister van Cambodia, op een symbolische knop. Voor het eerst sluiten zich de sluizen van de dam  in de noordelijke provincie Stung Treng. Acht turbines beginnen te ronken, 50 megawatt per stuk. Iets verderop verlaten de laatste bewoners hun verdrinkend vissersdorp, op de vlucht voor het oprukkende water en de toenemende armoede. Er is geen vis meer in de rivier Se San sinds de bouw van de dam.

Op de openingsceremonie sprak de Cambodjaanse premier vol lof over dit hoogtechnologische wonder en over de Chinese geldschieters van het project. Cambodja heeft de duurste elektriciteit van Zuidoost-Azië, maar daar zou nu verandering in komen. De stroom van Lower Se San 2 zal verkocht worden aan 0,07 dollar per kilowattuur (5,9 eurocent). Nu liggen de nationale tarieven nog op 0,2 dollar per kilowattuur (17 eurocent). Iedereen blij? Niet echt.

Levensaders voor heel Zuidoost-Azië

In zijn toespraak opende eerste minister Hun Sen het vuur op “radicale milieuactivisten” die waarschuwen voor de nefaste ecologische gevolgen van het project. De premier verwees naar de stijgende vraag naar energie. “Hoe kunnen we ons anders ontwikkelen?” De aanwezige Chinese ambassadeur Xiong Bo knikte instemmend. Zijn land financiert de bouw van verschillende dammen op de Mekong, maar die zorgen allen voor problemen.

De Lower Se San 2 dam ligt vlakbij de samenvloeiing van drie rivieren met de Mekong. Van Tibet tot Vietnam leven 70 miljoen mensen van de Me Khoong of Moeder Rivier, 5000 kilometer lang, door 6 landen (Cambodia, China, Laos, Myanmar, Thailand, Vietnam), met ontelbare ecosystemen en lokale economieën.

“De dam bedreigt de voedselveiligheid van Cambodja én de buurlanden zoals Thailand en Vietnam,” schrijft Maureen Harris, van het rapport van de ngo International Rivers. “De rivieren Se San en Srepok worden geblokkeerd. Die zijn erg belangrijk voor 200 vissoorten die van de Mekong naar stroomopwaartse broedgronden migreren.” De dam laat haar invloed nu al gelden op de rivieren Srepok en Sesan. Vissers hebben in mei en juni 2017 tevergeefs gewacht op de jaarlijkse vismigratie, tevergeefs.

Visbestand gehalveerd

De Amerikaanse National Academy of Sciences voorspelt dat het visbestand in het lagere stroomgebied van de Mekong met 9,3 procent zal afnemen. Dat is het gevolg van die éne dam. Ondertussen worden er nog meer bijgebouwd. De intergouvernementele Mekong River Commission heeft pas de voorlopige en alarmerende resultaten van een studie vrijgemaakt. De 11 dammen die gepland zijn in het lagere stroomgebied van de Mekong zullen het visbestand halveren.

Bijna 30 procent van de Cambodjanen is voor zijn voedselvoorziening en inkomsten afhankelijk van kleinschalige visserij, berekende de Amerikaanse hulporganisatie USAID. De dammen houden ook sediment tegen, dat nodig is om landbouwgrond te voorzien van voedselrijke stoffen. De natuurlijke stroom wordt verstoord, waardoor de bevolking stroomafwaarts soms geplaagd wordt door droogte of overstromingen.

De regering houdt vol dat de dammen goed zijn voor de bevolking. Die zal snel kunnen profiteren van goedkopere elektriciteit, zodat de economie zich verder kan ontwikkelen. Het ministerie van Energie belooft dat in 2022 heel Cambodja toegang zal hebben tot elektriciteit. Nu is maar 18 procent van de dorpen aangesloten op het elektriciteitsnet. In de steden brandt licht, maar het platteland is donker.

Het is afwachten of de minister van Energie daar verandering in brengt. De regering is in ieder geval actiever in het stilhouden van kritische stemmen. De ngo Mother Nature Cambodia, die de ecologische gevolgen van de Lower Se San 2 Dam in kaart brengt, verloor begin september 2017 zijn vergunning. Medeoprichter Alejandro Gonzalez-Davidson werd uit Cambodja verbannen.

In het bosrijke noordoosten van Cambodja staat nu met deze dameen gigantisch symbool van de Chinese macht in Zuidoost-Azië. De belangrijkste investeerder in Lower Sesan 2 is het Chinese staatsbedrijf HydroLancang. Het ambitieuze China doet zijn best om zijn diplomatieke banden te verstevigen met het aanbieden van grote infrastructuurwerken. De autoritaire regering van premier Hun Sen vaart daar wel bij. Ondertussen gaan investeerders hun gang, verdwijnen dorpen onder de waterspiegel en blijft de vis weg.