Voorlopig heeft de regering in Athene die noodhulp nog niet ingeroepen. Ze kon trouwens onlangs 5 miljard euro direct ophalen op de geldmarkt via een nieuwe staatsobligatie.

Het nieuwe plan van de Europese ministers kwam er na paniekerige berichten in alle grote media. Die stelden dat Griekenland maar één stap verwijderd was van het staatsfailliet. Want – zoals het ook overal werd rondgeroepen – het ratingbureau Fitch had de kredietwaardigheid van de Griekse staat opnieuw verlaagd tot BBB-.

Alarmerende berichten

Sinds enkele weken doet Fitch zich vooral opmerken door steeds meer alarmerende berichten uit te sturen over de risico’s van staatsleningen.  Niet alleen over Griekenland, maar ook over Portugal, Spanje, Ierland, Italië, België, het Verenigd Koninkrijk en zelfs de VS. Het VK heeft een begrotingstekort van 13 procent (de fameuze Maastricht-norm laat maar een tekort van 3 procent toe!).

En de VS heeft een overheidsschuld die 100 procent van het Bruto Nationaal Product (BNP) benadert; Griekenland 112,6 procent, Italië 114,6 procent (http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/8508136.stm); Japan nog meer.

De ratings worden zelfs gebruikt door de Europese Centrale Bank (o.l.v. J-C Trichet) en het CEOPS, het Committee of European Insurance and Occupational Supervisors. Dit comité is ingesteld door de Europese Commissie en adviseert welke obligaties veilig genoeg zijn om door pensioenfondsen in portefeuille te nemen. Indien de Griekse staatsobligaties een lagere rating krijgen, mogen ze niet meer aanvaard worden door bijvoorbeeld de Europese Centrale Bank.

De invloed van de ratingbureaus op de begrotingspolitiek van staten is dus enorm. Behalve Fitch hebben we nog Moody’s, en Standard & Poor. Hun beoordelingen krijgen de vorm van ‘AAA’, of ‘AA-‘ of ‘BBB’ of ‘Baa3’, enz. Nu zijn deze ratingbureaus commerciële bedrijven. Hun wereldwijde vertakkingen en bedrijfsresultaten kan iedereen lezen op hun sites.

Fitch maakt deel uit van de Franse groep Fimalac, opgericht in 1991 “in het vooruitzicht van de deregulering” zoals hun site zelf vermeldt. Fimalac kocht ook het Canadese Algorithmics op dat gespecialiseerd is in wiskundige computermodellen die toegepast worden op beursoperaties en bedrijven.

De omzet van Fitch Ratings was 453,7 miljoen euro (bedrijfsresultaat), wat een achteruitgang is t.o.v. 2007-08, in Europa zelfs –22 procent (http://www.fimalac.com/fitch-ratings.html). Is dat misschien een element dat hun grote ijver van de laatste tijd kan helpen verklaren? Opvallend is ook dat de Griekse kredietwaardigheid gunstiger beoordeeld wordt door de andere ratingbureaus: BBB+ door S&P, A door Moody’s.

Hoe nauwkeurig is zo’n rating?

De drie ratingagentschappen werden algemeen bekend bij het uitbreken van de kredietcrisis die werd in gang gezet door de Amerikaanse rommelhypotheken verpakt in beurseffecten. We weten vandaag hoe deze afgeleide producten (‘derivatives’) ‘toxisch’ bleken te zijn. De drie agentschappen hadden ze de beste beoordelingen gegeven: AAA. Ze waren dus zogezegd ‘veilig’, en … er was veel geld mee te verdienen. Dat laatste is juist gebleken, voor de slimmeriken althans die ze op tijd verkochten – hoe veilig ze waren, heeft de hele wereld ondervonden.

Van vele zijden zijn verklaringen gezocht voor de verkeerde ratings. Bijvoorbeeld, dat de bureaus betaald worden door de uitgevers van de effecten die ze beoordelen. Er is dan ook voorgesteld dat de overheden een niet commervieel ratingagentschap zou oprichten, bijvoorbeeld op Europees niveau.

Onder meer de Washington Declaration van de internationale vakbondskoepel ITUC heeft hiervoor gepleit: http://www.ituc-csi.org/IMG/pdf/0811t_gf_G20.pdf. In het voorstel van de SP.A zou het openbaar agentschap onder controle moeten staan van Europese parlementsleden. Want een tweede verklaring is dat er voortdurende uitwisseling is tussen de stafleden van de ratingbureaus en deze van de uitgevers van effecten.

Is het dan niet verbijsterend dat dezelfde drie bureaus nog steeds volop actief zijn, en bovendien serieus genomen worden door de grote media, de beleggingsfondsen, en overheidsinstanties? Prof. Paul De Grauwe (nvdr: econoom aan de KU Leuven) heeft al op 22 januari 2009 uitgelegd hoe de bureaus gereageerd hebben op de kredietcrisis.

Eerst maakten ze veel fouten door te weinig risico’s te zien, nu maken ze fouten in omgekeerde zin: ze geven meer risico’s aan dan er in werkelijkheid zijn. (prof. De Grauwe: “They put a stamp of approval on the exploding debt of private companies. This led to disaster. Having made systematic type I errors they are now more likely to make type II errors, finding risks were few exist”). http://www.econ.kuleuven.ac.be/ew/academic/intecon/Degrauwe/default.htm Hij besluit dat, in navolging van tabaksproducten, op de adviezen zou moeten staan: “Waarschuwing: rating agencies kunnen u schaden”.

CDS tegen staatsobligaties

In de ‘Griekse tragedie’ speelt nog een ander financieel product een rol: de credit default swaps of CDS. Hiermee worden de verzekeringen aangeduid tegen de niet-terubetaling van een verleend krediet, bijvoorbeeld een obligatie. Zo worden er op de beurzen CDS verkocht tegen Griekse obligaties. De premie die ze kosten (bvb. 0,54 procent per jaar) is verwaarloosbaar in vergelijking met het nominaal bedrag dat ze binnenhalen indien de uitgever (in dit geval de Griekse staat) failliet zou gaan, of niet volledig zou kunnen terubetalen.

Maar de beurskoers van de CDS schommelt met het risico: indien de kans op een failliet toeneemt, stijgt de koers van een CDS. Wanneer de financiële situatie van een uitgever verslechtert, stijgt de kans op een faillissement. Hierdoor stijgt de kost om dit risico te dekken eveneens. Concreet betekent het dat de houder van een CDS zijn waarde ziet stijgen. Zo kocht bijvoorbeeld iemand een CDS op KBC omdat die speculeerde dat die bank in de problemen zou komen. Dit leidde onherroepelijk tot zeepbellen waardoor de prijs om zich in te dekken veel te hoog lag in vergelijking met het risico op een faillissement. (Testaankoop: http://www.budget-net.com/map/show/default/src/643820.htm).

Rijke speculanten kunnen dus gouden zaken doen met CDS, bijvoorbeeld door het verlagen van de ratings. Deze speculatie bedreigt dus de begrotingen van naties. Dat hebben sommige  regeringsleiders begrepen, maar een actie om bijvoorbeeld het verhandelen van CDS op overheidsobligaties te verbieden, is veraf. Zie bvb. http://www.fondsnieuws.nl/nieuws/headlines/structured-products-nieuws/5623-londen-torpedeert-derivatenregeling.html en http://www.tijd.be/nieuws/economie-financien/-Reglementering_cds-en_is_hoogdringend-.8890019-600.art

Voor traders op de beurzen (en hun opdrachtgevers) is zo’n verbod vloeken in de kerk. Wat is er mis met het maken van winsten op de beurs? http://www.fondsnieuws.nl/nieuws/headlines/structured-products-nieuws/4976-credit-default-swap-heeft-de-toekomst.html 

Effecten op risicobeoordeling

Nochtans is short selling van bankaandelen nog steeds verboden, sedert de bankencrisis. Prof. Paul De Grauwe stelt de retorische vraag: “Moeten de financiële markten de begrotingspolitiek in de eurozone dicteren?”. Want, legt hij uit: “Beleggers die staatsobligaties (massaal) verkopen, denken er niet aan dat zulks effecten heeft op de risicobeoordeling van obligaties van andere landen”. En zo ontnemen ze de overheden voldoende middelen om de recessie te bestrijden. http://blogs.ft.com/economistsforum/2010/03/should-financial-markets-dictate-budgetary-policies-in-the-eurozone/

Warren Buffett, de Amerikaanse miljardair en superbelegger, noemde al in 2002 CDS ‘financiële massavernietigingswapens’. In 2007 vertegenwoordigden de CDS ongeveer 58.000 miljard dollar, na de kredietcrisis ongeveer 28.000 miljard dollar. Is er geld tekort, denk ik dan.

Is Griekenland nu gered? In elk geval moeten ze op de toegezegde leningen minder intrest betalen dan de 7,5 procent van 8 april. Deze intrest evolueert dagelijks, zelfs per minuut, op de beurzen die staatsobligaties verhandelen. De zogenaamde analisten, neoliberale economen en politici die zich steunen op raadgevers uit de business schools noemen dat: “de markten eisen een hogere interest”. 

In feite wordt door middel van vraag en aanbod op de beurs beslist over de begroting van naties. Wie koopt en verkoopt zijn de beleggers die over zeer grote kapitalen beschikken, dus grote banken, hefboomfondsen, private equity, miljardairs …: zij beslissen. Ze zijn wel anoniem wanneer ze dat doen – zo werkt de beurs. 

De EU-landen willen met 5 procent intrest tevreden zijn, maar dat is nog altijd véél meer dan op leningen van andere EU-landen – de Grieken worden dus gestraft, want uiteindelijk zal de bevolking opdraaien voor deze intrest, die veel hoger is dan de groei van de economie en van de welvaart. 

Prof. Paul De Grauwe schrijft in zijn commentaar van zaterdag 10 april: “Niet alleen in Duitsland (nvdr: Angela Merkel hield het langst de rechstreekse steun aan Athene tegen – FR), maar ook in Vlaanderen zijn er enkele bekende economen die moraalridder spelen. Ze zeggen dat de Grieken het zelf gezocht hebben. Ze hebben jarenlang boven hun stand geleefd en buitensporige schulden aangegaan, ze moeten nu maar op de blaren zitten. Het is hun welverdiende straf”.

Eufemistische besparingen

Inderdaad, zo lazen we in De Morgen een verwijzing naar de fabel “De krekel en de mier” van de la Fontaine – weet u het nog: de krekel die de hele zomer gezongen had, inplaats van voedsel te verzamelen voor de winter? Deze ideologische stellingname stelt dan de eis naar wat eufemistisch ‘besparingen’ wordt genoemd, maar in de praktijk zal neerkomen op een verarming van vele Grieken.

Niet van iedereen natuurlijk: wie geld heeft om een pak obligaties te kopen, haalt een mooie winst binnen. De kapitalen die de laatste maanden door de beurzen vlogen, komen steeds iemand ten goede. Maar dat is weer een ander verhaal.