De beslissing van Global Witness komt geenszins als een verrassing. Het Kimberley-proces zit al een hele tijd in een doodlopend straatje na enkele aanvankelijke successen. De NGO-partners in het proces hadden eerder al geweigerd om nog deel te nemen aan de jaarlijkse plenaire vergaderingen. Daarom werd de laatste vergadering in de Congolese hoofdstad Kinshasa van eind oktober en begin november 2011 geboycot door de NGO’s.

Driepartijenorganisatie

Het Kimberley-proces, genoemd naar een van de grootste diamantmijnen ter wereld in het Zuid-Afrikaanse Kimberley, waar ook de voorbereidende vergaderingen plaatsvonden, is een driepartijenorganisatie waarbij naast de regeringen van de 75 belangrijkste diamantproducerende, verwerkende en verhandelende landen ook de internationale diamantsector (vertegenwoordigd door de World Diamond Council) en NGO’s betrokken zijn.

De NGO’s zijn verenigd in de KP Civil Society Coalition (*), die een officiële waarnemersstatus heeft bij het Kimberley-proces. De VN-Veiligheidsraad heeft het Kimberley-proces erkend. Global Witness heeft nu in een brief aan de voorzitter laten weten dat ze zich volledig terugtrekt als ‘waarnemer’.

Global Witness stond als NGO eind van de jaren negentig mee aan de wieg van de wereldwijde strijd tegen de zogenoemde ‘bloeddiamanten’. Dit zijn diamanten afkomstig uit mijnen waarbij veel mensenrechtenschendingen, illegale exploitatie ten gevolge van oorlogen en slechte arbeidsomstandigheden voor de lokale arbeiders komen kijken.

De landen die daarbij het meest in de kijker liepen, waren Sierra Leone, Liberia, Angola en Congo. Landen die toentertijd allemaal geconfronteerd werden met bloedige gewapende conflicten waarbij diverse oorlogvoerende partijen betrokken waren bij en profiteerden van de (illegale) diamanthandel.

“Verouderd en compleet achterhaald”

“De weigering van diverse betrokken regeringen en de internationale diamanthandel om het Kimberley-proces te laten evolueren en de duidelijke verbanden aan te tonen tussen de exploitatie van diamanten, geweld en autoritaire regimes heeft ertoe geleid dat het Kimberley-proces eigenlijk al verouderd en compleet achterhaald is”, verklaarde Charmian Gooch, een van de oprichters van Global Witness, de beslissing van de NGO.

Ondanks de zeer intensieve inspanningen van een wereldwijde coalitie van NGO’s – ook uit vele Afrikaanse landen – om de handel in bloeddiamanten aan banden te leggen, zijn de belangrijkste gebreken en lacunes uit het lopende Kimberley-proces niet opgelost. Meer zelfs, de laatste jaren constateren medewerkers van NGO’s dat regeringen en de diamanthandel hoe langer hoe minder interesse vertonen om de noodzakelijke hervorming door te voeren zodat het systeem sluitend en transparant kan blijven voor alle betrokken partijen.

“Bijna negen jaar nadat het Kimberley-proces werd gelanceerd, dat resulteerde in het Kimberley Process Certification Scheme (KPCS), is de trieste waarheid dat de meeste consumenten van diamanten nog altijd niet zeker weten waar hun dure steentjes vandaan komen, en al evenmin of er bij hun exploitatie gewapend geweld of zware misbruiken hebben plaatsgevonden”, schrijft Global Witness.

Kimberley-proces mislukt op drie essentiële tests

“De in 2003 uitgewerkte internationale regeling is mislukt op drie essentiële tests: de handel in conflictdiamanten uit Ivoorkust is blijven doorgaan ondanks de burgeroorlog van begin 2011, niemand was bereid actie te ondernemen tegen de flagrante overtredingen van de regels door Venezuela, en diamanten uit Zimbabwe kunnen vrij worden verhandeld ondanks het massale geweld en de corruptie die er bij de productie in Zimbabwaanse mijnen komt kijken. Het Kimberley-proces is daardoor een medeplichtige geworden aan het witwassen van bloeddiamant. ‘Vuile’ diamanten worden nog altijd vermengd met ‘schone’ edelstenen”, is het harde oordeel van Global Witness over het project dat ze ooit zelf mee lanceerde.

Het Kimberley-proces heeft recent nog de diamantuitvoer toegelaten van twee bedrijven die actief zijn in de controversiële Marange-diamantvelden in Zimbabwe. Het Zimbabwaanse leger controleert sinds 2008 het mijngebied. Volgens rapporten werden bij de acties van het leger ongeveer 200 mijnwerkers gedood.

Diverse mijnconcessies werden vervolgens toegekend aan bedrijven, waarvan sommige toebehoren aan hoge functionarissen van president Robert Mugabes Zanu PF-partij. De Zimbabwaanse staatsveiligheidsdienst, waarvan diverse leden worden beschuldigd van het plegen van bruut geweld tegen aanhangers van de oppositie tegen Mugabe, profiteert direct van de inkomsten uit de diamantexport.

Mijncontracten in de Marange-velden moeten worden geannuleerd

“In de voorbije tien jaar gingen verkiezingen in Zimbabwe steeds gepaard met de intimidatie van kiezers. Het orkestreren van dit soort geweld kost veel geld. Het land nadert weer nieuwe verkiezingen en het risico is zeer groot dat hardliners in dienst van Mugabe weer geweld zullen gebruiken. Dat het Kimberley-proces weigert deze realiteit onder ogen te zien, is een schande”, zegt Gooch.

“Kopers van diamanten hebben het recht om te weten dat ze zeker geen Marange-diamant kopen, en de wereldwijde diamantindustrie en -handel moeten stoppen met die te leveren”, vindt Global Witness. “Alle bestaande mijncontracten in de Marange-velden moeten worden geannuleerd en aanbesteed op een transparante manier. Alleen als de inkomsten uit diamanten onder toezicht staan waarbij vertegenwoordigers van de civiele samenleving zijn betrokken, kunnen de lokale gemeenschappen profiteren van de opbrengsten.”

Eind juni liet Alfred Brownell, een medewerker van Green Advocates, een NGO uit Liberia die al lang bij het Kimberley-proces betrokken is, zijn ontgoocheling blijken: “De kloof tussen de oorspronkelijke doelstellingen van het Kimberley-proces en wat het nu geworden is, is zo groot dat NGO’s zich eens ernstig moeten bezinnen of ze nog langer deel kunnen uitmaken van dit driepartijenoverleg. Ons besluit staat vast: wij boycotten de plenaire vergaderingen”. 

Diamantindustrie moet verantwoordelijkheid opnemen

De diamantindustrie moet aantonen dat de diamanten die ze verhandelt voldoen aan alle internationale normen voor handel in grondstoffen en mineralen.  Dit veronderstelt ook onafhankelijke controles van de aanvoerlijnen, audits en regelmatige openbaarmaking van de resultaten. Regeringen moeten durven ingrijpen als deze normen die werden overeengekomen niet worden gerespecteerd.

“De diamantindustrie moet eindelijk haar verantwoordelijkheid opnemen en met objectieve criteria kunnen aantonen dat alle verhandelde steentjes ‘schoon’ zijn.”

Onder meer Antwerpen is een belangrijke schakel in de wereldwijde diamanthandel. De sector heeft zich vroeger uitgesproken tegen bloeddiamant, maar transparantie is niet direct een eigenschap van die gesloten wereld, die al te maken kreeg met juridische onderzoeken naar fraude, belastingontduiking en witwaspraktijken.

Global Witness blijft natuurlijk de diamanthandel kritisch volgen en blijft ook alle Afrikaanse NGO’s die van dichtbij of veraf met het Kimberley-proces te maken hebben, ondersteunen.

(*) Volgende NGO’s maken deel uit van de Kimberley Process Civil Society Coalition: Green Advocates (Liberia), CECIDE (Guinee-Conakry), COOPERGADI en COOPERGAC (Brazilië), CLONG (Congo-Brazzaville), CENADEP en GAERN (DR Congo), Fatal Transactions, GRPIE (Ivoorkust), Network Movement for Justice and Development (Sierra Leone), Centre for Research and Development (Zimbabwe), Partnership Africa Canada (PAC, Canada) en tot 5 december ook Global Witness.