Het coronavirus leidt tot een wereldwijde pandemie die het leven van veel mensen bedreigt. Tegelijk luidt de crisis fundamentele geopolitieke veranderingen in. De EU blijft in gebreke, en het Amerikaanse leiderschap laat het afweten. Welke machtsverschuivingen liggen volgens onze opiniemakers in het verschiet?
Het Covid-19 virus leidt tot een wereldwijde crisis. Overheden, geadviseerd door wetenschappers, nemen maatregelen die de ziekte moeten indijken, maar ook gevolgen hebben voor onze welvaart en de manier waarop wij in de toekomst op deze wereld met elkaar zullen samenleven. De wake-up call voor de wereld van de coronacrisis is een uitdaging voor opiniemakers en politieke leiders. Nu bij ons het hoogtepunt van de gezondheidsperikelen in het verschiet lijkt te komen wordt het interessant een tussenbalans op te maken van wat ons in de media wordt voorgeschoteld over de langetermijneffecten van de crisis.
NPO Radio1 zond een geopolitieke discussie uit tussen de hoogleraren Mathieu Segers (Europese Geschiedenis, Maastricht), Frank Pieke (Chinastudies, Leiden), en Rob de Wijk (Internationale Betrekkingen, Leiden). Segers wijst op de verdeeldheid en het gebrek aan solidariteit onder de EU-lidstaten, de falende coördinatie door de Commissie, en het feit dat China wél snel essentiële producten kon leveren. Zoals steeds zullen de zwakkeren de hoogste prijs betalen voor het economisch herstel. De mensenrechten, die toch al onder druk stonden, zullen nog minder worden gerespecteerd, aldus Segers.
China probeert niet zijn systeem op te leggen
Volgens Pieke speelt voor China vooral het conflict met de VS, met Europa als speelbal daartussen. In die strijd probeert China niet de superioriteit van zijn systeem te bewijzen of op te leggen. Van uitbuiting van Europese zwakte is volgens Pieke evenmin sprake, hoewel de Chinese leiders wel soft power inzetten om de reputatieschade voor het ontstaan van de crisis te verminderen. Pieke vreest voor een tweede corona-uitbraak in China, waar nog nauwelijks groepsimmuniteit is opgebouwd. De snelheid en kracht waarmee de Chinese economie zich kan herstellen zal bepalend zijn voor de voorsprong die het land neemt op de VS en Europa, aldus Pieke.
De Wijk meent dat de wereld het gevaar van het virus heeft onderschat en het wereldleiderschap van de VS voorbij is. Trump kijkt naar de Amerikaanse economie en beurskoersen, en heeft de instituties die nu hard nodig zijn ontmanteld. De gezondheidszorg is disfunctioneel, de waarschuwingen werden in de wind geslagen. Onder de entourage van Trump heerst een angstcultuur. Positief bekijkt De Wijk dan weer de astronomische financiële hulppakketten die “economisch orde op zaken hebben gesteld”. De wereld heeft wel een economische klap te verwerken, maar of die leidt tot het einde van de mondialisering is voor De Wijk de vraag.
Nederland is tegen Europese corona-obligaties
Vooral het commentaar van Segers die de sociale component aan de orde stelt is interessant. Maar anders dan Marc Vandepitte die hieronder aan het woord komt doet Segers geen pleidooi om de zwakkeren te ontzien. Intussen liet Nederland weten dat het mordicus tegen de uitgifte van Europese corona-obligaties is waar België en acht zuidelijke landen op aandringen. Met andere noordelijke lidstaten vreest Nederland te moeten opdraaien voor de problemen in het zuiden. Het gebrek aan solidariteit onder de lidstaten herinnert aan de manier waarop de Nederlandse minister Dijsselbloem, aangestuurd door de Duitse minister Schäuble, destijds Griekenland lieten slikken of stikken.
In de G-7 ging het er al even kwalijk aan toe. In de slotverklaring moest voor de Amerikaanse minister Pompeo absoluut verwezen worden naar het Wuhanvirus. Zijn collega’s verwierpen die eis, die zij bestempelden als nodeloos verdelend op een moment waarop de wereld eensgezindheid nodig heeft. Pompeo vond het nodig te benadrukken dat het virus afkomstig is van de Chinese stad Wuhan, en dat de Chinese overheid een speciale verantwoordelijkheid had om de wereld te waarschuwen. De realiteit is echter dat iedereen het virus heeft onderschat, China geprobeerd heeft het virus in te dammen maar uiteindelijk de wereld voldoende tijd heeft gegeven om zich voor te bereiden.
In een interessant artikel stelt Marc Vandepitte dat de indamming van de pandemie het economisch leven grondig ontwricht. Voor Vandepitte moet men de astronomische geldinjecties waar De Wijk het over had, zien als doping die de economie op termijn alleen maar zieker maakt. De geldinjecties en de onnatuurlijk lage rentevoeten hebben geleid tot een gigantische financiële bubbel en tot heel wat zombiebedrijven en -banken. Het financiële systeem is totaal verziekt, het bankwezen moet in handen komen van de overheid zodat we ons de perverse financiële crashes besparen en het spaargeld op een sociale en duurzame manier investeren, aldus Vandepitte.
Pleidooi voor een coronataks op de superrijken
Voor Vandepitte moet de crisis niet opnieuw worden afgewenteld op ‘gewone mensen’. De verliezen moeten niet worden gesocialiseerd, de winsten niet geprivatiseerd, aldus Vandepitte, die pleit voor een heuse coronataks op de superrijken. “Veertig jaar neoliberaal beleid heeft duizenden en duizenden miljarden dollars in belastingparadijzen opgeleverd. Dat ‘overschot aan kapitaal’ moet worden aangesproken”. Vandepitte’s pleidooi herinnert aan de taxshift in ons land die jobs moest creëren. De jobs kwamen er dankzij de hoogconjunctuur, niet aantoonbaar door de taxshift, de overwinsten bij de ondernemingen werden weggesluisd naar het buitenland, het begrotingstekort liep op tot meer dan €12 miljard, en de regering viel door een manoeuvre van de N-VA, de grootste regeringspartij.
Clingendael Spectator publiceerde een achtluik. Twee artikelen springen eruit. Stephan Slingerland schetst de kans op een fundamentele mentaliteitswijziging waarbij de mensheid zijn kwetsbaarheid en afhankelijkheid van de natuur realiseert. Goos Hofstee wijst op de mededeling van Iran vorige week dat in het land elke tien minuten iemand sterft door het coronavirus, en op de Amerikaanse buitenlandminister Pompeo die enkele uren later extra sancties op Iran afkondigt. Hoe kan de VS de kans missen om met één menselijk gebaar de impasse te doorbreken en te verhinderen dat Iraanse hardliners de bovenhand krijgen en het land kernwapens ontwikkelt, zo vraagt Hofstee zich af.
VRT-journalist Bert De Vroey wijst erop dat de desinformatie en schuldige minimalisering wekenlang van de Amerikaanse president kwam, hoewel die over uiterst waardevolle inlichtingenrapporten kon beschikken. En in een tweet van 24 maart zegt De Vroey dat er in de VS stemmen opgaan dat de economie belangrijker is dan de dood van bejaarden, en ook president Trump laat verstaan dat hij de economie niet te lang wil laten lijden.
Russische economische oorlogsvoering?
Voor VUB-hoogleraar internationale politiek Jonathan Holslag grijpen de Chinezen de Amerikaanse aanpak van de crisis aan om het Westen te beschuldigen van arrogantie en meten zij in de staatspers breed uit hoe westerse landen falen om het virus te bestrijden. Maar zit China er dan ver naast? Tegelijk wijst Holslag erop dat Rusland de crisis benut voor “heuse economische oorlogvoering”. Maar dat verhaal is toch iets genuanceerder. Rusland stapte uit de prijsafspraken met OPEC om de olieprijs te laten zakken zodat Amerikaans schalieolie niet meer kon concurreren. Dat is een legitieme zakelijke beslissing. Maar vervolgens overspoelde de onbesuisde Saoedische leider Mohamed bin Salman de wereldmarkt met goedkope olie om Rusland te treffen. Wie knippert het eerst?
UAntwerpen professor internationale politiek David Criekemans ijverde tot dusverre op Twitter vooral voor solidariteit binnen de EU en voor consequente maatregelen in eigen land. Blijkbaar verschijnt dit weekend in Het Belang van Limburg een interview van politiek journalist Timmie van Diepen met hem en Rob de Wijk. De mening van De Wijk kennen we al, we zijn dus benieuwd naar die van Criekemans. Haalt hij de Amerikaanse economische oorlog tegen Iran aan die in volle coronacrisis tot onevenredig veel doden leidt? Laat hij zich uit over de onhoudbare situatie van de Palestijnen in Gaza, de grootste openluchtgevangenis ter wereld waar de eerste coronagevallen al zijn gemeld? Heeft hij de tweet van Hanan Ashrawi gezien die erop wijst dat Palestijnen die in Israël uit werken gaan als vuilnis worden behandeld en worden weggestuurd bij de eerste ziekteverschijnselen?
Update 28 maart 2020 16:57 uur
Grosso modo zeggen De Wijk en Criekemans in HBVL: China grijpt de crisis aan om wereldwijd zijn invloed uit te breiden onder het mom van noodhulp. Jammer dat de interviewer niet doorvraagt: had China geen noodhulp moeten verlenen, zit China nu echt te wachten op meer invloed? Criekemans maakt het nog bonter: “de Chinezen hebben de schuld van ons coronaprobleem”, terwijl de oorsprong van het virus helemaal niet vast staat. Ook vreest hij dat China met militaire middelen zijn invloed zal versterken. Een bizarre stelling. China wordt omsingeld door Amerikaanse militaire bases en staat tegenover een NAVO dat een veelvoud uitgeeft aan ‘defensie’ in vergelijking met het Chinese budget.
Criekemans krabt de bovenlaag weg van de financieel-economische problemen die we door de crisis mogen verwachten, maar raakt niet tot de kern. Voor hem moet de globalisering op de schop, maar over het verziekte financiële systeem waar Vandepitte het over had, over banken die het niet redden, de verwoestende kettingreactie daarvan op de economie, en wie dan de rekening betaalt, zegt hij niets. Voor hem is “het slechtste scenario” waarin we worden “gedwongen om te kiezen voor of tegen China” niet onrealistisch. Blijkbaar ziet hij niet een derde weg, een serieuze reorganisatie en inkrimping van de EU tot een slagvaardige Unie die zich losmaakt van de knellende band met de VS en de NAVO, een scenario dat leidt tot een multipolaire wereld waarin geen van de grootmachten de lakens uitdeelt.
En geen van beide hoogleraren wijst op de onmenselijke Amerikaanse sancties op Iran in volle coronacrisis, en al evenmin op de onhoudbare situatie van de Palestijnen in Gaza en op de Westelijke Jordaanoever. Om maar niet te spreken over het schandalige falen van het gezondheidssysteem in de Verenigde Staten, waar vooral de zwakkeren het slachtoffer van worden.
Update 11 april 2020 11:12 uur
De 7e alinea van dit artikel meldt de opmerking van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Pompeo dat de Chinese overheid een speciale verantwoordelijkheid had om de wereld te waarschuwen. En de update van 28 maart citeert David Criekemans: “de Chinezen hebben de schuld van ons coronaprobleem”, terwijl de oorsprong van het virus helemaal niet vast staat. VRT-journalist Bert De Vroey (11e alinea) had gelijk. Het Witte Huis heeft wekenlang de waarschuwingen in de wind geslagen. Geïnterviewd door Amy Goodman op Democracy Now! op 10 april zegt Noam Chomsky hierover:
“December 2019 informeerde China de WHO over patiënten met longontstekingachtige verschijnselen. Op 7 januari 2020 liet China de WHO en de wetenschappelijke wereld weten dat het om een SARS-achtig coronavirus ging, en gaf details vrij over de sequentie, het genoom. Amerikaanse inlichtingendiensten probeerden januari en februari het Witte Huis te waarschuwen voor een grote pandemie, maar niemand wou luisteren. Eind januari had ook Peter Navarro, een hooggeplaatste ambtenaar, het Witte Huis een niet mis te verstaan bericht gestuurd waarin hij zei dat dit een reëel gevaar is. Maar zelfs hij kon de impasse niet doorbreken”.
Geconfronteerd met honderdduizenden besmettingen en meer dan tienduizend doden, legt Trump ijskoud de schuld bij de WHO. Maar een nuchtere analyse kan enkel tot de conclusie komen dat sprake is van een totaal disfunctionele regering-Trump die de collectieve gezondheidszorg tot op het bot heeft uitgekleed. In hetzelfde interview wijst Chomsky erop dat de president oktober 2019, in een ultieme neoliberale opwelling, ‘Predict’ de nek had omgedraaid, het USAID-project dat zich in derdewereldlanden, inclusief China, bezig hield met het vroegtijdig opsporen van nieuwe virussen die tot een pandemie zouden kunnen leiden.
Dit artikel verscheen eerder op Geopolitiek in context
