De bekende mensenrechtenactivist van La Voix de Sans-voix (VSV) werd op 2 juni vermoord aangetroffen in zijn wagen. Ruim duizend mensen woonden de begrafenis bij. De ordediensten waren massaal aanwezig, maar alles bleef rustig en waardig, zoals de familie van Chebeya het uitdrukkelijk had gevraagd. Politiek geïnspireerd protest werd zaterdag niet gesignaleerd. Vele rouwenden droegen T-shirts met de afbeeldingen van Chebeya en zijn chauffeur en de tekst ‘Assassinés, pourquoi?‘

Eerder was zijn lichaam in een glazen kist opgebaard op de nationale wielerbaan in de wijk Kitambo. Aartsbisschop Laurent Monsengwo van Kinshasa leidde de kerkelijke uitvaartdienst in de kathedraal Notre-Dame du Congo. Voor België woonde ambassadeur Dominique Struye de Swielande de plechtigheid bij. De Congolese minister van Justitie vertegenwoordigde de Congolese overheid.

Stem van de stemlozen

Tijdens de plechtigheid werden er traditionele liederen gezongen. In een afscheidstoespraak zei Peter Ntumba, een collega van de vermoorde mensenrechtenactivist, dat “Floribert zich 27 jaar lang opgeofferd heeft voor de verdediging van democratie, mensenrechten, vrede en fundamentele vrijheden in Congo. Eerst tegen dictator Mobutu, later onder de moeilijke oorlogsomstandigheden, en de voorbije jaren als een kritische stem van de stemlozen. Een strijd die hij nu met zijn leven heeft betaald.”

Chebeya werd 46. Hij laat een weduwe en vijf kinderen achter. Het lichaam van Chebeya’s chauffeur en trouw VSV-medewerker, Fidèle Bazana, is nog steeds spoorloos.

Een dag voor zijn dood had hij een afspraak met politiechef John Numbi, een vertrouweling van president Joseph Kabila. Numbi werd voorlopig geschorst en er loopt een gerechtelijk onderzoek tegen hem en tegen andere hoge politiefunctionarissen. Het was algemeen bekend dat Chebeya met zijn ijzersterke dossiers over mensenrechtenschendingen een luis in de pels van de regering-Kabila was.

Einde van de straffeloosheid?

Zijn dood kwam anders wel op een erg ongelegen moment voor de regering, zo kort voor de viering van de  Cinquantenaire. Daarom ook woedden er in de Congolese pers allerlei theoriën over een heftige machtsstrijd die achter de schermen aan de gang zou zijn binnen de regeringsploeg van Kabila. Verschillende ministers zouden zich willen positioneren om het volgend jaar bij de verkiezingen op te nemen tegen de huidige president. De machtige Numbi zou dan opgeofferd worden om anderen uit de wind te zetten.

Internationaal kreeg de moord op de bekendste mensenrechtenactivist van Congo veel weerklank. Velen eisten een onafhankelijk onderzoek naar de ware toedracht. Aan de straffeloosheid waarmee misdaden tegen mensenrechtenactivisten, journalisten en vakbondsmensen gebeuren, moest een einde komen. In welke mate dat zal lukken, is nog heel onzeker. Een Nederlands forensisch team kon alvast na enig aandringen een autopsie uitvoeren op het lichaam van Chebeya.

Voor de Belgische ontslagnemende regering-Leterme was de zaak-Chebeya een extra element waarmee rekening diende te worden gehouden bij de delicate voorbereiding van het reeds lang geplande koninklijk bezoek aan Congo.

Sommige mensenrechtenorganisaties en leden van de Congolese diaspora vroegen de annulatie van het bezoek omdat in dergelijke omstandigheden de aanwezigheid van de koning zou worden gezien als een (ongewenste) steun aan een regime dat het allesbehalve nauw neemt met de mensenrechten en de rechtsstaat.

Sterk signaal gevraagd

Anderen, waaronder 11.11.11, de koepel van de Vlaamse Noord-Zuidbeweging, die ooit een samenwerkingsverband had met de VSV, pleitten voor een ‘sterk signaal’ van de koning. Bogdan Vandenberghe, algemeen secretaris van 11.11.11, schreef vorige week in een opiniestuk dat verscheen in De Standaard, dat de koning bijvoorbeeld het rouwregister voor Chebeya zou kunnen ondertekenen in Kinshasa. Een symbolische steun voor hen die de mensenrechten verdedigen in Congo.

De kans dat dit gebeurt, is evenwel klein, want de regering besliste dat niemand van de kleine Belgische delegatie een publieke toespraak zal houden tijdens de onafhankelijkheidsfeesten van deze week.

Een low profile-houding om geen brokken te maken en de verstandhouding met Congo niet in gevaar te brengen. Een feest verstoor je nu eenmaal niet. En niemand wil terug naar de tijd van Karel De Gucht (Open VLD) op Buitenlandse Zaken.

Op een Congo-seminarie dat het ACW, de koepel van de christelijke arbeidersbeweging woensdag 23 juni organiseerde, liet Karl Dhaene, vertegenwoordiger van minister van Buitenlandse Zaken Steven Vanackere (CD&V), verstaan dat de Belgische diplomatie nooit de annulatie van het koninklijk bezoek aan Congo heeft overwogen.

De onbesuisde plannen van minister van Defensie Pieter De Crem (CD&V) om Belgische militairen te laten deelnemen aan de militaire parade van 30 juni in Kinshasa, waren eerder al teruggefloten door het kernkabinet, evenals zijn idee om Congolese manschappen uit te nodigen voor het traditionele defilé van 21 juli in Brussel.

Privédiner met Kabila

Ontslagnemend premier Yves Leterme (CD&V) is maandagnamiddag samen met het koningspaar in Kinshasa aangekomen voor de officiële viering van 50 jaar Congolese onafhankelijkheid. Koning Albert II had maandagavond al een eerste ontmoeting met president Kabila, die zijn koninklijke gasten meteen op een niet gepland privédiner uitnodigde. Leterme zal in de loop van dinsdag een gesprek onder vier ogen hebben met zijn ambtgenoot Adolphe Muzito.

Dat is de kans, volgens minister van Ontwikkelingssamenwerking Charles Michel (MR), om “vrank en vrij te kunnen spreken en een politieke boodschap over te brengen“. Michel zei dit maandagmorgen in het radioprogramma De Ochtend op VRT-Radio 1. “De vorstelijke radiostilte betekent in elk geval niet dat ons land zich zomaar achter het huidige bewind schaart”, gaf Michel nog aan. “Dat is zeker geen bevestiging van het regime. Het Congolese volk is de enige die het regime kan bevestigen“, besloot hij.

Bovendien werd vorige week bekend dat de zonen van Patrice Lumumba, de eerste premier van het onafhankelijke Congo die mede op aansturen van Belgische politici en kringen rond het Hof in 1961 werd vermoord, een juridische aanklacht voorbereiden tegen twaalf nog in leven zijnde Belgen wegens directe betrokkenheid bij de moord op hun vader.

Evenwichtsoefening

Ook de familie van Simon Kimbangu, een religieus leider die in 1921 door een Belgische militaire rechtbank in de toenmalige kolonie ter dood werd veroordeeld wegens ‘verstoring van de openbare orde’, eist nu een herziening van dat oneerlijk proces. Of hoe de viering van 50 jaar een evenwichtsoefening wordt voor de Belgische diplomatie.

Maandagavond verspreide Kinshasa dan het bericht dat ook president Yoweri Museveni van Oeganda en zijn Rwandese ambtgenoot Paul Kagame, de vroegere aartsvijanden van Congo tijdens de jarenlange oorlogen in het oosten, zullen deelnemen aan de feestelijkheden van 50 jaar onafhankelijkheid. Ook Robert Mugabe van Zimbabwe komt naar Kinshasa. Het wordt dus ook voor de Congolezen op eieren lopen, woensdag.