Antwerpen heeft iets met foute bruggen. Na het debacle van de geflopte Lange-Wapper en allerhande aanslepende deals met betonboeren is er nu de kunstbrug van kunstenaar-marketeer Arne Quinze in Tomorrowland.

De N-VA gedeputeerden van de provincie Antwerpen onderhandelen een heel foute deal met de superrijken uit de creatieve industrie (voor een analyse van de problemen, zie hier) en op 18 december keurde de provincieraad deze neoliberale cultuurpolitiek helaas goed, met de steun van Sp.a en CD&V.

Nochtans was de provincie door de scherpe interpellatie van Kris Merckx (PVDA+) die aan de stemming vooraf ging duidelijk de op de hoogte van de ondemocratische en onverantwoorde dimensies van dit overigens beschamend dunne dossier (zie bijlage), alsook van de petitie die enkele dagen voordien was opgestart en meteen heel wat kunstenaars wist te mobiliseren. Groen was gelukkig wel zo verstandig om tegen te stemmen. 

In de hoop dat het team van de Vlaamse Bouwmeester dit dossier aanvechten en eventueel het ontslag van de gedeputeerden eisen wegens wanbeleid, hierbij een schets van de onverdedigbare positie waarin het provinciebestuur zich heeft vastgereden.

De kunst van het artificieel prijzen opdrijven

Toen Kris Merckx als klokkenluider deze zaak op 11 december naar buiten bracht en alle media op de hoogte stelde, was alleen Het Laatste Nieuws bereid hier aandacht aan te besteden (zie pdf in bijlage). Zij contacteerden de betrokken ook, afgaande op de aanklacht dat er gelogen werd over de eigenlijke prijs van de kunstbrug. De perspromotie spreekt namelijk van 8,7 miljoen euro terwijl de officiële documenten een bedrag van 4,6 miljoen euro vermelden. Vanwaar die 4,1 miljoen verschil?

Bovendien vroeg de adviserende gedeputeerde Bruno Peeters de raadsleden in commissiezitting hieromtrent om geheimhouding, op vraag van de kunstenaar, zodat een veel hoge prijs de referentie kan zijn voor andere opdrachten. Dat het provinciebestuur met dit steunbeleid bewust een extreem geval de prijszetting meespeelt met de galerist Guy Pieters, alles behalve een onbesproken figuur, mocht nochtans gerust in alle kranten voorpaginanieuws zijn.

Tomorrowland stelt in zijn reactie aan HLN dat het gewoon een misverstand is. De kunstbrug zou 8,7 miljoen euro kosten, de brug op zich 4,6 miljoen euro. Daar moeten we de attributen van Quinze nog bijtellen alsook de mediacampagne en de gelaserde plaatjes met boodschappen die via crowdfunding worden bekostigd.

Duidelijk een leugen, als we de cijfers in het officiële dossier in bijlage bekijken. Al die kosten zitten immers al in de offerte van Tomorrowland aan de provincie.

De communicatieverantwoordelijke van de provincie, Willem Migom, laat mij per mail weten dat de 8,7 miljoen om een cataloguswaarde gaat. De eigenlijke kostprijs van het kunstproject zou 4,6 miljoen zijn.

Maar de provincie valt zogezegd niets te verwijten want zij gingen de brug sowieso betalen en de helft van die 2 miljoen subsidies krijgen zij terug via een verhoging van het huurgeld voor het domein.

Miljoenen voor een overbodige brug

Niets aan de hand? Volg even mee. Op het recreatiedomein De Schorre staat momenteel een voetgangersbrug die perfect functioneel is. Maar tijdens Tomorrowland staat daar een massa volk op te springen, zoals op een verhoogd danspodium.

Om elk veiligheidsrisico te vermijden, had de provincie 9000 euro voorzien voor een studie om de brug extra te controleren en uit te maken of renovatie nodig was. Hiervoor kon dan eventueel beroep gedaan worden op een krediet van 100.000 euro voor infrastructuurwerken, dat werd voorzien in de begroting 2014. De studie, besteld bij het bureau Talboom, is evenwel nooit doorgegaan.

Tomorrowland heeft immers gans andere plannen: zij willen een grotere, bredere en langere brug die weelderig over de vijver sliert, zodat het domein De Schorre op maat wordt aangeleverd van hun festivaldecor dat steevast wordt voorzien van buitenmaatse fantasiebouwsels. Zo realiseren zij tevens een eigen landmark, een permanent reclamebord zeg maar, waar andere festivals met een totaal andere inslag op datzelfde domein dan wel mee opgescheept zitten.

De provincie gaat daar allemaal enthousiast in mee en maakt 2 miljoen gemeenschapsgeld vrij voor de bouw van een grotere, vrijwel overbodige burg voor een commercieel festival dat dermate winstgevend is dat het deze aanpassingen gemakkelijk zelf kan bekostigen.

Op basis van het officiële dossier blijkt trouwens dat dit bedrag hoger ligt dan voor de constructie van de burg op zich, los van de artistieke bovenbouw en het bos aan verlichtingspalen met speciaal loodglas rondom rond dat door middel van enig lichteffect een kathedraalsfeer wil scheppen.

Het 2^[de] miljoen wordt evenwel voorgesteld als een lening met rente, maar eigenlijk is dat volksbedrog: de bijzonder lage verhuurprijs van het domein wordt in dit nieuwe contract zogezegd flink opgetrokken van 60 000 euro naar 200 000 euro (in jubileumjaren met twee driedaagse festivals na elkaar zou het nu om 250 000 euro huur gaan). Maar die meerprijs van 140 000 per jaar is aldus de eigen documenten voor een bedrag van 110 000 euro een investeringsaflossing.

Op de vraag of het wel normaal is dat Tomorrowland dit gunsttarief krijgt, vergeleken met bijvoorbeeld de verhuurprijzen van andere domeinen en infrastructuur, antwoordt de communicatieverantwoordelijke: ‘wij passen huurprijzen niet aan naargelang de huurder, noch is het aan ons om succesvolle bedrijven zoveel mogelijk uit te melken.’

Hoezo, bijvoorbeeld geen speciale tarieven voor sociaal-culturele versus commerciële projecten? De gemeenschap mag blijkbaar wel gemolken worden: socialiseren van de kosten en privatiseren van de winst.

Anders gezegd: Tomorrowland betaalt dat 2^[de] miljoen helemaal niet terug. Het lijkt alleen maar zo, tenzij men het normaal vindt dat dit festival voor de volgende 10 jaar van een bijzonder laag huurtarief mag blijven genieten, los van alle extra ondersteuning die de respectieve gemeentes via allerhande diensten en middelen bieden.

Bovendien blijkt dat Tomorrowland de boekhouding van zijn bedrijf ID&T ‘creatief’ heeft opgekuist  zodat de 1,13 miljoen eigen vermogen in de balans plots maar 20 000 euro kapitaal overblijft op een passief van 6,2 miljoen schulden, wellicht kwestie van toch niet teveel belastingen te betalen en indien nodig snel met een ander geregistreerde vennootschap aan de slag te kunnen gaan. Geen enkele financiële instelling is echter bereid een ‘lening’ van 1 miljoen euro te geven met een dergelijk bijzonder kleine garantie.

Schaakmat

Het dilemma waar de provincie zich in vast gereden heeft, begint bij een eerste probleem: het is onverantwoord dat de provincie zonder enig advies van welke beoordelingscommissie dan ook prompt een cultuursubsidie van 2 miljoen vrijmaakt voor een commercieel festival terwijl alle andere culturele organisaties een hele administratieve procedure doormoeten voor een subsidiebedrag van circa 500 euro.

De communicatieverantwoordelijke tracht dit bezwaar weg te wuiven met de bedenking dat dit niet om cultuur gaat, of toch niet vanuit dit budget betaald wordt. Een kunstwerk op maat van een festival geen ‘cultuur’? De provincie gebruikt hier zijn budgetten dan toch duidelijk voor zaken die daar niet voor dienen.

Bovendien was het in het verleden bij de provincie vrij normaal om vlot middelen tussen beleidsdomeinen door te schuiven. Het excuus dat deze kunstbrug niet vanuit de dienst cultuur gesubsidieerd wordt, is bijgevolg aandoenlijke beleidsmatige cosmetica met als doel een ondemocratisch bestuur toe te dekken.

Een tweede probleem maakt het dilemma compleet: laten we er for the record in meegaan dat deze 2 miljoen helemaal niets met cultuur te maken heeft, maar alleen maar met de bouw van een brug op maat van een huurder van een publiek domein.

Een investering, nota bene, waarvan nu reeds in de beleidsdocumenten wordt gesteld dat dit ten koste gaat van andere geplande infrastructuurinvesteringen in de toekomst. Ook binnen deze optiek botsen we op een ondemocratisch beleid: er werden geen adviezen gevraagd en er werd geen procedure van openbare aanbesteding gevolgd.

Dat laatste punt is volgens de communicatieverantwoordelijke helemaal geen probleem, zo vernam ik eveneens per mail, want volgens een Koninklijk Besluit van 15 juli 2011 mag de provincie onder bepaalde voorwaarden subsidies verlenen aan privaatrechterlijke entiteiten voor bouwwerken als het om een subsidie gaat van minder dan 50% van het totale bedrag.

Maar als we er mee akkoord gaan dat we het hier alleen maar om een brug hebben (geen cultuur, gewoon infrastructuur) dan blijkt dat de totale kostprijs aldus de provincie zelf 1 miljoen bedraagt. Dit bedrag steunt dan nog op geen enkel objectief onderzoek vermits de geplande studie over de kostprijs van respectievelijk renovatie of vervanging van de brug nooit is doorgegaan.

Maar zelfs als die ruime gissing van 1 miljoen kostprijs voor een nieuwe brug juist zou zijn, dan bedraagt de goedgekeurde subsidie bijgevolg 200% en is ze niet alleen ondemocratisch maar dus ook onwettig.

De communicatieverantwoordelijke stelt immers: “De provincie ondersteunt dan ook niet de bouw van louter een kunstwerk, maar in de eerste plaats de bouw van een functionele brug die de toegang van het domein voor zijn bezoekers verbetert. De huidige brug is namelijk aan vervanging toe: de kost hiervoor wordt geraamd op 1 miljoen euro, het netto bedrag dat de provincie Antwerpen nu in dit project stopt.”

In de officiële toelichting van de provincie lezen we tevens dat het college op 14 juni 2012 een ‘verlof tot bouwen’ heeft verleend aan Tomorrowland (dat loopt tot 26 juli 2015) voor het uitvoeren van infrastructuurwerken voor een geraamd bedrag van 745 000 euro.

De vergelijking is snel gemaakt: stel dat de overheid rioleringswerken uitvoert in een publiek park voor een bepaald bedrag, ik huur dat park voor een exclusief feestje en voor die gelegenheid zet ik er allerhande pergola’s, tuinarchitectuur en speciale Japanse visvijvertjes op. Die extra’s hebben duidelijk niets te maken met de eigenlijke infrastructuurwerken, wat het totale prijskaartje dan wel mag zijn, ook al beschouwt de overheid dit als een goeie package deal met heel wat return on investment. Is dat dan een argument om plots de wetgeving niet meer te volgen?

De geëngageerde kunstenaar?

Bijzonder onfris is dat de kunstenaar systematisch alle kritiek probeert te pareren met de opmerking dat hij als geëngageerde kunstenaar gewoon iets voor de gemeenschap wil doen. Hij zou er niets aan verdienen. ‘Hij doet het gewoon om het plezier dat hij beleeft aan bruggen bouwen, niet om er geld mee te verdienen. In andere landen wordt hij opgehemeld, in Vlaanderen volgen altijd zure reacties.’ (HLN, 12 dec). Het artificieel opdrijven van de catalogusprijs tot 8,7 miljoen is nochtans niet wat een modale sterveling onder engagement begrijpt.

Maar we zouden Quinze dankbaar moeten zijn want hij rekent de provincie alleen de kostprijs aan. Zoals een schilder die apart het rekeningetje binnenbrengt voor de verf, de vodden en het doek? In de officiële offerte blijkt ook dat Quinze een conceptfee rekent van 270 000 euro.

Dat wordt ondermeer gemotiveerd met de opmerkelijke mededeling dat de maquette die de kunstenaar voor de bouw van de brug maakt, gesigneerd zal worden en 50 000 euro waard zou zijn. Daar bovenop: 162 000 euro ‘administratiekosten’, 143 500 euro voor de ‘communicatie’, een kunstboek, allerhande reclame, een documentaire, de website en … de kosten voor een schaalmodel. De conceptfee staat blijkbaar los van de kostprijs van de maquette. En dan is er nog het eigenlijke technische dossier (bouwplan en allerlei aanvragen, coördinatie van het project, veiligheid, etc.): 266 000 euro.

Toch volhardt Quinze. Ook op Reyers Laat deelt hij ons mede dat Tomorrowland met deze kunstbrug iets wil ‘teruggeven aan de gemeenschap’. ‘Want als je op een bepaald punt in je leven bent aangekomen, moet je iets terug doen, zoals een boodschap van verdraagzaamheid’ omdat ‘wij zo bang zijn van verandering’ in dit benepen landje van ons.

Het zou dus allemaal een daad van humanisme zijn. Want van het crowdfundingsproject waarmee hij 202 000 mensen wil ‘samenbrengen’ zou per ‘boodschap’ (de kleinste kost 10 euro, 40 euro voor een ‘individual large’) het volle bedrag van 1 euro naar Human Rights Watch gaan.

Uit het dossier blijkt dat de kostprijs van 100 000 tags geraamd wordt op 150 000 euro. Bij 200 000 verkochte ‘kleine’ boodschappen (omzet 2 miljoen, minus 200 000 aan het goede doel) is er een winst van 1,5 miljoen die Tomorrowland en Quinze op zak steekt. Die willen ze wel een beetje delen met de provincie, bovenop de vele gratis tickets die ze de provincie cadeau doen. Iets terugdoen voor de mensheid, nietwaar?

De filosoof SlavojŽižek vergelijkt dit zogenaamd ‘engagement’ terecht met de verkoop van chocolade met toegevoegde laxeermiddelen. Hoewel chocolade tot constipatie leidt, wordt het probleem plots als oplossing voorgesteld. Het gif zelf als geneesmiddel, het kapitalisme als medicijn voor de miserie die het voortdurend veroorzaakt. Of hoe ook liefdadigheid, als last frontier van het kapitalisme, nu ook handig vermarkt kan worden.

Human Rights Watch zou dit lucratief misbruik eigenlijk om ethische redenen moeten weigeren. Als Quinze of Tomorrowland geld aan dit doel willen geven, dat ze het dan zoals elke steungever gewoon persoonlijk doen. Nu gebruiken zij deze organisatie om zichzelf een menslievend imago aan te meten, terwijl zij er zelf geen cent voor betalen maar er daarentegen wel flink aan verdienen.

En de gedupteerden? Die krijgen voor 32 000 euro gratis festivaltickets voor een mediagenieke lustrumviering gedurende twee weekends in juli. Best handig met de verkiezingen op 25 mei.