Onze kranten beweren neutraal te zijn. Wie van mening is
dat ze nadrukkelijk een rechts denken inmasseren, zou aan een complottheorie
lijden. Maar de wijze waarop het kritische verhaal van de Canadese filosofe
Naomi Klein bijvoorbeeld in De Standaard systematisch afgeknepen wordt, spreekt
nochtans boekdelen. Een terugblik.

Repressieve
tolerantie

In westerse landen is er minder censuur dan in een
dictatuur, want er is hier toch vrije meningsuiting? Het is ten dele waar. Het lot
van klokkenluiders als Julian Assange en Edward Snowden toont hoe relatief dit
is. Daarnaast hebben wij in het ‘vrije westen’ heel wat strategieën ontwikkeld
om, wat voor beleidsmensen een ongewenste waarheid is, te neutraliseren.

De filosoof Herbert Marcuse wees daar in de jaren ’70 al
op, en hij noemde dat ‘repressieve tolerantie’: kritisch nieuws wordt tot een
zoveelste mening herleid. Iedereen heeft recht op een mening, de meningen zijn
vrij in het kabaal van de vrije meningsuiting. Maar een kritiek als ‘een
mening’ tolereren, biedt tegelijk een vrijgeleide om ze niet ernstig te moeten
nemen.

Marcuse wijst op een mechanisme: media laten kritisch
nieuws mondjesmaat aan bod komen, maar zetten er tegelijk veel opinies naast
die lukraak het tegendeel beweren. Dat heet dan een debat. Een flinke dosis reclame en
entertainment leidt terloops de aandacht weg zodat we in zo’n debat voortdurend
ter plaatse blijven trappelen omdat we alweer waren vergeten waarover het ging.

Het afknijpen van kritisch nieuws gebeurt net door nieuws
naast ‘non-nieuws’ te zetten, op éénzelfde hoogte, waardoor de kritische waarde
van dat nieuwe naar beneden wordt getrokken, verzopen eigenlijk. Non-nieuws: dat gaat dan om
opinies die aantoonbaar onjuist zijn, maar desondanks toch onophoudelijk
herhaald worden om de lezers te verwarren.

Klimaat
versus het kapitaal

Hoe het nieuwe boek van Klein zoal in de Amerikaanse pers
werd afgeknepen, dat leest u in de analyse ‘Crossing
the river of fire’ van John Bellamy Foster, kritisch wetenschapper en
lotsgenoot van Klein. Dezelfde trucjes zie je ook bij ons opduiken. Klein haar kritiek
verkeerd voorstellen bijvoorbeeld. Hoewel de titel van haar boek niets aan
twijfel overlaat – Dit verandert alles,
het klimaat versus het kapitalisme – beweren sommige opiniemakers dat Klein
vooral de rijken wil belasten, dat ze voor basisinkomen is, dat ze slechts tegen de
grote multinationals is, enzovoorts.

Willekeurig worden er een aantal standpunten uitgehaald om de basislijn van haar betoog te kunnen verzwijgen: Klein wijst erop dat er
geen niet-radicale oplossingen meer voorhanden zijn. Ofwel zitten we met de
ontsporingen van het klimaat met alle onomkeerbare en onoverzienbare miserie
tot gevolg, ofwel gaan we samen voor een systeemverandering. Dat betekent: de
uitbouw van een planmatige, democratische en collectieve economische
huishouding die wél klimaatvriendelijk is.

Klein trekt het klimaatdebat open en dat ligt ook erg gevoelig bij ecologen die nog steeds denken dat we het klimaat via de vrije markt kunnen redden. Ook zij zetten haar betoog graag naar hun hand.
Zo wordt Klein geprezen omdat ze ‘voor burgerbewegingen’ is. Het is een manier om het
niet te moeten hebben over de grond van de zaak: het kapitalisme is het
probleem.

De Tea Party was trouwens ook
een burgerbeweging. Klein is ook vegetariër, wat positief is, maar dat
is dus niet de essentie van haar boodschap. Of nog: Klein zou tegen ‘het
neoliberalisme’ zijn, of tegen een ‘gedereguleerd kapitalisme’. Allemaal
manieren met andere termen en adjectieven om haar betoog wat af te zwakken en zo
te recupereren.

Kortom, het is duidelijk een moeizaam leerproces om de
elementaire inhoud van haar boek te aanvaarden, ondanks de duidelijkheid van de
ondertitel. Veelzeggend dat de Nederlandse uitgever die ondertitel liet wegvallen bij de vertaling (No Time, verander nu voor het klimaat alles
verandert).

De
Standaard

Na het verschijnen van Kleins boek, brengt niemand minder dan de chef
economie van De Standaard een boekbespreking.
Ruben Mooijman gaat niet tegen de centrale stelling van Klein in, dat debat gaat hij gewoon uit
de weg. Hij pakt het anders aan: het lezen van het boek wordt de lezer ontraden
door te stellen dat Klein niet ver genoeg gaat, dat ze ‘niet concreet’ zou zijn
in de beschrijving van de verandering die er komt, dat ze niet met oplossingen komt, en vooral dat
‘ze zich verliest in een labyrint van zijpaden’.

Met dat laatste negeert deze recensent de opzet van het
boek compleet: Klein wil niet bewijzen dat er iets mis is met het klimaat,
daarvoor verwijst ze door naar wat intussen de consensus is voor 90 procent van
de wetenschappers. Wel wil ze ons mobiliseren door te wijzen op historische
voorbeelden die illustreren dat sociale strijd wel degelijk werkt. Kinderarbeid,
stemrecht voor vrouwen, pensioen, enzovoorts zijn er gekomen door actie. Klein
roept dus op om het heersende fatalisme te overwinnen, De Standaard drukt de lezer er
bij voorbaat terug in.

Bij haar bezoek in Brussel, neemt journalist Marc
Reynebeau een interview
af, waarbij Klein door de teneur aan vragen naar het einde toe helemaal in het
defensief wordt geduwd. ‘Of ze geen schrik heeft dat haar analyse wordt
weggezet als extreemlinks complot’? Die
vraag lijkt misschien onschuldig, maar het is duidelijk een manier om de
geïnterviewde in een hoekje te zetten. Het interview besluit dus met een
vingerwijzing: ‘extreemlinks’ is hier weer bezig, dat zou averechts werken ‘als
je mensen wil mobiliseren’….

Drie dagen later volgt een opinie tegenframing met de veelzeggende
titel: ‘Naomi Klein,
je boek brengt ons geen stap verder’, van een zekere professor Louise
Fresco, tevens bestuurder bij multinational Unilever en verbonden aan de
Rabobank. Deze hooggeplaatste kan er niet tegen dat het kapitalisme in het
vizier komt. Ze schrijft:

’Wat jammer dat je alle vormen van kapitalisme op een hoop gooit. De
negentiende-eeuwse robber barons,
de gewelddadige uitbating van Congo, de sweatshops van Bangladesh zijn
onvergelijkbaar met het Noordwest-Europese op publieke goederen en belangen
gebaseerde kapitalisme waarbij progressieve belastingen de verzorgingsstaat
schragen (ook al komt daar hier en daar een barstje in).’

Fresco wil de lezer dus doen geloven dat het huidige kapitalisme niet het
resultaat is van de robber barons, dat dit soort piraten vandaag afwezig zijn, dat het huidige kapitalisme bestaat dankzij de uitbuiting van
Congo, of dat wat in Bangladesh gebeurt, niets te maken heeft met onze
economie? Wordt de kleding uit die sweatshops, de schoenen van Nike en de
truitjes van H&M, dan niet in Europa gedragen? Draait onze economie dan niet op de uitbuiting in het Zuiden en Oosten?

Ook opmerkelijk is dat ze van
‘Noordwest-Europa’ spreekt, om het al niet meer over Europa als geheel te
moeten hebben. Of dat ons kapitalisme ‘gebaseerd’ zou zijn op ‘publieke goederen
en belangen’? Maken wij vandaag juist niet de afbraak mee van de verzorgingsstaat
– die duwende hand van N-VA – zogenaamd net om het kapitalisme ‘te redden’?
Kortom, met deze opinie van Fresco draagt De Standaard een mooi staaltje
‘non-nieuws’ aan en illustreert daarmee in de praktijk hoe repressieve tolerantie
werkt. 

En vandaag was het weer prijs: journalist Jan-Frederik Abbeloos interviewt
Frederico Damaria, een Spaanse econoom uit de Degrowth-beweging, die heel wat punten van Klein verdedigt. De
vragen die deze interviewer stelt, illustreren hoe het met de neutraliteit van
deze krant is gesteld: ‘wat je voorstelt, lijkt de overtreffende trap van
onmogelijk’, ‘geen schrik om als fundamentalist weggezet te worden?’, ‘hoe kom
je straks naar Brussel, met het vliegtuig, mag dat wel?’.Die ‘fundamentalisten’ toch…

Kortom, we zijn vandaag in
een fase aangekomen dat de klimaatsverandering zelf door de beleidsgezinde pers niet
meer wordt ontkend. Maar mensen die op de oorzaak ervan wijzen en oplossingen
aandragen, lopen op een muur: ze kunnen alleen aan bod komen als ze ondergaan dat de angel voortdurend uit hun ongemakkelijke
waarheden wordt gehaald. Maar laat dat wel duidelijk zijn: ook de ontkenning van de oorzaken van de
klimaatsverandering is en blijft een vorm van klimaatontkenning…