Het succes van China kan worden toegeschreven aan een aantal factoren. Om te beginnen is er het verlangen van Saoedi-Arabië om zich te ontvoogden van Washington – een verlangen dat de laatste jaren, vooral ten gevolge van de oorlog in Jemen, alleen maar gegroeid is. Er zijn ook de bezorgdheden van Iran, die voortvloeien uit de economische crisis, de toenemende sociale onrust in eigen land en de dreiging van een Israëlische aanval op zijn nucleaire installaties. Daarnaast is er het werk dat Chinese leiders al meer dan tien jaar verrichten in heel wat landen van het globale Zuiden, wat ertoe heeft bijgedragen dat die landen minder gevoelig geworden zijn voor het westerse narratief.

Uit de recente geschiedenis

Van zodra China met zijn hervormingen begon en zich economisch meer openstelde, heeft het geprobeerd om met elk land in de regio diplomatieke relaties aan te knopen, zelfs met het uitgesproken anticommunistische Saoedi-Arabië (1990), Israël (dat de Palestijnen onderdrukt) (1992) en Iran. Wat China drijft, is de nood aan koolwaterstoffen, aan afzetmarkten voor zijn producten en samenwerkingsverbanden op het gebied van de nieuwe technologieën. Het handelsverkeer is geëxplodeerd sinds de start van de Nieuwe Zijderoute in 2013-2014, vooral in de bouw en de telecommunicatie.

Voor zijn handelstransacties met het Midden-Oosten houdt Peking dezelfde lijn aan als met Afrika: geen inmenging in interne politieke aangelegenheden van de partnerlanden. In dat verband verzekeren de Chinese leiders dat ze ‘een dialoog op basis van gelijkheid en wederzijds respect’ willen. Kortom, een houding die het Westen nooit heeft willen aannemen tegenover de landen van het Zuiden. Zoals in Afrika is het niet uit te sluiten dat China ook hier slaagt. Toch zijn de Chinese leiders, vol huiver voor wat de Sovjet-Unie is overkomen, geenszins van plan om van hun land de aanvoerder van een kamp te maken. Zij wensen geen wereld in twee kampen zoals tijdens de Koude Oorlog (want dat is Moskou duur te staan gekomen), maar een multipolaire wereld.

Voor zijn handelstransacties met het Midden-Oosten houdt Peking dezelfde lijn aan als met Afrika: geen inmenging in interne politieke aangelegenheden

Ze geven de voorkeur aan bilaterale betrekkingen, maar ontwikkelen ook activiteiten in multilaterale organisaties. Denk aan de Shanghai Cooperation Organisation en BRICS (Brazilië, Rusland, India, China, Zuid-Afrika), waar Saoedi-Arabië, Egypte, de Verenigde Arabische Emiraten en Algerije eveneens bij willen komen. Het is niet duidelijk wat de gevolgen zullen zijn van het akkoord tussen Iran en Saoedi-Arabië. En ook niet of het wel zal houden. Er liggen verschillende struikelblokken op de weg.

Jemen, Israël en Libanon

Neem Jemen. Saoedi-Arabië eist dat Teheran stopt met zijn wapenleveringen aan de Houthi-rebellen. Het is onzeker hoe dit conflict zal aflopen, te meer doordat het separatisme de laatste tijd weer opleeft in Zuid-Jemen, en steun krijgt van de Verenigde Arabische Emiraten (VAE). Er zullen opnieuw rondetafelgesprekken nodig zijn om een uitkomst te vinden.

Dan is er Israël, dat een gevaar voor zijn toekomst ziet in het akkoord. Iran is tegen een normalisatie met Israël en heeft felle kritiek op de Abraham-akkoorden, waarvan de VAE de belangrijkste initiatiefnemers zijn. Saoedi-Arabië ziet een normalisatie wel zitten maar stelt zijn voorwaarden, vooral aangaande de oprichting van een Palestijnse Staat. Het aantreden van een extreemrechtse regering in Israël is koren op de molen van Teheran. De Iraanse eisen zijn helder: Riyad en Abu Dhabi mogen niet deelnemen aan een eventuele Israëlische aanval op de Iraanse militaire faciliteiten.

En ten slotte Libanon. Ironisch genoeg was een van de gevolgen van de Amerikaanse agressie tegen Irak in 2003 dat Libanon een satellietland werd van Iran. De Saoedi’s hebben zich hierbij neergelegd. Maar zullen ze aanvaarden dat Libanon op een dag een president krijgt die banden heeft met de Hezbollah? China heeft nog een lange weg te gaan voor het echt van succes mag spreken …

Chinavijandige consensus binnen de heersende klasse van de VS

In het begin van deze eeuw waren de VS meer bezig met het vernederen van Rusland (vooral in de tijd van Bill Clinton) en het domineren van het Midden-Oosten (onder George W. Bush) dan met het probleem China. Pas rond 2008 kreeg een deel van de Amerikaanse overheidsfunctionarissen door dat de macht van de Chinese economie niet zou ophouden te groeien en dat er in Peking geen Boris Jeltsin zat. Chinahaat werd van toen af staatsdoctrine, en nog meer toen Barak Obama aan de macht was gekomen en zijn ‘Draai naar Azië’ nam. Deze strategie had tot doel China te isoleren, de vazallen van de VS in de regio (Zuid-Korea, Japan, Australië, de Filippijnen …) te bewapenen en een verzoening te bereiken met Vietnam.

Er heeft zich wat de buitenlandse politiek betreft een nieuwe consensus afgetekend tussen twee vanouds rivaliserende groepen binnen de heersende klasse van de VS: de liberale haviken en de neoconservatieven. Eerstgenoemden sluiten aan bij de visie van presidenten als Woodrow Wilson en Harry S. Truman. Laatstgenoemden verschenen in de jaren 1970, als reactie op het standpunt van Henry Kissinger, dat volgens hen te inschikkelijk was tegenover het Oostblok. Terwijl de neoconservatieven openlijk hun minachting voor multilaterale instellingen verkondigen en prat gaan op hun beleid dat ze als ‘imperiaal’ omschrijven, geven de liberale haviken er de voorkeur aan om deze instellingen te manipuleren. Dat belet de twee groepen niet om elkaar te vinden in structuren als de Council of Foreign Relations (CFR), gefinancierd door hoge piefen uit de energiesector (Chevron, ExxonMobil …), de financiële wereld (BlackRock, Goldman Sachs …), de technologie (AT&T, Apple …) en  het Internet (Google, Meta …). Om niet te spreken van de persoonlijke banden: Victoria Nuland, onderstaatssecretaris voor Euraziatische zaken bij het ministerie van Buitenlandse Zaken onder Obama en fervente ondersteuner van de Maidan-staatsgreep, is de echtgenote van Robert Kagan, neoconservatief kopstuk en een van de aanstichters van de invasie van Irak in 2003. Weliswaar heeft de verkiezing van Donald Trump in 2016 tijdelijk verwarring veroorzaakt binnen de CFR-gelederen. Het neo-isolationisme van de diabolische projectontwikkelaar werd gesteund door de blanke lagere middenklasse, maar ook door sommige realpolitici, zoals Kissinger. De consensus liberale haviken – neoconservatieven werd echter hersteld toen vier jaar later Joe Biden aan de macht kwam.

Vijandigheid in de zakenwereld

De Amerikaanse zakenwereld is erin geslaagd een gedeelde visie aan te nemen wat China betreft: China is een belangrijke strategische rivaal. Er zijn in Amerika weinig economische sectoren die sterk afhangen van de Chinese markt voor hun verkoop. De totale omzet van de 500 grootste Amerikaanse bedrijven (opgenomen in de aandelenindex S&P 500) bedraagt 14.000 miljard dollar, waarvan minder dan 5% te maken heeft met verkoop in China. Maar in de belangrijkste economische sectoren van de VS neemt de vijandigheid tegenover Peking hand over hand toe. En daarbij lopen de technologiereuzen op kop. Zij zijn zo uitgesproken sinofobisch omdat ze geen voet aan de grond hebben kunnen krijgen op de enorme Chinese markt. Zij dromen van een regimewissel in China, die de markt voor hen open zou leggen. De financiële wereld van haar kant staat steeds vijandiger tegenover de Chinese leiders, omdat deze laatsten de controle op de kapitaalbewegingen aangescherpt hebben en hun land niet richting een zuiver neoliberalisme hebben gestuurd.

China is een belangrijke strategische rivaal van de VS

De wapensector ten slotte speelt een doorslaggevende rol in deze sinofobie en bevindt zich bovendien op het kruispunt van veel andere sectoren (politiek, militair, economisch, technologisch enz.). Met de neoliberale omslag in de jaren 1980 ontstond in de VS het draaideursysteem. De staat werd een vehikel dat hoge ambtenaren, parlementariërs, veiligheidsexperts, generaals, kolonels en presidenten van de twee partijen in staat stelde multimiljonair te worden door te profiteren van hun status als politiek insider bij privégroepen. Tussen 2009 en 2011 werkten meer dan 70% van de Amerikaanse hogere generaals na hun pensioen voor militaire bedrijven.

Venijnigheid en verval

De venijnigheid van Washington tegenover Peking moet in dat licht worden gezien. Om maar een voorbeeld te noemen: op 15 mei 2022 zond NBC in zijn programma Meet The Press een simulatie uit van een oorlog tegen China. Deze simulatie was georganiseerd met de hulp van de denktank Center for a New American Security (CNAS), die dicht bij de liberale haviken staat. Maar terwijl de VS over een gigantische militaire machine beschikt, gaat de economische macht van de VS achteruit. Amerika heeft op dat vlak, net als zijn vazallen (waartoe wij behoren), te kampen met zware problemen, nog versterkt door de ecologische crisis, waarvan de klimaatontwrichting het meest in het oog springende aspect is. Vroeg of laat zal voor de VS net als voor alle wereldmachten de ontnuchtering komen.

Per slot van rekening staat de meerderheid van de wereldbevolking afwijzend tegenover die anti-Chinese oorlogszucht. De landen van het Zuiden weten dat ze belang hebben bij een sterk en soeverein China dat het Westen het hoofd kan bieden en dat een alternatieve politiek voorstaat voor het wereldbestuur. De Chinezen hebben met hun activiteiten in Afrika voor een aantal landen de manoeuvreerruimte vergroot. In de woorden van een Zuid-Afrikaan die sprak met een reizigster die ik ontmoette: ‘Wij verkiezen het mercantilisme van de Chinezen boven het militarisme van de Amerikanen.’

Dit artikel verscheen eerder op Investig’action. Vertaling: Hilde Baccarne