Beste lezer,
Vandaag koppel ik twee nieuwsfeiten, die op het eerste zicht weinig met elkaar te maken hebben, aan elkaar en ik gebruik ze als platforms om een dieper liggend probleem van onze tijd naar boven te halen. Met sterke haak, want het gaat om een knaap van grote duisternis.
(Zeven minuten denkgenoegen)
Op een terrasje aan de jachthaven van Leuven, waar eenzame vissers staan in de morgen, lees ik het verslag van het dubbelgesprek dat De Standaard Magazine heeft georganiseerd (op locatie in Hellenbosch, met overnachting) tussen twee grote figuren die u kent: Milo Rau, de internationaal befaamde theatermaker aan de ene kant, en Staatssecretaris voor Asiel en Migratie, Theo Francken.
Francken is goed bekend. Rau liet zich opmerken door zijn grote engagement, en zijn aanpak die de confrontatie niet schuwt . Hij wil op een rationele manier utopische projecten doen. Zijn missie is de wereld te verbeteren, maar dan op basis van rationele inzichten en analyses. Hij is daartoe actief tot ver buiten en boven het podium. Zo hield hij een publiek tribunaal in Rwanda om mee te werken aan de verzoening en het inzicht in wat de mensen overkwam, na de immense genocide van 1994. Bij ons is hij sinds kort aangesteld bij het NTGent en deed Rau stof opwaaien door een theaterstuk te ontwerpen met als acteurs ook gewone mensen, die door een stevige screening gaan. Het thema? Het migrantenprobleem en het Arabisch agressief gedrag. Zijn publieke oproep wekte bij sommigen verbijstering of zelfs boosheid. Milo Rau geeft in het interview toe dat hij onderschat had hoe, vrij kort na de aanslagen op Zaventem en bij de Wetstraat, de zaak nog teer ligt bij vele mensen. En hoe fel de reacties daarom zouden zijn toen hij bij de samenstelling van de cast niet uitsloot dat geradicaliseerde moslims in persoon zouden kandideren voor een rol in zijn stuk.
Interessant vind ik het te vernemen dat Milo Rau twee heel verschillende vaders heeft meegemaakt; de ene was extreem links, een Trotskist, de andere eerder rechts van wereldbeeld en identiteit. Dat doet bij mij een belletje rinkelen, want het lot wil dat ik zelf wel zeven verschillende vaderfiguren heb te verteren gekregen. Van Jef, een Leuvense man met socialistisch wereldbeeld en de gerechtvaardigde trots van een technisch handwerker en zelfstandige handelaar; over Augustin, een Congolese ingenieursstudent die het later tot minister bracht; een kolonel uit het Belgisch leger; Heinrich, voormalig soldaat bij de Luftwaffe in ongewapende dienst, collega van baanbrekend cineaste Leni Riefenstahl, later steward op de zeven zeeën; André, een blauwogige witloofboer, zoon van een grote handelaar met de ambitieuze voornaam Napoleon; verder Faustin, doctor in de Letteren, geboren in Togo, tevens een karateka met zwarte gordel; een bepaalde Vlaamse vijftiger actief in het slachtbedrijf van runderen en ander vee; Louis, een welmenende, filosofisch ingestelde elektricien van over de Waalse taalgrens, die me verzekerde dat ik “Moeder waarom leven wij” moest lezen en Emile Zola; Gavrillo, restauranthouder met Kroatische en Servische stamboomwortels. En als voorlopig laatste, onze wettelijke stiefvader Jozef, die met moeder Maria twee jaar zou leven in Leuven, maar ook telkens een vol jaar in Gent, in Aleppo (Syrië), in Tunis, en in Heraclion op Cyprus. De laatste jaren bracht het echtpaar door in Londen; de man was de assertieve oudste van twaalf kinderen, gewezen RTT-ambtenaar en cafébaas in Brussel.
Voor mij is het dus meteen inzichtelijk, dat je vanuit de oefening het mensbeeld van je vader(s) te trachten compatibel maken, zonder veel moeite tot maatschappelijk engagement en visionaire inzet komt.
Er zijn in ons land overigens zeer grote voorbeelden:
Hergé, de schepper van Kuifje, kapitein Haddock, professor Zonnebloem, Zorrino, de collega’s Jannsen en Janssens, de misdadige psychiater… figuren die reisavonturen beleven en mensen uit de shit halen en passant, in alle mogelijke landen, die in alle grote wereldtalen is vertaald, had als grootvader een onzekere figuur. Sommigen blijven fluisteren dat het om Koning Leopold II gaat. En Magritte, de surrealist van wie de werken fortuinen gaan op veilingen als Christie’s, had ook een onzekere afstamming. De man met de bolhoed, en vaak zonder gelaat in de schilderijen van Magritte, die staat voor de vaderfiguur. De kunstenaar had daar geen zekerheid over.
Voor Theo Francken geldt het eveneens, zoals voor Rau of Hublou Solfrian, zo vernemen wij in het magazine bij DS van 14 juli, dat hij in zijn denken een deel van de mosterd haalt bij zijn vader. Francken geeft aan dat die vader een leven lang werkte als huisarts, hij verdiende goed zijn brood. Maar toen hij op pensioen ging, was het zelfstandigenpensioen natuurlijk niet hoog, dat is een algemeen bekend gegeven. En de man was verbaasd, en allicht niet gelukkig, toen hij vernam dat een wettelijk aanvaarde vluchteling of immigrant met kinderen, na enkele maanden een bijna even hoog bedrag ontvangt. Theo Francken merkt terecht op dat vele burgers zich dit soort vraag stellen, met deze frustratie kampen.
Sommige kranten doen dus een mooie inspanning om het maatschappelijk debat op niveau te brengen. Vele opiniemakers en beleidsmensen hebben vaak niet de tijd grondig te lezen en stil te staan bij de feiten en visies. Ik heb over dit interview tussen deze twee gedreven heren wel snel en grondig nagedacht.
Ook al omdat in het essay dat de genoemde krant die dag afsluit, collega historicus Marc Reynebeau ontevreden moet vaststellen dat het bij de Vlaamse beweging op alle niveaus ontbreekt aan visie, aan bekommernis om een beter toekomst uit te tekenen en waar te maken. De elf juli toespraken blinken alleen uit door ‘de nostalgische terugblik”.
Dat neem ik aan, en dat spoort met mijn eigen kritiek, al vaak geleverd, op de katholieke, christelijke gemeenschap en Kerk, die zoals ik het stel, “al te veel in de achteruitkijkspiegel kijkt”. Men draait biddend en starend kringetjes rond Jezus, en ziet de arme moeder zonder man of de werkloze die de tijden niet meer begrijpt, of de verloren gelopen landverhuizer die aan je mouw trekken, niet staan. We moeten minder met beate blik kijken naar de man van Nazareth, en meer in zijn voetsporen gaan, dat is wat hij wilde. Anderzijds zijn er natuurlijk veel gemeenschappen en ngo’s van christelijke inspiratie die uitstekend werk doen, die de kleine mens wel degelijk zien staan en de hand reiken.
Zeker als je het contrasteert met de (politieke) families die het neoliberale kapitalisme als kompas nemen. En de Alliantie van Bart en Theo doet dat in de limiet toch?
Ik zal de kans grijpen aan Theo Francken wat toelichting te geven vanuit mijn denkwerk en ervaringen. Als de gelegenheid zich voordoet, zal ik dat dit ook doen tijdens een van de lezingen die hij geeft in ons land, waarbij hij naar eigen zeggen tien tot twintigduizend mensen per jaar bereikt.
Kijk, om te beginnen, het is algemeen bekend en bij de meesten ook logischerwijs aanvaard, dat de wetgever er van uitgaat dat een zelfstandige, iemand die voor eigen rekening werkt, als een goede huisvader tijdens zijn loopbaan voldoende investeert in zijn oude dag. Een appeltje voor de dorst is wat je verwacht wordt op te slaan in je schuur. Een loonarbeider die zijn fabriek of kantoor verlaat, die wordt verondersteld minder te hebben verdiend, en daarom zijn die pensioenen wat hoger. Men spreekt dan van “dat paar heeft zijn schaapjes op het droge”. Wat ook meespeelt, is dat mensen die de zestig of de zeventig voorbij zijn, meestal nog weinig grote kosten maken die met overleven of basiskwaliteit van leven te maken hebben. De woning is afbetaald, de kinderen zijn opgevoed en het huis uit. Aan de andere kant nemen de gezondheidskosten vaak toe.
Maar wie zijn wij, dat wij de natuurlijke gang van zaken, het vereenvoudigen van het leven en het komen van de dood, zouden kunnen of willen counteren, en dan nog wel met zoiets als geld?
Ik neem dus aan dat de betrokken vader van de Staatssecretaris inderdaad naar best vermogen heeft gewerkt, via zijn beroep een bijdrage aan de samenleving, aan het goede leven van de populatie heeft geleverd. En daarvoor vrij goed is betaald in geld. Daartegenover stelt zo een man dus blijkbaar, en ik twijfel er niet aan dat vele mensen dit soort redenering maken, de situatie van een Nieuwkomer op deze grond. Een mens, en zijn gezin eventueel, die have en goed, maar vooral ook alle vrienden en alle familieleden heeft moeten achterlaten in de streek van zijn geboorte, in het landschap, de straten van zijn eerste wortel schieten in het bestaan. Vaak zijn bijna alle steunpunten waar de mens zich in zijn existentie kan aan vast houden, voor zo iemand volkomen weggevallen. Stel je voor dat je plots in een ver land staat, je kan niet terug, de mensen in de straten spreken een heel vreemde taal, de munteenheid is anders, het weer is anders. Misschien ken je zelfs het gebruik van geld niet. Zoals het geval is geweest met Ayaan Hirsi Ali, dat valt te lezen in haar eerste autobiografie, “Infidel”. Toen zij de bijna letterlijk dodelijke beklemming in haar elite familie in Somalië ontsnapt was, bleek Ayaan wel zo sterk, zo veel soul power te bezitten, dat zij in een paar maanden leerde omgaan met geld, dat zij universitaire studies koos en met succes bekroonde, en een paar jaar later het tot parlementslid schopte. Hirsi Ali leverde vanaf dan een interessante, perspectief verruimende én intens confronterende stem in het maatschappelijk debat. In die mate dat zij doodsbedreigingen ontving, en naar een misschien meer ruimdenkend land vertrok, de VSA.
De vader van Theo Francken zou volgens ons eens meer met zulke mensen in gesprek moeten gaan. Of met alleenstaande moeders. En liefst ook met enige psychiatrische patiënten, dat kan in eigen blanke gemeenschap. Zo veel zaken die deze vader achteloos heeft ter beschikking gehad tijdens zijn vrij rechtlijnige en door weinig chaos getekende leven, ontbreekt die drie soorten mensen volkomen. Begrip van de Rechtsstaat, om te beginnen. Het motto boven de frontpagina van The Times of London, compleet met wapenschild, luidt “Dieu et mon droit”. Maar dan moet je eerst weten wat in jouw gemeenschap je rechten zijn, dan pas kan je ze trachten te verkrijgen. Begrip ontbreekt bij Nieuwkomers vaak volkomen van de molen van documenten; van de politiek; van het burgerschap; van de essentie van het wereldbeeld van hier, onze ‘religie’, ook als die draait om nieuwe afgoden als geld, gezondheid, koopkracht, vrijheid, veiligheid. En van westerse Wetenschap. De sciëntisten, die alles verwachten van (techno)wetenschap en machines zijn talrijk, en worden nog niet vaak in hun dwaasheid opgemerkt of gecorrigeerd. En als Nieuwkomer of uit de boot gevallen autochtoon heb je vaak niet gewoon genoeg centen om jou en je gezinsleden meer dan een boterham met siroop of choco te gunnen in de laatste tien dagen van de maand. Enorme stress is je lot, telkens het ocmw een vraag om steun afketst (het is een publiek geheim dat die instellingen meer geld nodig hebben om hun basis doelstelling die erin bestaat, “Iedere mens een menswaardig bestaan laten leven” te halen, maar de voorzitters van de Bureaus, noch de partijmandatarissen hebben vaak ruggengraat genoeg om daartoe op de juiste plaatsen op tafel te slaan). Enorme paniek ga je ervaren, als de rekeningen elkaar overlappen, en je budget onnozel doen worden, een peulschil blijkt. (Driehonderd duizend gezinnen, van elke kleur en DNA, Theo Francken, zijn aangewezen op schuldbemiddeling). Grote vrees, als de blik van de ambtenaren m/v waarmee je in contact komt, en ook de blik van sommige medeburgers of collega’s, je hooghartig aankijken, en je de indruk geven, dat je geen volwaardig mens bent, maar een soort vuil dier.
Ik laat het hier bij.
Mijn punt is dat het mij helemaal niet zo gek lijkt, dat een gepensioneerde arts niet veel meer centen ontvangt dan iemand die in existentiële nood is.
Mensen in precariteit, in levensgevaar, of in gevaar tot mensonwaardige levensomstandigheden te vervallen, of tot mensonterende bezigheden te moeten overgaan om te kunnen eten kopen en een dak boven het hoofd te huren, die moet je voldoende middelen geven.
Dat mag onze gemeenschap een bedrag kosten, een gemeenschap van menselijke wezens die zichzelf en haar waarden eert, als wat wij uitkeren aan mensen die na een relatief veilig bestaan aan het uitbollen gaan.
Een daarmee verwant punt, ik tracht heel goed te begrijpen waarom vader en zoon Francken denken zoals zij denken, lijkt mij het volgende. In dit stuk Europa, en ik mag en moet dat zo schrijven, nadat mijn familieleden al twee generaties op vele andere plekken in diverse continenten hebben gewoond, geleefd en gewerkt, heerst er een overdreven waardering voor arbeid. Het arbeidsethos in dit leefklimaat is te groot, te dwingend.
Je mag nooit vergeten, ook al ben je minister of hoogleraar, dat de hele mensheid op alle continenten het grootste deel van haar geschiedenis, en sommige volken vandaag de dag nog altijd, geen onderscheid maakten tussen arbeid en andere bezigheden. Die groepen leven vaak bijna even lang, en wellicht is hun bestaan wel interessanter dan dat van de doorsnee “burger” vandaag. (Recent werd bekend dat slechts dertien procent van de werkende mensen tevreden is in zijn job. Velen zien intussen als hoogste doel op middelbare leeftijd, dat zij hun zelfstandigheid een beetje kunnen bewaren. Van ceo’s tot bisschoppen, voor velen bepaalt de secretaresse hun agenda. Wat een leven is dat? ). In die context vind ik, mogen wij niet te vlug vergeten dat de meeste mensen die ooit op aarde geleefd hebben, alles deden in het leven zonder enige vorm van geld.
Ik weet het, dit is niet voor iedereen meteen goed te begrijpen. In vorige stukken, artikels in kranten, tijdschriften en in de blogs bij Dewereldmorgen.be, heb ik delen van dit vraagstuk toegelicht. Zoals in de eerste tien opiniestukken die ik in De Standaard heb gezet. Die gingen ook juist over wat in die jaren nog onbespreekbaar was voor vele reporters en denkers: de geestelijke gezondheidszorg, de depressies, de zelfdodingen, de angsten en zo meer. Voor wie deze teksten niet las, of die aparte wereld nog onvoldoende begrepen heeft, geef ik vandaag een nieuwe illustratie.
En hier komen wij bij dat andere straffe feit uit de actualiteit. Gisteren vrijdag hoorde ik om acht uur ‘s avonds op radio Een in het Nieuws dat niet ver van mijn woning, en niet ver van de thuisbasis van de familie Francken (Lubbeek), namelijk op het grondgebied Bierbeek, zich “een raar ongeval” had voorgedaan.
Een truck had negen personenwagens aangereden, waarbij een aantal gewonden zijn gevallen. Dan had de vrachtwagen een bus van De Lijn geraakt, en tot slot een andere camion aangereden. De hulpdiensten kwamen ter plaatse, de truck was intussen nog verder doorgereden. Even later kwam een ander bericht binnen bij de centrale van politie, zo hoorden wij de stem van hoofdcommissaris Walter Vranckx zeggen. De agenten hadden een spiernaakte man aangetroffen in de velden. De eerste verklaring die bij de ambtenaren opkwam was dat de verwarde man ontsnapt was uit het nabijgelegen psychiatrisch mega tehuis Sint Kamillus te Bierbeek.
U raadt echter al hoe de vork werkelijk in de steel zat. In deze warme zomer, waarbij op werknemers, niet alleen op chauffeurs van treinen of trucks veel druk staat, was de chauffeur van de zware vrachtwagen door het lint gegaan. Zijn wereldbeeld en zelfverstaan was op hol geslagen. Zonder dat dat denken ‘leed’ onder enige invloed van klassieke religieuze wereldbeelden, nota bene. Hij was woedend geworden op deze wereld, deze “samenleving” die hem zo veel last en innerlijke pijn aan bleek te doen. Hij was op wagens op de baan ingereden, op twee grote voertuigen, had dan zijn kleren uitgetrokken. Op die manier was de man afgedaald tot het meest wezenlijke niveau, dat van een dier, een lijf, was hij. En intussen, zwaar gewond, is hij de natuur, het landschap in getrokken. In de hoop wég van alles te raken. Weg van een zotmakende wereld, een systeem van arbeid en waarden die steeds meer mensen tot wanhoop brengt.
Hoe lang gaan wij nog achteloos toelaten dat de economische wetten mensen beschadigen? Dat reclame bijna zonder begrenzende wetten het kopen mag aanvuren? Dat in de naam van de afgod Arbeid, mensen dagelijks vernederd worden, en lijf en geest moeten laten functionerenver tot ver over de rode lijn?
Zou bij die ervaring, waar mensen geen concepten voor vinden, niet de diepere bron liggen van de afgunst naar Nieuwkomers?
Misschien hebben vader en Theo Francken nood aan een herijken van hun waardenschalen? Een re-calibereren van het wereldbeeld dat zij koesteren. Misschien is Arbeid niet zo veel eerbied en hoogachting waard. Jobs, jobs, jobs. Misschien is ook Geld serieus overroepen als waarde. Misschien moeten wij toch meer vanuit Menselijke Waardigheid gaan kijken. Vanuit de diepe, onvermijdelijke plicht kansen te geven en te ontvangen op een waardig leven.
Op een bestaan dat niet tot ondragelijke pijn gaat leiden, vaak zonder dat medemensen op straat en plein en zelfs onder hetzelfde dak, het zien aankomen.
Stef H. S. V.
Meer analyse en synthese in deze context:
