1. De commons
zijn overal: lucht, taal, kennis, water, zijn in principe gemeengoed, maar vooral volkstuintjes, coöperatieven, kraakpanden, open source, creative commons, wikipedia, etc zijn commons. Veel is of kan een common zijn en
dus wordt het snel vaag en verwarrend. ‘Commons’ wordt door de meeste
auteurs gedefinieerd als een triade:
een gemeenschappelijke ‘grondstof’, een gemeenschap en een protocol of praktijk
om die gemeenschappelijke grondstof te beheren. Dus commons = common pool resource
+ community + common rules. Vandaar dat ook alle auteurs vooral de nadruk leggen
op de commons als proces, als praktijk[1].

2. Negri and Hardt maken in Commonwealth een onderscheid
tussen natuurlijke en artificiële commons.
Dat is duidelijk: zowel de natuur als de kennis zijn principieel gemeengoed
maar worden geprivatiseerd. Eenvoudig maar een beetje onhoudbaar. Monsanto ’s privatisering
van zaaigoed door gen-manipulatie is tegelijk natuur en artificieel (zie ook Latour).
Men zou het probleem kunnen oplossen door een onderscheid te maken tussen
particuliere of lokale en universele
of globale commons. En voor de
rest ook ad hoc-termen gebruiken zoals reële en digitale commons.

3. De enclosures of the commons, de
afsluiting van het gemene, werd door Morus aan de kaak gesteld in zijn boek Utopia: het inpalmen en omheinen van commons en het verjagen en vervolgens
criminaliseren van de verdreven bevolking. Marx heeft dat uitgewerkt in zijn
hoofdstuk van Het Kapitaal over ‘oorspronkelijke
(of primitieve) acumulatie’ als genese van het kapitalisme. Deze diefstal van de
commons gaat echter onverminderd door en wordt zelfs opgevoerd door de
privatisering van alles. We worden ons bewust
van de commons omdat ze bedreigd zijn. Het goede nieuws is dat afsluitingen
ook tegenbewegingen oproepen, zoals open
source, creative commons, open access journals, … Commons is daarom een sleutelwoord
geworden in de strijd tegen de neoliberale globalisering (van de
andersglobaliseringsbeweging tot de indignado’s). Commons als nieuwe kijk[2].

4. Het grote probleem van de reële of particuliere, lokale
commons is dat ze in wezen kleinschalig zijn[3].  Parckfarm is misschien een commons, maar hoe organiseer je een stadsregio als Brussel als commons, of een land, laat staan de wereld? Schaal is de achillespees van de
commons (volgens Harvey). Ostrom pleit voor polycentrische governance, maar ook dat blijft vaag.

5. Een zo mogelijk nog groter probleem: de commons hebben geen politieke vorm,
geen systeem.  Dus blijft de verhouding
tot de staat en de markt, tot de politiek en de economie fundamenteel onduidelijk.
Hoe de commons om te vormen tot een echt politiek paradigma[4]? Oude rechtspraak opgraven is een begin (usufructus, charter of the forest, pakten met ‘eerste bewoners’…). 

6. In deze tijd van globalisering en klimaatopwarming
zijn de globale commons, die men ook ‘gemeengoed
zonder gemeenschap’ zou kunnen noemen, het allergrootste probleem: Antarctica,
het Amazonegebied, zaaigoed, lucht, kennis, er is geen ‘gemeenschap’ om die
commons te beheren en ook nauwelijks wetten. Alleen wereldstructuren, zoals de
UN kunnen, uiteindelijk, die commons beschermen. Maar het ziet er niet naar uit
dat dit zal gebeuren, dus is actie van onderuit de enige hoop. ‘The wind from below’, zoals Subcommandante Marcos van de Zapatista het noemt. Hij zou nu wel heel snel heel hard moeten gaan opsteken, die wind van beneden. Als een storm waar een paradijs uitwaait? 

7. De commons kan in elk geval het politieke slagwoord zijn, misschien zelfs het politiek principe par excellence, om de hegemonie van het neoliberalisme te doorbreken. De omslag (eerder dan een transitie, vrees ik) van TINA [het intussen overbekende, afgezaagde The Is No Alternative] naar TAMARA [There Are Many Alternatives Ready & Available] zou wel eens kunnen lopen via de wervingskracht van de commons, als discours, als gegons van de menselijke zwermintelligentie, maar vooral door de vele zich viraal verspreidende ‘practices of commoning‘, praktijken van vergemeenschappelijking. (En de feedbackloops tussen beide).  

[1] Deze definitie vindt men bij Ostrom, Harvey,
Linebaugh, De Angelis, Bollier; Commons
betekent ‘gemene gronden’, maar dan in zijn algemeenheid, dus het gemene ook
als het niet over gronden gaat. Gemeengoed als vertaling heeft het nadeel dat
het alleen het goed, en niet de gemeenschap noch het proces of praktijk behelst.
Dardot en Laval willen in Commun zelfs
af van de commons en alleen spreken over common,
dus zonder de common pool resource
omdat dat een verdinglijking inhoud. Voor hen is common co-munus:
wederzijdse gift en verplichting.

[2] Een ander mens- en wereldbeeld dan het neoliberale, gesitueerde kennis en collectieve ervaring, voorbij
subject en object…

[3] De digitale commons kennen dat probleem natuurlijk veel minder: Wikipedia
of Linux werken op wereldschaal.

[4] Negri en Hardt lossen het op door te stellen dat het
kapitalisme zowel het publieke als de commons vernietigt door privatisering en verkoopwaring
van alles, en het ‘staatsocialisme’ zowel het private als de commons vernietigt
door etatisering. Dus is hun oplossing (het echte communisme): afschaffing van
het private (familie is ‘n perverse vorm van liefde en privébezit bron van alle
kwaad) en afschaffing van de staat. Tja. Bookchin’s anarchistische
zelforganisatie? Ugo Mattei moet het ook niet hebben van de staat, maar wie en
waar dan de wettelijke instantie zit die de commons moet beschermen, blijft
onduidelijk. Wellicht leveren Dardot en Laval het meest consistente voorstel
voor een politiek van het gemeen: … (zie bijlage)

Bijlage: De negen politieke voorstellen van Dardot & Laval

1. We moeten een politiek van het gemeen[schappelijke] construeren

2. We moeten het recht op gebruik [vruchtgebruik] stellen tegenover eigendom(srecht)

3. Het gemeen[schappelijke] is het principe van de emancipatie van het werk

4. We moeten de gemene onderneming instellen (l’enterprise commune)

5. De associatie in de economie moet de maatschappij van het gemeen voorbereiden

6. Het gemeen[schappelijke] moet de sociale democratie funderen

7. De openbare diensten moeten de instellingen worden van het gemeen[schappelijke]

8. We moeten mondiaal gemeengoed instellen (commons mondiaux/ globale commons)  

9. We moeten een federatie instellen van de (ge)meenten.