Gisteren toevallig de bevreemdende documentaire gezien op Canvas over een Amerikaan die in nazi-Duitsland filmde in 1937. Ook al waren het veelal lieflijke beelden, geschoten in diverse Duitse steden en plattelandsgemeenten, de sfeer van de documentaire was ronduit akelig, omdat we met zijn allen weten wat daarna kwam. Stilte voor de storm. Nogal wat gefilmde Duitsers hadden duidelijk ook al een voorgevoel.
Veel mensen in het Westen leven tegenwoordig met een gelijkaardig gevoel, een soort verwachting dat de apocalyps eraan komt – in toenemende mate geldt hetzelfde ook in het Oosten, zo merkte ik nog in China deze zomer; “2012 “ leeft blijkbaar bij nogal wat Chinezen.
Anders dan in 1937 bestaat er echter nogal wat onenigheid over de storm die op ons af komt. Er zijn tal van zwartgallige stromingen, al naargelang het dominante ‘frame’ van waaruit mensen de werkelijkheid benaderen. (Je hebt ook nog wat optimisten (tegen beter weten in?), maar over hen wil ik het vandaag niet hebben.)
Zelf heb ik de neiging om de bijna constante nieuwsstroom te duiden in termen van twee uitdagingen: de ecologische (met o.m. het risico op catastrofale klimaatopwarming), en de nood aan sociale rechtvaardigheid en herverdeling. Als we er – op relatief korte termijn – niet in slagen om een en ander beter te verdelen op onze planeet, en duurzamer te leven, kunnen we het als mensheid wel schudden. Noem ons de ‘George Monbiot/Kumi Naidoo –groupies’. Vrijwel elk nieuwsfeit bekijk ik door die dubbele lens, en als het er niet in past heb ik al snel iets van “waarom focussen de media nu in godsnaam op zoiets triviaals?”.
Er zijn op dit ogenblik echter ook een hoop andere – concurrerende – ‘apocalyptische’ scenario’s in zwang. Zo heb je (1) blijkbaar nogal wat mensen die vrezen voor een nakende islamisering van onze steden (met Breivik en De Winter als bekendste boegbeelden) (de “islamiserings” doemdenkers); je hebt (2) een (grote) stroming van mensen die denken dat we de overheidsbudgetten in onze westerse staten dringend onder controle moeten krijgen – zij zweren doorgaans bij een kleinere, aka “meer efficiënte” staat en een meer flexibele arbeidsmarkt à la Duitsland, “willen we niet tenonder gaan in de globaliserings- en competitiviteitswedloop met de opkomende landen, of meer bepaald eindigen als de Grieken”. Laat ons hen maar de ‘concurrentievermogen’-doemdenkers noemen. Het hoeft weinig betoog dat velen onder hen economisch geschoold zijn. Anderzijds (3) zijn er blijkbaar ook nogal wat lieden in Vlaanderen die vrezen dat “de PS-staat” “de Vlaming” fnuikt en meezuigt in een spiraal naar beneden (de flamingantische zwartkijkers, sinds dit weekend ook geboekstaafd als de “Omver en erover” doemdenkers). En (4) tenslotte heb je ook de – vaak al wat oudere – mensen die overal toenemende morele verloedering zien, “ de normen en waarden” – doemdenkers. Ik vergeet er ongetwijfeld nog een paar – al een geluk bv. dat de ‘Rapture’ in onze contreien weinig fans heeft.
Elk van die stromingen vindt uiteraard zijn ‘frame’ het meest correcte om naar de realiteit te kijken. Meer nog, zowat elke stroming probeert uit alle macht de rest van de publieke opinie te overtuigen dat zijn issue letterlijk van levensbelang is, anders is het eind van de beschaving nabij, daar zijn we tenslotte doemdenkers voor. Zelf ben ik geen uitzondering op die regel, ook ik denk dat het vijf na twaalf is ondertussen. Overigens blijft het me verbazen dat mensen de stroom aan nieuwsfeiten totaal anders kunnen interpreteren, terwijl die toch grosso modo voor iedereen dezelfde zijn, tenminste als je een paar kranten leest en wat duidingsprogramma’s bekijkt. Maar dat vindt de gemiddelde Vlaams belanger ongetwijfeld ook.
Bij verkiezingen in westerse landen wordt op dit moment vooral duidelijk dat geen enkel doemdenkers-frame er in slaagt om een kritische massa mensen achter zich te krijgen, toch zeker niet voor langere tijd.
Er is ook weinig ‘overlap’ tussen die frames – een duurzame en sociaal rechtvaardige wereld kan bv. onmogelijk functioneren volgens de nogal neoliberale principes van de ‘concurrentievermogen’-doemdenkers. Het ene frame sluit het andere zo goed als uit, ook al zal er in beide scenario’s wel wat innovatie en/of creatieve destructie plaatsvinden. Volgens mij zijn er dus weinig of geen synergieën tussen de remedies die naar voor geschoven worden om de respectievelijke doemscenario’s te vermijden. Bijvoorbeeld: als elk land overeind wil blijven in de globale ratrace, en dus inzet op concurrentiekracht, is het nettoresultaat een onleefbare planeet.
Elk land, en zeker elke Westerse democratie, wordt anno 2012 dus geconfronteerd met een patstelling om u tegen te zeggen. Mensen hebben niet langer een verschillende politieke mening, velen onder ons hebben een verschillende apocalyptische (en dus per definitie erg radicale) politieke mening. Sommige politieke partijen proberen weliswaar van een paar walletjes te eten, maar dat blijft een heikele onderneming, met facties die soms elkaars bloed wel kunnen drinken. En zelfs wie uiteindelijk de verkiezingen “wint”, mag rekenen op een totaal verscheurde publieke opinie, met de media als bloedhond om de verschillen nog wat extra in de verf te zetten.
Hoe politici in dergelijke omstandigheden nog ‘leiding’ moeten geven, is me niet helemaal duidelijk. En dat geldt des te meer nu het de slimsten onder de politici stilaan begint te dagen dat ‘complexity theory’ geen overbodige luxe is bij het overwegen van nieuwe beleidsmaatregelen, maar bittere noodzaak, in de complexe systemen die onze hedendaagse maatschappijen vormen. En ze dus perfect beseffen dat ogenschijnlijk kleine beleidsmaatregelen grote, en vaak onvoorspelbare gevolgen kunnen hebben.
Samengevat: politici hebben een hondenstiel tegenwoordig. Vraag het maar aan Mitt Romney.
