Nog nooit hebben zoveel onderzoeksjournalisten (86) uit 46 landen in de wereld samengewerkt rond wat ze zelf een van de grootste collecties van gelekte data noemen. Het gaat om een onderzoek van allerhande digitale documenten die verwijzen naar mensen die offshorevluchtroutes opzetten om geen belastingen te moeten betalen. Als brave burger die elk jaar zijn belastingen betaalt, kunnen we dit alleen maar toejuichen. Meteen krijgt die burger informatie over hoe mensen bepaalde plichten ontlopen.
Het formidabele nieuws zit hem ook in het grensoverschrijdende en de mondiale aanpak, die tot vandaag zo goed als ondenkbaar was in klassieke media. Vooral internationaal georiënteerde journalisten en non-profitorganisaties liggen aan de basis van dit soort van ‘hard hitting’ diepgravende grensoverschrijdende onderzoeksjournalistiek.
Klassieke media
De klassieke media opereren niet of nauwelijks internationaal. Weinig media beschikken over een team van onderzoeksjournalisten of hebben zelfs geen buitenlandse correspondenten. Dat heeft in de eerste plaats te maken met de hoge kostprijs. Media zijn uiteraard geïnteresseerd in de lokale conclusies van dergelijk internationaal gevoerd onderzoek. Tegelijk kunnen weinig redacties overweg met ‘big data’ zoals hier bij dit Offshoreproject. Grensoverschrijdende projecten passen dus niet in de meeste traditionele businessmodellen. Al blijven mainstreammedia uiterst noodzakelijk voor het verspreiden van de conclusies.
Wat maakte dit onderzoeksjournalistiek project mogelijk?
Eerst en vooral kan ik het belang van The International Consortium of Investigative Journalists niet genoeg in de verf zetten. Dit is het eerste wereldwijd netwerk van onderzoeksjournalisten ooit. Het bestaat sinds 1997. Je moet een goede staat van dienst kunnen voorleggen wil je als onderzoeksjournalist binnen het netwerk geraken. In Vlaanderen was ooit Walter De Bock van de krant De Morgen lange tijd lid. Hij is tot nu toe nog steeds de enige Vlaming die tot dit kransje is toegelaten.
Op zich is dit ook zeer betekenisvol. Brussel heeft internationaal heel grote betekenis, maar geen enkele Vlaamse journalist voelt zich geroepen om in dit netwerk mee te draaien. Nochtans heeft dit veel voordelen. Je kunt deelnemen aan grootse onderzoeksjournalistieke projecten waarvan je medium de exclusiviteit krijgt over de regio. Alle Vlaamse media hebben daarom moeten wachten tot de enige Belg van het netwerk, met name Alain Lallemand, zijn artikels met een Belgische insteek had gepubliceerd in Le Soir. Tegelijk speel je als medium mee met de grote jongens.
Een tweede belangrijke factor voor het welslagen van dergelijke projecten is de internationalisering van de journalistiek. Sinds een tiental jaar organiseert het Global Network of Investigative Journalists om de twee jaar een Global Investigative Journalism Conference in een of ander land in de wereld. De Nederlands-Vlaamse Vereniging van Onderzoeksjournalisten is trouwens op zo’n conferentie ontstaan en heeft ooit de derde wereldconferentie in Amsterdam georganiseerd. Zonder dit groeiend wereldwijd netwerk van onderzoeksjournalisten, zou dit project geen kans hebben gehad op slagen.
Een derde factor is uiteraard de geldschieter. Wie betaalt dergelijk non-profitonderzoeksjournalistiek netwerk, dat toch wel aardig wat geld kost? Heel wat journalisten van het netwerk hebben gedurende vijftien maanden aan een stuk aan dit Offshoreproject gewerkt en worden er natuurlijk voor betaald. Tegelijk stelt het ICIJ zijn bevindingen mondiaal gratis ter beschikking aan klassieke media. ICIJ verdient er dus niet aan. Privéstichtingen vullen hier het het gat. Amerikaans geïnspireerde organisaties zoals het ICIJ willen te allen prijze geen geld van de overheid aannemen. Giften van het publiek, maar vooral fondsen spekken dergelijke onderzoeksjournalistiek.
Zo is op dit moment de Nederlandse Adessium Foundation een belangrijke sponsor van het ICIJ. Ook Open Society Foundations, The David and Lucile Packard Foundation, Oak Foundation, Pew Charitable Tris… zijn het alternatief. Ook het Vlaamse Journalismfund.eu, dat ontstaan is in de schoot van het Fonds Pascal Decroos en werkbeurzen ter beschikking stelt voor Europese grensoverschrijdende onderzoeksjournalistiek, slaat noodgedwongen de weg in van dergelijke financiering.
Willen Vlaamse media meespelen met de grote jongens, dan moeten ze investeren in journalisten die dergelijke internationale projecten aankunnen. Vlaamse redacteurs blijven tot vandaag de dag de grote afwezigen op internationale conferenties, zelfs als die in eigen land worden georganiseerd.
