Bij het zoeken naar oplossingen voor deze uitdagingen wordt terecht gekeken naar de overheid. Deze slaagt er echter niet in om bijvoorbeeld tot een doortastend klimaatbeleid te komen. En terwijl losgelaten markten de crisis veroorzaakten in 2008, denken sommigen nog steeds dat het marktmechanisme oplossingen biedt, zoals bij markten voor verhandelbare emissierechten.

Het is opvallend hoe in deze zoektocht naar oplossingen initiatieven van onderuit, door burgers die de handen in elkaar slaan, over het hoofd worden gezien. Waarbij het niet alleen gaat over losstaande projecten, maar ook over internationale netwerken van goed onderbouwde initiatieven zoals de Transition Towns. (1) Een zoekopdracht in de Vlaamse kranten van het laatste jaar leverde amper twee artikels op over deze beweging.

Nochtans werd ze in de Britse pers al omschreven als “het meest grensverleggend sociaalecologisch experiment van deze tijd”. Maar ook in België leeft het meer dan je zou denken. Dit bewijst de lezing die Rob Hopkins, oprichter van Transition Towns in Brussel geeft op donderdag 29 september.

Een bescheiden communicatie leverde op korte termijn zeshonderd inschrijvingen op voor een volle zaal. Hopkins: een onbekende voor velen, maar ook een inspirator voor een groeiende groep mensen die zich inzetten in een lokale transitiegroep.

De beweging ontstond in 2005 in Groot-Brittannië als antwoord op twee grote maatschappelijk uitdagingen, de zogenaamde koolwaterstoftweeling: piekolie en klimaatverandering. Piekolie wijst op het gegeven dat heel onze samenleving draait op goedkope en vlot beschikbare aardolie en zich niet afvraagt wat we gaan doen als deze periode voorbij is.

Het transitiemodel gaat ervan uit dat herlokaliseren van leven en werk nodig is vanwege het einde van goedkope brandstoffen voor voedselproductie, transport en energieopwekking. Het biedt een alternatief voor onze economie die moet groeien om een geldsysteem te ondersteunen dat groei nodig heeft, terwijl ze begrensd wordt door een energiesysteem dat niet kan groeien waarbij beide afhankelijk zijn van een natuurlijke omgeving die in snel tempo leeggehaald wordt.

Transition Towns laten zich niet in één zin omschrijven. Het gaat om lokale gemeenschappen – wijken, dorpen, kleine steden – die zelf aan de slag gaan om hun manier van wonen, werken en leven meer duurzaam en minder olieafhankelijk te maken. Daarbij wordt er een beroep gedaan op de eigen inzichten, wijsheid, creativiteit en ervaringen van gewone mensen. De kracht zit met andere woorden in de gemeenschap zelf.

Wat opvalt als je leest over deze initiatieven, is dat ze juist het omgekeerde vormen van doemdenken. Het gaat over verhalen van hoop en enthousiasme: mensen die met plezier samen op zoek zijn naar vormen van leven in overvloed met minder materiële goederen.

Wereldwijd zijn er al honderden van dergelijke initiatieven actief. Ook in ons land zijn er diverse groepen van mensen die zich hierbij hebben aangesloten. Ze nemen autonoom initiatieven, geïnspireerd op het Transitie Handhoek: van olie-afhankelijkheid naar lokale veerkracht.

De kracht van het transitieproces ligt in zijn vermogen om een gemeenschapsgestuurd proces op gang te brengen, dat vervolgens een samenwerkingsverband aangaat met de lokale politiek. Het Transitiemodel richt zich op het gebied tussen wat individuen kunnen doen op hun eentje en overheidsmaatregelen op nationale schaal.

Deze focus, het terug leren collectief handelen, verklaart waarschijnlijk het succes in tijden van doorgeslagen individualisering en gevoelens van onmacht in een geglobaliseerde wereld.

Transitie gaat uit van vier veronderstellingen: dat leven met veel lager energieverbruik onvermijdelijk is en dat het beter is je hierop voor te bereiden dan dat het je overvalt; dat onze gemeenschappen op dit moment de veerkracht missen om zich teweer te stellen tegen de ernstige energiecrises die met piekolie gepaard zullen gaan; dat we gezamenlijk moeten handelen en dat we het nu moeten doen; dat we door de collectieve intelligentie van de mensen om ons heen te ontketenen om op een creatieve manier minder energie-intensief te leven, manieren van samenleven opbouwen die meer verrijkend zijn.

Uiteraard vormen transitie-initiatieven slechts een deel van de oplossing. Ook een slagkrachtige overheid en streng gereguleerde markten zijn broodnodig.

Maar in tijden waar mensen de mond vol hebben van verzuurde burgers die enkel aan zich zelf denken, is het een belangrijke vorm van hoop. Want heel wat mensen voelen intuïtief aan dat we boven onze gezamenlijke middelen van bestaan leven en … dat een toekomst met minder olie beter zou kunnen zijn dan de huidige tijd, maar alleen als we proberen deze transitie met voldoende creativiteit en verbeelding te ontwerpen.

Dirk Holemans

Dirk Holemans is coördinator van Oikos.

Noten
1. Een eerste overzichtsartikel over Transition Towns verscheen in het Tijdschrift Oikos nr. 45: Dhont R. Transition Towns Totnes, een aanstekelijk verhaal over sociaal-ecologische verandering, 2/2008, en is beschikbaar op www.oikos.be