Bron: Flickr
Interview, Wereld, Economie, Samenleving -

En wat als we nu eens geld voor de rechter slepen?

Wat als je geld voor de rechter sleept? Zou dan het kwaad in de wereld zoals corruptie, uitbuiting en ongelijkheid verdwijnen? Dat lijkt plots niet zo onwaarschijnlijk, als je weet waar geld vandaan komt en hoe het functioneert. Probleem is dat velen van ons, zelfs bankiers, dit helemaal niet weten. De mens heeft geld gemaakt, maar we hebben het niet meer onder controle. Theatermaker Christophe Meierhans laat ons ontdekken wat er kan gebeuren als we geld berechten. Zodra je dit leest zal geld nooit meer hetzelfde zijn.

donderdag 19 april 2018 23:55
Spread the love

Een gesprek met zijn buurman, daar begon het allemaal mee. Het ging over cryptomunteenheden en Meierhans begreep er maar weinig van. “’Waar heeft hij het over?’, dacht ik bij sommige dingen die hij vertelde. Ik snapte het niet”, vertelt hij. 

Nu pas begrijpt Meierhans wat zijn buurman zei. Tot 2021 is de 40-jarige Zwitserse theatermaker artist in residence bij het Kaaitheater. “‘Geld is de bron van al het kwaad’, klinkt het vaak. ’Wat een onzin’, dacht ik altijd. Het is toch altijd de mens die het geld gebruikt die verantwoordelijk is? Maar door te lezen over hoe geld functioneert, zag ik dat er verbazingwekkende aspecten aan kleven, waar velen geen flauw benul van hebben.”

Weet jij waar geld vandaan komt?

Zelfs bankiers zelf niet. Meierhans heeft er ter voorbereiding voor zijn voorstelling Trials of Money meerdere gesproken, stuk voor stuk werkzaam in topfuncties bij verschillende banken. “Choquerend”, vond hij de gesprekken. ’Kan je me vertellen waar geld vandaan komt?’, vroeg hij hen. ‘Wel, dat is erg ingewikkeld, ik weet het niet. Dat kan ik je niet precies vertellen. Dat is niet mijn specialisatie’, waren de antwoorden waar hij het mee moest doen. “Dat is niet mijn specialisatie …?!”, herhaalt Meierhans verbaasd.

Zelf mag hij zich intussen na jaren research gerust een specialist noemen. “We betalen als het ware een heffing voor het bestaan van geld. En dat is een beetje gek”, zegt Meierhans. “Vraag je een bankier waarom we rente betalen, dan zal hij zeggen dat het de ‘huur’ is voor geld. Maar als banken met een truc op de balans geld creëren op het moment dat ze de lening creëren, aan wie betalen we dan de huur? Want er is niemand die dat geld mist? Dat geld bestond eerst niet. Enkel als een persoon zijn geld aan een ander leent, zou die daar rente over mogen vragen.”

“We betalen een heffing voor het bestaan van geld, en dat is een beetje gek.”

Dit betekent dat voor elke euro die circuleert, er iemand is die dat ‘geleend’ heeft. Er is iemand die moet werken om de rente te betalen voor het bestaan van de euro die jij hebt. “Dat is het geval, welteverstaan, voor de euro’s die op je bankrekening staan. Dat geld wordt gedekt door de reputatie van de bank én de capaciteit van een persoon om geld te produceren om die lening terug te betalen, en de rente natuurlijk.”

Voor de euromunt in je portemonnee geldt een ander verhaal. Daarover heeft de Centrale Bank bepaald dat die een euro waard is en dat is bij wet vastgelegd. Er zijn dus twee verschillende geldtypes, maar we geven het dezelfde naam. “Dat terwijl geld niet gecreëerd zou mogen worden door schuld”, vindt Meierhans. “Het zou compleet moeten worden uitgebracht door de staat, oftewel de Centrale Bank. Banken kunnen gerust leningen uitgeven, maar ze zouden het geen euro’s mogen noemen. Want waarom zou de staat dat moeten dekken? Noem het bankaanbetalingen van Lloyds, Barclay’s, KBC, enzovoort”, stelt Meierhans voor. 

Schulden terugbetalen is structureel onmogelijk

Belangrijk om te beseffen is dat als we rente over de productie van geld moeten betalen, we meer geld nodig hebben dan dat we eerst nodig hadden, om dus ook die rente te kunnen betalen, waarschuwt Meierhans. “Maar het enige geld waarover we – binnen dit geldsysteem – kunnen beschikken om de rente te betalen, is geld dat geleend moet worden om te bestaan, en daarover moeten we weer rente betalen. Kortom: er zal nooit genoeg geld zijn om schulden terug te betalen, door de rente.”



Foto: Seday.

Ondertussen bestaat er extreme druk op staten om hun schulden te beperken – met talloze bezuinigingsmaatregelen tot gevolg – en op mensen om hun schulden af te lossen, stelt Meierhans. Het geldsysteem is dus compleet uit balans. “Structureel is het onmogelijk om schulden volledig te betalen, maar moreel wordt zowel mensen als publiek beleid opgelegd dat dat wel moet gebeuren. Het IMF legt landen bezuinigingen op en maatregelen om begrotingen in balans te brengen, terwijl dat structureel dus niet kan. Het is binnen geld zelf dat deze onmogelijkheid bestaat.”

Post-koloniale problemen tot gevolg

Deze conclusie vind je niet in landelijke economiecijfers, legt Meierhans uit. Om het te zien, moet je naar de mondiale economie kijken. “Wat doet een nationale economie om uit die onmogelijkheid te geraken? Om voor geld te blijven terugbetalen, raak je snel uit je middelen, want je moet voortdurend blijven produceren. De meeste ex-koloniale machten verplaatsen het probleem buiten de eigen grenzen, met post-koloniale problemen tot gevolg, zoals uitbuiting en zorgen dat andere landen grotere schulden hebben dan zijzelf.” 

“Structureel is het onmogelijk om schulden volledig te betalen.”

Het bestaan van geld zelf vraagt dus om een voortdurende groei. “De economie moet je continu laten groeien om het geld te produceren dat nodig is om telkens te betalen voor het ontbrekende deel”, zegt Meierhans. “Dat drijft de totale uitbuiting van alles dat mogelijk is.”

Geld neemt een allesbepalende centrale plaats in ons leven. “Dit is waar ik me afvroeg”, zegt Meierhans, “tegen wie of wat praten we hier?” En door de grote schaal van geld, het feit dat het wereldwijd is, “ontsnapt het aan elk agentschap, aan elke regering. Hoe krijg je er controle over? Volgens mij is dat onmogelijk,”

En daarom daagt Meierhans geld voor de rechter. In zijn voorstelling Trials of Money welteverstaan. Het wordt beschuldigd van fraude, uitbuiting, aanzet tot haat, nalatigheid bij een persoon in gevaar en slavernij. “We hebben hier te maken met iets dat de wereld en ons dagelijks leven compleet beïnvloedt, maar dat we niet onder controle krijgen. Dat betekent dat er iets gaande is daar. Het is als een soort entiteit of hyperobject dat wij hebben gemaakt, maar aan ons ontsnapt. Net als klimaatopwarming of piepschuim.”

Door de mens bedacht, maar controle kwijt

Geld wordt dan ook in Meierhans’ voorstelling berecht in het zogenaamde ‘tribunaal voor semihumane personen’. “Het is door mensen bedacht, maar vervolgens onafhankelijk geworden. Toch, zodra de mensheid zou uitsterven, zou geld verdwijnen. Geld is dus compleet afhankelijk van de mens om te bestaan, maar tegelijkertijd bestaat het daarbuiten en volgt het zijn eigen logica. Vergelijkbaar met Facebook en AI.” 

Kan geld dus op zichzelf verantwoordelijk gehouden worden voor de slechte omstandigheden in de wereld? “Ja!”, zegt Meierhans zonder te aarzelen. “Al betekent dat niet dat wij vrij zijn van verantwoordelijkheid. Het is ook niet om de schuld bij bankiers weg te nemen. Maar ik denk dat het te makkelijk is om met de vinger te wijzen. Dat bankiers niet wisten te vertellen waar geld vandaan komt, komt volgens mij niet uit onwetendheid. Dit is gewoon het systeem waarmee zij werken. Dit is wat wordt geleerd op school. Ik denk dus niet dat je kan zeggen dat ‘zij’ het voor ‘anderen’ verborgen houden. Ikzelf had ook geen basiskennis over wat geld is. Ik ben hoogopgeleid, politiek geëngageerd, en ik wist er niks over. Ik was geschokt en schaam me hier een beetje voor. Hoe verklaar je dat?”

“Alsof we een systeem hebben opgezet, waarvan we de sleutel zijn kwijtgeraakt.”

Een antwoord is onderwijs. “Het is een basisonderwerp dat onderwezen zou moeten worden”, vindt Meierhans. “Je begint hier niet over na te denken als je er geen begrip van hebt. Als over de werkelijke werking van geld lesgegeven zou worden, dan denk ik dat het niet zou overleven. Het is alsof we een systeem hebben opgezet dat besluit zelf krom te draaien, alsof we de sleutel zijn kwijtgeraakt.”



Foto: Tine Declerck

Meierhans’ buurman is netwerktheoreticus en hij stelt dat we valuta nodig hebben die wij mensen kunnen kiezen in plaats van valuta die mensen selecteert. “Hij vergelijkt geld met een code die een netwerk reguleert. Deze zou moeten voldoen aan 3 criteria”, vertelt Meierhans. “Het moet mogelijk zijn om in en uit het netwerk te stappen wanneer je wilt. Mensen die later aansluiten, mogen niet benadeeld worden ten opzichte van mensen die er eerder bij waren. En mensen moeten in staat zijn om elkaar te erkennen rond waarden die gelden om deel te nemen aan het netwerk.”

Als je kijkt naar alle sociale netwerken die bestaan, dan haalt geen enkele deze drie criteria. “Facebook is dan duidelijk een onrechtmatig netwerk”, zegt Meierhans. “De machtsrelatie binnen de code zelf is gecentraliseerd, je weet niet wat de algoritmes zijn en je hebt geen zeggenschap over wat je doet.” 

Geld is een onrechtmatig netwerk

“Maar kijk je naar geld als een netwerk”, gaat Meierhans verder, “dan zie je dat deze tot het toppunt van onrechtmatigheid behoort. Het feit dat je belasting moet betalen in dát geld en niets anders, en dat je betalingen moet accepteren in díe valuta en anders naar de gevangenis gaat, maakt geld hegemonisch.”

“‘Tribunaal voor dingen’ lijkt wellicht zinloos, maar het Internationaal Gerechtshof is er ook gekomen, omdat het antwoord biedt aan een nieuwe realiteit.”

De verandering die we nodig zouden kunnen hebben, is om een ‘tribunaal voor dingen’ op te richten, denkt Meierhans. Met zijn voorstelling Trials of Money kunnen we onderzoeken wat ervoor nodig zou zijn om deze sprong te maken. Met de nadruk op ‘we’, want het is aan het publiek om geld te beschuldigen, te verdedigen en te oordelen.

Negen getuigen, met de meest uiteenlopende ideeën over geld, worden opgeroepen. Bankiers, daklozen, economen, psychologen, enz., allemaal gebaseerd op bestaande mensen. Sommigen heeft Meierhans echt ontmoet, anderen zijn een mix van meerdere personen. Mensen uit het publiek kunnen hen tijdens de voorstelling direct vragen stellen. “Een schizofreen tribunaal”, noemt Meierhans het, “want het publiek is zowel de aanklager, als de verdediger, als de jury. En je kan zelfs zeggen dat zij de gedaagden zijn, want zij zullen de straf ook voelen.” 

Wat als geld naar de gevangenis gaat?

Laten we inbeelden wat een ‘tribunaal voor dingen’ kan doen? Dat is het doel van de voorstelling. Wat betekent het om geld in de gevangenis te stoppen? Meierhans: “Dat betekent dat we stoppen het te gebruiken. En wat doe je dan? Ga je een andere geldvorm gebruiken, of geen? Het betekent dat we tot een oplossing moeten komen. Het gaat erom dat we het probleem identificeren en uitzoeken.” 

Interessant hieraan is dat het de samenlevingsvorm waarin we leven in vraag stelt. “Als je mensen vraagt in wat voor samenleving ze willen leven, dan vallen de omschrijvingen ‘een rechtvaardige’, ‘een milieu- en klimaatvriendelijke’. Het lijkt me duidelijk dat het geld dat we gebruiken niet het beste middel is om deze doelen te bereiken”, zegt Meierhans. “Als dat is waarin we geloven, dan moeten we misschien iets hebben dat meer met deze waarden overeenkomt.” 

Meierhans gelooft dat op de lange termijn een dergelijk tribunaal ook in de realiteit nodig is. “Het lijkt zinloos. Maar het Internationaal Gerechtshof is er ook gekomen omdat het antwoord biedt aan een nieuwe realiteit, namelijk globalisering.”

 

‘Trials of Money’ begint aan een tour door Europa, met ook voorstellingen in België. Check deze link voor de locaties en data. De speeldata in België moeten nog bevestigd worden.

take down
the paywall
steun ons nu!