In De Standaard van dit weekend publiceert Johan De Boose, kenner van de Balkan en van Rusland, een  opiniestuk met als titel “Nu oorlog opeens normaal is, zijn de pacifisten meer dan ooit nodig”. Voor de lectuur daarvan verwijs ik naar deze opiniërende krant. Nu oorlog opeens normaal is, zijn pacifisten meer dan ooit nodig. In dit stuk stelt de schrijver zich voor als “pacifist van het eerste uur, parochiaan van de macht van het woord”. Hij stelt dat oppositie-held Aleksey Navalny waarschijnlijk is gedood met inzet van een oud trucje van de FSB, de geheime politiedienst van Rusland die de KGB als voorloper had en waar Vladimir Poetin zijn pluimen heeft verdiend. Ze hebben de man waarschijnlijk laten wandelen in de Siberische kou tot het lichaam onderkoeld is; wanneer je vervolgens op een bepaalde manier een tik geeft op het hart, begeeft dit het. Het stuk is teleurgesteld in de stemming voor meer oorlog die de schrijver ‘t allen kant ziet toenemen. Het lijkt de hoogste tijd om ons het fenomeen oorlog scherper in beeld te brengen. Het lijkt tegelijk iets dat werkelijk eigen is aan de mens en zijn natuur, en tegelijk de laatste tachtig jaar zelf als de grote zondebok, als “uit den boze”, als het ultieme kwaad is voorgesteld. Zij daar echter goede gronden voor? Of is een realistischer denk-koers toch meer aangewezen?

De Boose wijdt uit over een van de duidelijkste symbolen en instellingen die de onmenselijkheid, de wreedheid van het regime duidelijk maakt: de grote, statige gevangenis met martelkamers aan het Loebjankaplein in Moskou. Hij merkt op dat nu bijna iedereen, van politici over schrijvers tot de gewone (Russische) man zegt: “Oorlog is goed. Ook al zijn we gewonnen voor vrede, zolang ze duurt”.

Ik citeer letterlijk: “Het Nederlandse blad De Groene Amsterdammer vroeg zich vorige week af waar alle pacifisten wereldwijd gebleven zijn, nu ze meer dan ooit nodig zijn. Timothy Garton Ash, historicus en onheilsprofeet (tegenwoordig bijna synoniemen) slaat ons om de oren met de doem van de tijd. Intussen doen oliebedrijven en wapenfabrieken gouden zaken. Oorlog is business en kapitaal, oorlog is ‘normaal’. Alle politici, opiniemakers, bedrijfsleiders, magnaten en zelfs alle zielen­poten die naar de stembus trekken – (bijna) iedereen knikt: oorlog is goed. ”

Mijn bedenkingen bij dit stuk aan de auteur, friend op Facebook, zijn de volgende, en ik wil ze u niet onthouden.

“Beste Johan,

ik heb dit stuk opnieuw met grote belangstelling gelezen. Wij moeten u dankbaar zijn voor uw expertise, uw denken en uw literaire talent. U slaagt erin meesterlijk tegen de tekenen des tijds en de tijdsgeest in te gaan.

Tijdens een wandeling in een natuurreservaat heb ik een en ander overdacht. Met in het achterhoofd de lectuur van drie jaar over oorlog (studies, romans, getuigenissen en films) en de actualiteit. En het stuk van Caroline De Gruyter van laatst in de krant. Die stelt: pacifisme is wat Europa telkens weer kiest oog in oog met de existentiële realiteit van Oorlog. De kop in het zand als een bepaalde grote vogel. Daar wil ik aan toevoegen een persoonlijke visie en analyse.

Misschien is de komst van Oorlog toch niet geheel verlies. (Hoewel het op dit moment in dit land gemakkelijk spreken is, dat besef ik). Waarden als waakzaamheid, weerbaarheid en vechtlust zijn misschien toch aan herwaardering toe. (Zie ook het interview van dit weekend van Kristien Hemmerechts die Weerbaarheid meteen in de inleiding opneemt). Vrouwelijke waarden zoals ik ze noemde in eigen opiniestukken in deze krant eind jaren negentig, zoals empathie, luistervaardigheid en geestdrift voor zorgende omgang met (kleine of kwetsbare) mensen, ze waren zeker aan herontdekking en waardering toe. Maar oorlog betekent ook een gezamenlijke strijd in grotere precariteit, die prachtige situaties als broederlijkheid en zeer intieme vriendschap en wederzijdse steun blijkt te genereren. Niet voor niets wordt een waarheidsgetrouwe serie als Band of Brothers (2001) in vele landen door vele mensen telkens opnieuw bekeken, ook vandaag.

Ook een klein beetje meer aandacht en waardering voor de verschillende identiteit en rollen van mannen en vrouwen lijkt gezond. Transgender bijvoorbeeld lijkt toch kenmerken te vertonen van een heilloze weg die al te enthousiast belicht en omarmd wordt door sommigen, medici incluis. In oorlogstijd wordt dit soort eeuwige realiteit altijd weer beter zichtbaar. De  opinie die de Ieren een paar dagen geleden in een referendum hebben uitgedrukt, dat de vrouw vooral aan de haard en als moeder tot haar recht komt, is misschien niet zo gek als we sinds de vorige oorlog, verwend door een schijnbaar eeuwige en oeverloze vrede, zijn gaan aannemen. Aan de frontlijn in de volgende oorlog zal best een meerderheid mannen staan; zoals tijdens alle voorgaande oorlogen; sinds wij drie miljoen jaar geleden een afzonderlijke soort werden. Toen wij meer belligerent werden dan de andere mensapen.

Het is zeer goed dat u de Loebjanka-aspecten van het Russische regime nog eens klaar en duidelijk schetst. Ook al zeggen vrouwelijke Rusland kenners dat we Poetin niet mogen als een duivel zien. Voor welk soort mensen kan dit begrip dan nog van nut zijn, vraag ik mij soms af. Maar aan de andere kant is de afkeer van die man voor bepaalde trekken van onze leefstijl die hij als decadent volkomen afkeurt, misschien niet geheel onzinnig of uit de lucht gegrepen. Misschien is het Fenomeen O dat sinds de oertijd overal altijd bij de mensheid heeft gehoord, toch een heel klein beetje nuttig om de mens op betere paden te houden. Hoewel je dat natuurlijk niet in die zin kunt wensen. Maar als het je weer eens overkomt, kan je er misschien maar het beste van maken en van denken.

Groet!”

PS. Mijn ervaring is dat veel problematische vraagstukken helder worden, wanneer je er een diversiteit aan referentiekaders kunt op loslaten. Zodat het fenomeen in kwestie op het kruispunt, als een brandpunt van deze referentiekaders verschijnt. Referentiekaders als de dierpsychologie en de lange-termijn geschiedenis kunnen  veel onthullen over de  oorlogskwestie. Zeg nu zelf: valt het te verwachten, mogen wij verhopen (naar de vraag van Immanuel Kant) dat de mens als soort ooit niet meer een agressieve soort kan worden? Voor mij is het intussen een uitgemaakte zaak dat de Mens op zijn pad doorheen de Tijd zijn “soortelijke identiteit” niet kan verleggen; wij zullen nooit, zoals de Bonobo’s dit  al duizenden generaties doen, conflicten oplossen door toepassing van tederheid en seks. Wij zullen blijven vechten en oorlog voeren, zoals ook de Gorilla dit in de genen zit. Zelfs in het hypothetische geval dat een grote groep pacifisten een wereldforum krijgen en levenslang deze boodschap aan de man brengen.

Illustratie

Gepantserd voertuig langs de Kunstberg in Brussel op de dag van het Nationale Militaire Defilé 2023.

(c) Stef Hublou Solfrian

Steun voor een nieuwe website

We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.

Steun hier