Abortus in Centraal-Amerika?

Centraal-Amerika is één van de meest penibele regio’s ter wereld wat abortusrechten betreft. In Nicaragua, El Salvador en Honduras geldt een totaalverbod en is abortus plegen strafbaar. In Guatemala wordt alleen een uitzondering gemaakt als het leven van de moeder in gevaar is, maar zelfs dat recht blijkt vaak dode letter. In Costa Rica, vaak een lichtpunt in de regio, is de toegang tot abortus ook sterk gelimiteerd.

Abortus illegaal en strafbaar

Cristina, hoe zit het met het recht op abortus in Honduras?

Cristina: Abortus, in welke vorm ook, is verboden en strafbaar. Vorig jaar is dat verbod zelfs in de grondwet opgenomen. Om de abortuswetgeving aan te passen, heb je nu een grondwetswijziging nodig, waar je dan weer een tweederdemeerderheid voor nodig hebt. Dat is in de huidige context ondenkbaar.

Worden vrouwen actief vervolgd en achter tralies gezet, zoals in El Salvador?

Cristina: De vervolging is niet zo extreem als in El Salvador, maar het gerecht grijpt wel degelijk in. We begeleiden momenteel een universiteitsstudente die slachtoffer werd van een groepsverkrachting. Ze bleek nadien zwanger te zijn, maakte een zware psychische crisis door en had een miskraam. Toen ze in het ziekenhuis aankwam, kreeg ze in plaats van medische zorg de politie op haar dak. De rechtbank veroordeelde haar voor kindermoord. Haar moeder is bij ons komen aankloppen en samen met een netwerk van advocaten zijn we erin geslaagd om haar gevangenisstraf te laten omzetten in huisarrest. Ze krijgt nu ook de nodige medische begeleiding en psychologische ondersteuning. We hopen dat ze binnenkort vervroegd kan vrijkomen op basis van goed gedrag.

Is zij de enige vrouw die vervolgd wordt in Honduras?

Cristina: Spijtig genoeg niet. Er was een rechtszaak tegen een jonge vrouw in Choluteca. Daar hebben de advocaten gelukkig een vrijspraak kunnen bepleiten. Daarnaast hebben we weet van twee vrouwen die gevangen zitten, maar er worden geen publieke campagnes gevoerd rond hun zaak. Andere vrouwenorganisatie geven de vrouwen in kwestie wel juridische en psychologische ondersteuning.

Hoop op Xiomara?

In januari legde de eerste vrouwelijke president de eed af in Honduras. Wat is haar positie?

Cristina: Tijdens haar verkiezingscampagne heeft Xiomara Castro een eisenbundel van het 25 November-platform ondertekend. Die eisen omvatten het recht op ‘therapeutische abortus’. Dat is het recht op zwangerschapsafbreking na verkrachting, wanneer het leven van de moeder in gevaar is, of als de foetus niet levensvatbaar zal zijn. De oppositie en de media hebben daarop een smerige campagne gelanceerd, waarbij cartoons verschenen van Xiomara die een mes in de buik van een zwangere vrouw plant. Samen met andere vrouwenorganisaties hebben we haar toen publiek verdedigd.

Haar partij, LIBRE, heeft haar op dat ogenblik echt in de steek gelaten. Volgens de partijleiding ging het om een persoonlijk standpunt dat niet gedeeld werd door de partij. Ook parlementskandidaten stelden dat ze christelijk waren en de wetgeving zeker niet zouden aanpassen.

Zal Xiomara Castro effectief iets veranderen?

Cristina: (zucht) Laten we realistisch zijn. De kans dat de abortuswetgeving enigszins verandert, is extreem klein. De regering-Castro heeft een nipte meerderheid in het parlement, in coalitie met de Partido Salvador de Honduras. Die partij profileert zich als pro-vida. Ik heb al verteld over LIBRE zelf. We zitten dus mijlenver van de tweederdemeerderheid die nodig is voor een grondwetswijziging om het thema zelfs maar bespreekbaar te maken.

De extreem conservatieve, fundamentalistische religieuze bewegingen hebben enorm veel invloed in Honduras. Om aan de macht te blijven, sloten de Partido Nacional en de corrupte Juan Orlando Hernández onder andere een alliantie met de kerken. Die hebben twaalf jaar lang het beleid met betrekking tot seksuele en reproductieve rechten bepaald. Bovendien kregen ze financiering, waardoor ze hun invloed en macht nog hebben uitgebreid.

“Castro heeft strijdbare vrouwenorganisaties nodig die het thema abortus zichtbaar houden. De oppositie is groot, ook in haar eigen partij en regering”

Hoe gaan jullie met die moeilijke context om?

Cristina: We proberen ondanks alles veranderingen af te dwingen. Het wordt een werk van lange adem, waarbij we eerst de mentaliteit moeten wijzigen. Op korte termijn willen we dat de regering-Castro de morning-afterpil legaliseert, seksuele opvoeding toelaat in scholen en het zorgprotocol voor slachtoffers van seksueel geweld activeert. Die veranderingen zijn haalbaar.

We onderzoeken ook met andere vrouwenorganisaties of we gerechtelijke stappen kunnen zetten tegen het totaalverbod. In andere landen is dat namelijk een succesvolle strategie geweest. Maar met het gerechtelijk apparaat dat we erven, moeten we de verwachtingen temperen.

Morning-afterpil

Je hebt het over het legaliseren van de morning-afterpil. Is die dan verboden in Honduras?

Cristina: Ja, na de staatsgreep tegen Mel Zelaya in 2009 werd noodanticonceptie wettelijk verboden, omdat de werking ervan ‘abortief’ zou zijn. Het verbod past binnen de strategische allianties met religieuze bewegingen. Want de Wereldgezondheidsorganisatie was duidelijk: noodanticonceptie is geen abortus.

Xiomara Castro heeft tijdens de verkiezingen beloofd dat ze het presidentieel decreet van 2009 zou vernietigen. Maar ze heeft nog niets ondernomen. De enige die zich over de noodpil uitspreekt, is minister van Gezondheid Mattheu van coalitiepartner Salvador de Honduras en zelf Opus Dei-lid. Hij zou de kwestie voorleggen aan de bisschoppenconferentie. Gaat de regering vrouwenrechten echt aan de kerk overlaten? Xiomara heeft daar niet eens op gereageerd.

Hoe reageert de vrouwenbeweging?

Cristina: (aarzelend) Ik vrees dat we afstevenen op een splitsing van ‘de’ vrouwenbeweging in Honduras. Een deel van de vrouwenorganisaties is nauw verbonden met LIBRE. Zij willen de discussie intern voeren om geen schade te berokken aan de regering.

Wij van Visitación Padilla delen die mening niet. De ervaringen met progressieve regeringen in Latijns-Amerika leerden ons dat er nauwelijks iets verandert op het gebied van seksuele rechten als de vrouwenbeweging zwijgt om de lieve vrede te bewaren. Integendeel, de sociale bewegingen lopen zo het risico om door de regeringen gebruikt te worden en hun geloofwaardigheid te verliezen.

Wij steunen Xiomara, maar denken dat ze de druk van de straat net nodig heeft om veranderingen te kunnen doorduwen. De oppositie is groot, zelfs binnen haar eigen partij en haar eigen regering. Ze heeft strijdbare vrouwenorganisaties nodig die het thema zichtbaar houden.

Wat als … je geen noodpil hebt?

Sinds 2013, het jaar na het verbod op de noodpil, is het aantal zwangerschappen als gevolg van een verkrachting toegenomen met 30%. In Honduras zijn er trouwens elk jaar tussen de 880 en 890 kinderen onder de 14 jaar die bevallen van een baby. Er bestaat wel een zwarte markt van noodanticonceptie. Maar de prijs van die pillen ligt er stukken hoger dan voor het verbod. Voor plattelandsvrouwen en vrouwen uit arme buitenwijken in de steden is dat een eerste drempel. Bovendien is er geen enkele controle op die pillen. Je weet dus niet of je veilige, werkzame pillen krijgt.

Samen sterk

Kan je iets meer zeggen over die andere prioriteit voor Visitación Padilla: seksuele opvoeding?

Cristina: Jongeren, en in het bijzonder meisjes, kunnen in de praktijk niet beslissen over hun lichaam en over hun seksualiteit. Dat gaat ruimer dan het recht op abortus of het beschikbaar stellen van anticonceptie. Om geïnformeerde beslissingen te kunnen nemen, heb je onder andere kennis en informatie nodig. Die wordt niet verstrekt. De kerken verzetten zich tegen wetenschappelijke en vrijzinnige seksuele opvoeding op school, met de meest waanzinnige argumenten. Wij willen echt druk uitoefenen op het Ministerie van Onderwijs en op lokale scholen om onze jongeren correct te informeren. Voor ons is seksuele opvoeding de eerste stap om echt ‘baas over eigen lichaam’ te kunnen zijn.

“De strijd in Honduras gaat over meer dan het recht op abortus. De hele patriarchale cultuur moet op schop.”

Wat is het zorgprotocol voor slachtoffers van seksueel geweld?

Cristina: Dat protocol zorgt ervoor dat slachtoffers van seksueel geweld in alle ziekenhuizen dezelfde, verantwoorde verzorging krijgen. Het gaat over het verzamelen van bewijs, maar ook over psychologische bijstand en het standaard testen op hiv en andere soa’s. Het protocol ligt al jaren stof te vergaren in het Ministerie van Volksgezondheid. Er staan twee hoofdstukken in die voor de regering-Hernández nooit door de beugel konden: een stuk over het aanbieden van noodanticonceptie na verkrachting en een stuk over therapeutische abortus. Een oplossing zou kunnen zijn dat er snel een wettelijk kader voor de noodpil komt en dat het hoofdstuk over therapeutische abortus eruit wordt gehaald. Hoe belangrijk dit thema ook is, we kunnen het zorgprotocol daar niet op laten wachten.

Hoe denken jullie resultaat te boeken in de vermelde drie thema’s?

Cristina: In de eerste plaats moeten we allianties aangaan met het bredere middenveld. We moeten aan tafel gaan zitten met gezondheidsorganisaties, vakbonden, vrouwelijke landarbeiders … Voor een thema als de noodpil moeten we samenwerken met de vakbond van het gezondheidspersoneel. Samen kunnen we veel meer druk zetten op het Ministerie van Volksgezondheid.

Nog één bedenking: mochten mannen zwanger worden, dan waren abortus of de noodpil een evidentie. De strijd in Honduras gaat ook over meer dan dat. De hele patriarchale cultuur moet op schop. We moeten samen een einde maken aan de repressie tegen vrouwen en de controle over hun lichamen en hun seksualiteit. Alleen zo bouwen we aan een echte democratie. We nodigen Xiomara uit om samen met de vrouwenbeweging in Honduras die cultuur te doorbreken.

Auteur: Jasper Rommel