Wij willen weten wat ons overkomt. Liefst met behulp van solide kennis, die klopt in alle gevallen. Het internet heeft veel en goede kennis beschikbaar gesteld voor veel meer mensen dan ooit voorheen. Zoals via Wikipedia, digitale kranten. Het net heeft echter geen ingebouwde filter om onzin en leugens eruit te halen voor de publicatie, zoals het vroeger wel bestond. Hoe kan je wetenschappelijke kennis, de meest vaststaande en betrouwbare, leren onderscheiden van misleidende, wellicht gemanipuleerde informatie? Het is een heet hangijzer waar veel van af hangt.
In deze tijden die aan de parabel van de toren van Babel doen denken, kunnen veel angstige en wantrouwige mensen zeker rust en begrip winnen, en overmatig wantrouwen los laten, met wat meer inzicht in hoe Wetenschappen werken.
Ten dienste van het algemeen belang schreef ik daar al een blog over kort na het opduiken van corona. (Zie link onderaan). Vanuit de houding van de leraar en de historicus die ik ben. Met groot hart voor diepe waarheid en voor het leveren van een persoonlijke bijdrage aan de verspreiding van gezonde inzichten. Van heilzame kennis.
Die angstige gedachten wil bestrijden; zoals ik jarenlang duizenden patiënten heb beluisterd en gesproken. Met inzet van kennis opgedaan aan de universiteit van Leuven over Wetenschapsfilosofie (bij o.a. professor Herman Roelants en professor Heuts).
Main Stream Media
Wie wetenschappelijk verantwoorde kennis zoekt, dient vaktijdschriften, uitgegeven boeken (in boekhandels en bibliotheken) en main stream tijdschriften te bestuderen. Zoals in ons taalgebied Knack, De Standaard, De Morgen, De Tijd, Eos, Oikos, de nationale omroepen en meer.
Dat kan ik u als gediplomeerd historicus, opgeleid om wat waar is en gezag heeft, te onderscheiden van manipulatieve pulp, voor eens en altijd bevestigen.
Wat is wetenschappelijke kennis?
Wetenschappelijke kennis, het moet opgemerkt, is zelden definitief. Daar hebben minder hoog opgeleide personen soms een verkeerd gedacht over. Er is voortdurend meer studie door experten aan de gang, en de kennis verworven “door de reuzen op wiens schouders wij als wetenschappers staan”, ziet zich dag na dag verfijnd, of weerlegd. Dat is het proces van “dialectische waarheidsvinding”: een these roept een antithese op en na debat en onderzoek krijg je een meer betrouwbare “synthese”.
Wetenschappelijke kennis, in de vele domeinen die de wetenschappen bestrijken, van natuurkundige wetenschappen (Bèta wetenschappen of positieve, objectieve wetenschappen, over alles wat buiten de mens ligt), tot menswetenschappen (zoals economie, psychologie, sociologie en geschiedenis), is echter per definitie goed gefundeerd en het beste wat er op een bepaald moment voorhanden is.
De basis van de piramide van de kennis is breed en stevig. De jongste twijgen aan de boom van de kennis zijn buigzaam, daar is groei en verandering, verbetering mogelijk.
Wetenschappelijke kennis is altijd aan het groeien, ze is “actueel” zoals dat heet. De kijk op Hitler of Churchill of Napoleon, gaat verschillen naargelang het moment. Na honderd jaar stel je andere vragen dan net na de gebeurtenissen. Ook in de natuurwetenschap, de fysica en de chemie bijvoorbeeld, worden dagelijks nieuwe inzichten opgedaan, en die maken het soms nodig voorgaande hypothesen bij te sturen. Het voorbeeld van de relativiteitstheorie van Albert Einstein is bekend: het is een verfijning van de visie op de lichamen en hun bewegingen die al lange tijd geldig was en gebruikt werd, bijvoorbeeld in de luchtvaart, opgesteld en ontdekt door Newton.
Wetenschappelijke kennis verkrijgen experten ook altijd via degelijke methodes. Zoals bronnenonderzoek (geschiedenis), experimenten (fysica, chemie, biologie) of interviews op grote schaal (sociologie). Die kennis weegt daardoor veel zwaarder, is betrouwbaarder, dan het natte vinger werk of de extrapolaties op basis van een enkele persoonlijke belevenis van een niet-wetenschapper.
Internet mag je niet voetstoots als bron van waarheid zien
In deze tijd zijn bovenstaande bemerkingen van groot belang. In vroegere tijden was er veel meer controle over kennis en wetenschap die werd beschikbaar gesteld. Een onderzoeker of iemand die voor het grote publiek een samenvatting maakte, de zogenaamde vulgarisatie, werd vooraf kritisch, met kennis van zaken en zonder teveel meegaandheid, gelezen en beoordeeld door de Uitgeverij in kwestie. Vandaag kan alle soorten zin en onzin duizenden mensen bereiken. Het internet is in die zin een zegen én een gesel gebleken. Ook omdat niet alleen wetenschappelijke kringen berichten brengen, of ernstige media. Er zijn ook kapers op de kust met kwade bedoelingen. Zoals bedrijfstakken die de waarheid ombuigen ten voordele van hun product, om de verkoop op te krikken of te vrijwaren. En helaas zijn er ook vanuit bepaalde landen teams actief op het internet om in als vijandig ervaren landen, onrust en verwarring te zaaien.
De uitdrukking bestaat al lang: “Hij kon liegen alsof het gedrukt staat”. Ze is meer dan ooit van betekenis. Niet alles dat in duidelijke zinnen is uitgeschreven (en misschien mooi geïllustreerd) via het digitale universum van internet, is betrouwbaar. De saaiste teksten bevatten helaas soms veel meer betrouwbare waarheid.
Het is ook vanuit deze inzichten en bekommernissen dat ik geregeld steun tracht te leveren voor integere en zeer geleerde figuren als Jonathan Holslag of die andere vrij ‘universele professor’, Johan Braeckman. Mensen die naast hun studie-arbeid en hun doceren aan universiteiten, ook de moeite doen (op internet en in tijdschriften met grote oplage) met het grote publiek te communiceren, een solide boodschap te brengen.
De geleerde: een aparte figuur
Deze figuren verdienen respect en steun. Ook al omdat het voor een hoogintelligente, zeer geleerde persoon vaak helemaal niet gemakkelijk is, de dialoog met “gewone mensen” te voeren. Het gebrek aan duidelijke, goed gebouwde zinnen, de vaak emotionele uitspraken, de op het onsamenhangende en soms bizarre denken van mentaal zieke personen die acuut lijden gelijkende boodschappen… het werkt op veel geleerden en hun sensitieve ziel als verwarrend en afstotelijk. Soms laten deze fijne figuren voorzien van veel kennis en soms ware wijsheid, zich gaan in de confrontatie, worden boos en haken af uit het debat.
Meer toelichting en uitdieping, toegepast op Corona, bevat mijn artikel over de aard en de draagwijdte van wetenschappelijke kennis, van 20 mei 2020:
Wie last heeft van te veel verwarring, twijfels op angsten, kan altijd een luisterend oor, een gesprekspartner zoeken via gebruikmaken van de door de overheid erkende dienst, de algemene telefonische hulplijn Tele-Onthaal. Ik ken die dienst goed na er een aantal jaren mee te draaien als vrijwillig hulpverlener. Oproepnummer is ‘106’. Chatten is ook mogelijk: http://www.tele-onthaal.be
