Op 4 maart 2022, amper 8 dagen na het begin van de Russisch-Oekraïense oorlog, schakelde de Raad van de Europese Unie het mechanisme voor de zogenaamde ´tijdelijke bescherming´ in. Dit noodproces garandeert “… een onmiddellijke collectieve bescherming aan ontheemden die in de gehele Europese Unie geharmoniseerde rechten verkrijgen (verblijfsrecht, toegang tot de arbeidsmarkt, toegang tot huisvesting, sociale en medische bijstand) …”.
Dat klinkt allemaal mooi, nietwaar? Inderdaad! Helaas is het niet waar … De werkelijkheid is namelijk dat de Oekraïense vluchtelingen de mentale en soms ook lichamelijke ellende van een oorlogssituatie ingeruild hebben voor een subtiele psychosociale gevangenis. Of dit een bewust proces is, laat ik over aan het wijze oordeel van de lezer.
Ruim twee jaar later zien steeds meer mensen deze realiteit in en verkiezen terug te keren. Liever de permanente dreiging van fysieke leed (sic) in het thuisland dan de zinderende afknotting van vrijheid en mensenrechten in een zogenaamd gastland. Laat dit surrealisme even rustig bezinken.
Intussen zal ik mijn gechargeerde stelling uitleggen. Ten eerste op basis van wetenschappelijke kennis. Vervolgens op basis van ervaringsdeskundigheid: de allereerste vluchtelingen in België kwamen namelijk op 26 februari 2022 bij ons thuis aan. Vakkundig per wagen gebracht door mijn Oekraïens-Poolse vriendin die toevallig op vakantie was in haar geboorteland.
Sinds die zondag hebben wij geen dag doorgebracht zonder hulpverlening en/of informatieverstrekking aan Oekraïense vluchtelingen, waarvan er velen vrienden zijn geworden. Vandaar de ervaring, aangevuld met jarenlange kennis van het betrokken land, zijn vaak miskende geschiedenis en zijn mensen die dagelijks leven van en voor vrijheid, gelouterd door een eeuwenlange strijd tegen allerhande onderdrukkers.
Mijn grootste verontwaardiging vloeit voort uit de verwrongen interpretatie van de tweedeling oorlogsvluchteling/gast door de Europese Unie en haar slaafs volgende lidstaten. Immers, enkele uren na de zonsopgang van die vermaledijde 24e februari 2022 riepen alle notabelen van de EU dat ze hun Oekraïense vrienden gingen helpen.
Er volgde een tsunami aan uitnodigingen met als leidraad: “In Europa ben je veilig!”. Een reeks van ronkende beschermingsverklaringen volgden in de nieuwslezingen op alle TV- en Radiostations in Europa en ver daarbuiten. Wij dachten bijgevolg dat onze gasten een veelbelovend verblijf zouden ontvangen. Dat bleek en blijkt ijdele hoop te zijn.
Het begint met de speciale verblijfskaart (de nu goed ingeburgerde ‘A-kaart’) die Oekraïners in België ontvangen als bewijs van de tijdelijke bescherming. Iedereen dient daarvoor 22 euro te betalen. Dat kan tellen als eerste kennismaking met een nieuw land; zeker voor een gezin met pakweg drie kinderen.
Wie hier in het voorjaar 2022 aankwam, heeft trouwens reeds twee verlengingen gehad, en betaalde derhalve reeds 66 of 88 euro per persoon. Voor een gastvrij onthaal. Nochtans krijgt elk land per aangemelde vluchteling een mooie som geld van de EU, doch dit even terzijde.
De ellende gaat verder. De A-kaart blijkt namelijk slechts een fuik naar een soort van integratietraject, alsof de Oekraïners vrijwillig naar ons land trokken om daar ‘een beter leven te leiden’. Niet dus.
De eerste stromen van Oekraïners werden bij hun aankomst gepaaid met een ‘snelle financiële hulp’, oftewel een ‘equivalent leefloon’. Daarbij hanteerden de Openbaar Centra voor Maatschappelijk Welzijn (OCMW) dezelfde criteria als voor de gangbare hulpvragers: inschrijven bij een ziekenfonds (rond de 100 Euro’s), het openen van een bankrekening (niet eenvoudig voor wie uit een land buiten de EU komt) en het aantonen van een domicilie. Daarna volgde een exhaustief sociaal onderzoek naar de sociaaleconomische situatie in het thuisland: werksituatie, woonsituatie, privéleven enz.
Elke cent (lees de plaatselijke munt Hryvnia of UAH) werd daarbij door de Belgische administratie omgedraaid. Wie een pensioen of invaliditeitsuitkering trok, had pech want dat bedrag werd dan afgetrokken van het equivalent leefloon … Alsof de vluchtelingen in hun thuisland geen lopende kosten meer hebben (huur, hypotheek, andere leningen, verzekeringen, elektriciteit en gas, water, enz.). Bij een tijdelijk verblijf is het namelijk logisch dat de mensen in hun thuisland niet alles opgeven. Ja toch?
Op deze wijze kregen veel mensen alhier een equivalent ‘overleefloon’ en moesten van de verminderde uitgaven nog altijd hun Oekraïense onkosten betalen. Sussende woorden dat gezinnen met kinderen ook automatisch de kinder- en schoolbijslagen zouden ontvangen, konden de aandacht wat afleiden.
Maar tot op vandaag stellen wij vast dat heel wat kinderen in de kou worden gelaten: de ‘automatische toekenning’ blijkt namelijk uitsluitend te gelden voor mensen die hun rechten kunnen doen gelden. Lees: wie geen Belgische vertrouwenspersoon kent, is meestal aan zijn lot overgelaten. Dat daarbij alle overheden zwaar in gebreke blijven qua informatie- en hulpverstrekking is een understatement.
Na de eerste maanden volgden verder allerlei ‘integratieverplichtingen’ met nadruk op het verplicht aanleren van de taal (Nederlands of Frans) en nog iets later de zachte dwang om toch maar werk te zoeken (lees: ‘werkweigeraars’ werden onder druk gezet). Dat werk was dan steevast onderbetaald zwaar werk. De opleiding en werkervaringen in het thuisland? Absoluut niet van belang. Het tijdelijk karakter van het verblijf? Wie maalt daar nu nog over?
Vanaf 1 mei zal deze situatie erger worden, omdat de verplichte inschrijvingen als werkzoekende ‘gekoppeld worden aan de toekenning van leeflonen’. Oorlogsvluchtelingen en morele chantage, het is eens iets nieuws.
Kortom, in een land dat nota bene één van de strengste privacywetgevingen heeft (waardoor ouders bij wijze van spreken aan hun kroost toestemming moeten vragen om hun schoolresultaten te volgen) is er blijkbaar geen enkel bezwaar om binnenlandse en buitenlandse bankrekeningen in te kijken, zelfs in weerwil van de Oekraïense Grondwet die dit expliciet verbiedt.
Ook gezondheidsgegevens worden te grabbel gegooid in beslissingen van het OCMW die door de gemeenteraden bekrachtigd moeten worden en dan zwart-op-wit in brieven meegedeeld worden. De GDPR,General Data Protection Regulation, wordt daarbij voortdurend zwaar geschonden. Waar is de Vlaamse (of Waalse) Toezichtcommissie als je haar nodig hebt?
Dat is geen tijdelijke bescherming en al helemaal geen gastvrijheid meer. Dat is een bureaucratische mallemolen waarin Kafka tot een voetnoot is herleid. Een systeem dat mensen uit een oorlogsgebied lo(n)kt met mooie woorden om hen daarna vast te boeien aan een reeks mechanismen die ze niet kunnen begrijpen zonder betrouwbare vertalingen.
Dat is je status als gastland misbruiken om goedkope arbeidskrachten en soms zelfs slaven te lokken. Dat is getraumatiseerde vluchtelingen bij voorbaat als profiteurs of erger nog, als kruimeldieven beschouwen, tenzij anders bewezen.
Wellicht vinden allerhande beleidsactoren en politici deze gang van zaken doodnormaal, onder het mom van ‘Voor wat hoort wat!’. Terwijl ze daarbij oorzaak en gevolg zonder blikken of blozen omdraaien. Bovendien, waarom proberen ze dit zuiver economisch denken dan niet te vervangen?
Inderdaad, indien de tijdelijke opvang en bescherming van oorlogsvluchtelingen uit Oekraïne geld kost; wel dan is er toch geld genoeg in de EU- en NAVO-buidels. De aankoop van een F-16 straaljager kost zo’n 80 miljoen euro. Voor dat geld kan je al heel wat hulp bieden en ondertussen, gratis, aan vredesonderhandelingen beginnen in plaats van permanent munitie op het vuur te gooien.
Alleszins, als inwoner van een democratisch land en dito continentale Unie schaam ik mij diep voor zo’n behandeling van getraumatiseerde medemensen.
Temeer de meeste politici één simpel feit vergeten: de dag dat wij op Oekraïne beroep moeten doen, omdat er hier een ramp of oorlog uitbreekt, dan zullen de mensen ons daar in alle gastvrijheid ontvangen en helpen. Kosteloos en zonder voorwaarden.
Hoe ik dat weet? Simpel. Ik ben al 13 jaar vegan; een filosofie die in Oost-Europa nog steeds grotendeels onbekend is. Desondanks stel ik vast dat tijdens al mijn verblijven in Oekraïne (de laatste keer tijdens de jaarwende 2023-2024 – sic) niemand daar moeilijk over deed. Integendeel, alle mensen zorgden ervoor dat ik zonder te veel poespas mee kon genieten van hun culinaire gastvrijheid. Q.E.D.
“Slava narodu Ukrayiny” (“Слава народу України” oftewel ‘Glorie aan het volk van Oekraïne’),
Dr. Jean Blanquart,
(de allereerste) doctor in de sociale en culturele agogiek, Oekraïnekenner, schrijver en ex-docent European School of Economics Milaan en Lucca.
Steun voor een nieuwe website
We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.
