Exponentiële verandering nodig

Het hoofdthema van de COP28 was de toekomstige rol van fossiele brandstoffen. Deze top vond plaats in een van ‘s werelds grootste olie- en gasproducenten. De gastheer, Sultan al-Jaber is CEO van ADNOC, de nationale oliemaatschappij van de Verenigde Arabische Emiraten.

Na moeizame onderhandelingen was er een akkoord waarin de landen “opgeroepen worden om bij te dragen” aan het nemen van maatregelen, waaronder “de overgang van fossiele brandstoffen in energiesystemen, op een rechtvaardige, geordende en billijke manier”. Het doel is dat “tegen 2050 een nuluitstoot wordt bereikt in overeenstemming met de wetenschap”.

Dat fossiele brandstoffen expliciet vermeld worden in de slotverklaring is een vooruitgang in vergelijking met vorige COP’s. Maar – en het is een grote maar – die vooruitgang is volstrekt onvoldoende.

“We hebben een kleine stap voorwaarts gezet ten opzichte van business as usual, terwijl we eigenlijk een exponentiële verandering nodig hebben”, aldus Anna Rasmussen, hoofdonderhandelaar voor de Alliantie van Kleine Eilandstaten.

Tijdens deze klimaattop zijn er miljarden dollars beloofd voor klimaatfinanciering van zowel de publieke als de privésector. Maar er zijn geen miljarden nodig, maar verschillende duizenden miljarden.

Het is noodzakelijk dat rijke landen in crisismodus schakelen. Zij moeten het voortouw nemen hun eigen uitstoot drastisch te beperken terwijl ze de minst ontwikkelde landen financieel en technologisch moeten ondersteunen. Van beide zaken komt weinig in huis. We beginnen met het eerste.

Het is noodzakelijk dat rijke landen in crisismodus schakelen, maar daar komt weinig van in huis

Ondanks alle retoriek is de verslaving aan fossiele energie bijzonder groot. In 2023 zullen de wereldwijde investeringen in groene energie 1.700 miljard dollar bedragen. Dat lijkt veel, maar wist je dat de winsten in de olie- en gasindustrie meer dan het dubbele bedragen, namelijk 4.000 miljard dollar en dat de subsidies voor fossiele brandstoffen zelfs viermaal zoveel bedragen, namelijk 7.000 miljard dollar? In België gaat het om 13 miljard euro subsidie per jaar.

António Guterres, Secretaris-Generaal van de VN, geeft aan dat voor elke dollar die de fossiele industrie uitgeeft aan exploratie en olie- en gasboringen, er slechts 4 cent gaat naar groene energie en koolstofopvang samen. De fossiele sector is een miljardenindustrie en binnen het kapitalisme gaat winst ondanks de urgentie boven het behoud van de planeet.

Meer ipv minder fossiele brandstof

Volgens het Internationaal Energieagentschap (IEA) moet de vraag naar fossiele brandstoffen tegen 2030 met een kwart gedaald zijn als de wereld de opwarming van de aarde met succes wil beperken tot 1,5°C, het ideale doel van het akkoord van Parijs uit 2015. Dat is heel veel op een korte tijd.

Het tegenovergestelde gebeurt. Ondanks de retoriek over ‘transitie weg van fossiele brandstof’ zien we dat er volop investeringen gebeuren om nog meer gas en olie te ontginnen dan nu het geval is. Uitgerekend het gastland van deze COP laat op dat vlak zijn ware aard zien. Zijn oliemaatschappij ADNOC heeft 150 miljard dollar opzij gezet voor uitbreiding in de komende vijf jaar.

Maar nog straffer, wist je dat de Verenigde Arabische Emiraten de klimaattop wellicht gebruikt hebben om olie- en gasdeals te sluiten? Dat meldde BBC. Er waren besprekingen gepland met 15 landen. Het team van de VAE ontkende niet dat het de COP28-bijeenkomsten zou gebruiken voor zakelijke besprekingen, maar zei dat “privé-bijeenkomsten privé zijn” …

De Verenigde Arabische Emiraten hebben de klimaattop wellicht gebruikt om olie- en gasdeals te sluiten

De VS is geen haar beter. Biden claimt het leiderschap op klimaatvlak, maar onder zijn bewind kwam er een stijging van het aantal olieboorvergunningen. Vandaag bereikt de productie van olie en gas in de VS een recordniveau.

Het olieland in Europa is Noorwegen. Ook dat land doet niet onder. Op woensdag 13 december maakte Offshore Norway bekend dat de investeringen in de olie- en gassector volgend jaar met 9 procent zullen stijgen tot bijna 22 miljard dollar.

De VN heeft berekend dat zelfs als alle landen al hun beloften nakomen, de planeet afstevent op een temperatuurstijging van 2,5 tot 2,9 °C. Volgens klimaatwetenschappers kan de belangrijke grens van 1,5°C al bereikt worden tussen 2033 en 2035.

Alarmerend, maar dat was het in elk geval niet voor de grootste olieproducenten ter wereld. Integendeel, zij zijn heel blij dat er van “uitfasering” van fossiele brandstof geen sprake is, maar enkel van een “transitie”. In die transitie mogen fossiele brandstoffen nog steeds een rol blijven spelen.

De aandeelhouders van de energiereuzen dachten er ook zo over. Na de overeenkomst op 13 december bleven de aandelen van BP, Shell, ExxonMobil en Chevron grotendeels stabiel.

Klimaatrechtvaardigheid

De klimaatopwarming is ook een kwestie van rijk versus arm, en Noorden versus Zuiden. Volgens Oxfam stoot de rijkste 1 procent evenveel uit als de vijf miljard armste mensen op aarde. De afgelopen 270 jaar zijn Europa en Noord-Amerika verantwoordelijk voor meer dan 70 procent van de geaccumuleerde uitstoot van CO2. Op basis daarvan hebben die landen zich kunnen ontwikkelen en zijn ze rijk geworden. Maar daarmee hebben ze ook bijna het hele koolstofbudget van de planeet opgebruikt.

De landen in het Zuiden zijn qua industrialisering aan een inhaalbeweging bezig. Vandaag stoten ze ongeveer 63 procent CO2 uit, een aandeel dat in de toekomst alleen maar zal toenemen. Dat betekent dat het terugbrengen van de wereldwijde emissie van CO2 voor een groot deel door deze landen zal moeten gerealiseerd worden.

Vandaag investeren die landen ongeveer 260 miljard dollar in groene energie. Maar om de klimaatdoelstellingen te halen en aan de vraag naar energie te voldoen zal dat bedrag tegen 2030 moeten stijgen tot 2.400 miljard dollar. Dat is negen maal zoveel.

“Als wij niet investeren in ontwikkelingslanden, dan kunnen wij het klimaat wel vergeten”

Volgens Jubilee Debt Campaign geven de armste landen vijf maal zoveel uit aan schulden dan aan het opvangen van de gevolgen van klimaatverandering en het terugdringen van de CO2-uitstoot. Vandaag bedraagt totale officiële ontwikkelingshulp minder dan een tiende van de kosten van de groene energieomschakeling.

Die landen kunnen dus onmogelijk de groene transitie waarmaken. Nochtans zullen zij het (ook) moeten doen. Hier zullen de landen van het Noorden over de brug moeten komen en hun historische verantwoordelijkheid moeten opnemen.

“Als wij niet investeren in ontwikkelingslanden, dan kunnen wij het klimaat wel vergeten”, aldus Mafalda Duarte, de directeur van het door de VN gesteunde Groene Klimaatfonds. Naast een grote transfer van kapitaal en technologie zal dat ook een kwijtschelding van de schulden moeten inhouden.

Of zoals Lula, de president van Brazilië zegt: “Moeder Natuur heeft geld nodig omdat de industriële ontwikkeling het de afgelopen 200 jaar heeft vernietigd.”

We leven in een beslissend decennium. Veel tijd is er niet meer.