De grond die Santinoni van zijn vader overnam, maakte ooit deel uit van de uitgestrekte tropische savanne in Brazilië, de zogeheten Cerrado. Maar toen hij de grond in handen kreeg, was het een uitgeputte weide waar vee graasde. Tientallen jaren geleden was de grond ontbost en vervolgens verlaten toen de bodem onproductief werd.

Maar in de loop der jaren hebben Santinoni en zijn partner Fernanda Ferreira, een landbouwkundige, de bodem geleidelijk aan weer vruchtbaar gemaakt. Dat deden ze door andere gewassen zoals maïs of bonen te verbouwen en er in beperkte mate vee op te laten grazen om de grond te verrijken met mest.

“Voed het leven”

“Ik zie mezelf als een klein onderdeel van een gigantisch geheel”, vertelt Santinoni in zijn kantoor op de boerderij in Morro do Peão. Ondertussen gebaart hij naar een rode plaquette die aan de muur hangt en die hun missie samenvat: “Voed het leven op een duurzame manier.”

De sojateelt is nauw verbonden met ontbossing en rijmt tot nog toe niet echt met duurzaamheid. Maar Santinoni zegt dat steeds meer boeren uitgeputte gronden herstellen in plaats van nieuwe landbouwgrond te creëren door bos te kappen.

Wereldwijd groeit de bezorgdheid over de ontbossing in Brazilië in functie van sojaplantages. Het land is ‘s werelds grootste producent van soja, vooral om de Europese veestapel te voeden en om bakolie te produceren voor grote Aziatische markten zoals India en China.

Moratorium

In 2006 zijn sojahandelaren vrijwillig overeengekomen om geen soja meer te kopen uit gebieden in het Amazonegebied die na een bepaalde datum zijn ontbost. Sindsdien heeft de sojateelt zich snel uitgebreid op andere plaatsen, waaronder de steeds minder ongerepte Cerrado. Daar willen milieuactivisten nu een gelijkaardig pact.

Goiás is de op twee na grootste sojaproducerende staat van Brazilië. Steden zoals Pires do Rio – waar Morro do Peão ligt – worden omringd door landbouwgrond waar het hele jaar door soja, maïs en andere gewassen worden verbouwd op glooiende vlaktes die zich uitstrekken tot aan de lage heuvels aan de horizon.

Tijdens de droge maanden, van mei tot september, kleurt het agrarische landschap geel en bruin nadat de belangrijkste sojaoogst is binnengehaald. Verdorde stengels bezaaien de uitgedroogde grond.

Maar in Morro do Peão is op sommige velden in augustus nog altijd heel wat groen van bonen te zien, en op andere gras voor de ongeveer duizend runderen van de boerderij.

Santinoni wijst naar de groene velden om hem heen en zegt dat het hier al drie maanden niet heeft geregend.

“Ik draag veel bij aan de duurzaamheid van de planeet met de praktijken die we op het land toepassen”, zegt de 49-jarige na zijn wekelijkse vergadering met zijn werknemers. Op de agenda: afval beperken en de boerderij schoon houden.

Voedsel versus natuur

Brazilië heeft de afgelopen jaren de Verenigde Staten ingehaald als de grootste sojaproducent ter wereld. Volgens het Amerikaanse ministerie van Landbouw (USDA) verwachten de Braziliaanse boeren in 2023 een recordoogst van 155 miljoen ton.

Ongeveer 45 miljoen hectare – een gebied ongeveer zo groot als Zweden – wordt gebruikt om het gewas te verbouwen.

Maar daarbovenop heeft Brazilië volgens een schatting van de overheid ongeveer 100 miljoen hectare uitgeput grasland. Die grond kan mogelijk weer in productie worden genomen voor sojabonen of andere voedselgewassen.

Klimaatverandering

In het land wordt al tientallen jaren aan bodemherstel gedaan, maar de praktijk wint aan populariteit als alternatief voor bossen die gekapt worden om landbouwgrond vrij te maken. Zeker nu overheden over de hele wereld de opwarming van de aarde proberen aan te pakken.

Ontbossing voedt de gevolgen van klimaatverandering, zoals grotere hitte, droogte en overstromingen. Daardoor kunnen oogsten kleiner uitvallen en kunnen nieuwe plagen ontstaan, groeiende bedreigingen voor de wereldwijde voedselzekerheid.

Dat maakt inspanningen die een evenwicht proberen te vinden tussen natuurbescherming en landbouw, zoals grondherstel, des te urgenter. Vooral in gebieden zoals de Cerrado – de meest biodiverse savanne ter wereld – neemt de ontbossing toe en is de nood hoog.

De Braziliaanse regering kondigde in juli plannen aan om een herstelfonds op te richten. Het doel is om ongeveer 120 miljard dollar in te zamelen van investeerders, waarmee 40 miljoen hectare kan worden hersteld in de komende tien jaar, volgens een artikel in augustus in de zakenkrant Valor Econômico.

“We hebben de technologie om deze gebieden weer productief te maken”, zegt Marcia Mascarenhas Grise, een onderzoeker bij Embrapa, een Braziliaans bedrijf dat aan landbouwonderzoek doet.“We hoeven geen nieuwe gebieden te ontginnen voor landbouw.”

Ontbossing stoppen

In Morro do Peão zijn de sojaopbrengsten gestaag toegenomen, terwijl er minder kunstmest wordt gebruikt. Dat toont de doeltreffendheid van de aanpak, zegt Ferreira.

In 2004 bedroeg de oogst nog gemiddeld 49 zakken sojabonen van 60 kilogram per hectare. Nu oogsten ze 75 zakken per hectare en, en ze hopen tegen 2026 op 100 zakken uit te komen.

Gewasrotatie staat centraal in hun strategie, de praktijk omvat ook het planten van gras om het vee te laten grazen. Dat bespaart op voer en houdt de dieren gezonder, legt Ferreira uit terwijl ze langs het vee door de velden loopt.

Het herstel van grond en de verhoging van de productiviteit is van cruciaal belang om verdere ontbossing te voorkomen, zegt Priscila Souza, hoofd beleidsevaluatie bij het Climate Policy Initiative (CPI), een ngo die in Brazilië samenwerkt met PUC-Rio, de Pauselijke Katholieke Universiteit van Rio de Janeiro.

De ontbossing in het Amazonegebied vormt zelfs een bedreiging voor de landbouwproductie van het land, omdat het leidt tot minder regenval in belangrijke sojagebieden in het zuiden van het land, zo blijkt uit onderzoek van CPI/PUC-Rio.

“In het seizoen 2021/22 hadden we zo’n ernstige droogte dat er bijna vier keer zoveel verzekeringsclaims ingediend werden in vergelijking met de vorige oogst”, zegt Souza.

Maar ondanks het feit dat grondherstel een veelbelovende manier is om de Braziliaanse bossen te beschermen, zegt ze dat overheidssteun nodig zal zijn. “Voor kleine boeren is herstel onzeker en duur”, zegt ze. Zij hebben vaak minder kapitaal en technische expertise.

Culturele verandering

Maar ook directe stimuleringsmaatregelen van de overheid is het voor Braziliaanse boeren vaak economisch zinvol om hun grond te herstellen. Investeringsbedrijven zijn dan ook volop op zoek naar opportuniteiten.

“Daar is een heel eenvoudige verklaring voor: het is veel goedkoper voor een boer om een uitgeputte bodem te herstellen dan om een nieuw (legaal ontbost) gebied te openen”, zegt Pedro Henrique de Alcântara, analist bij Embrapa.

Paramis Capital, een Braziliaanse vermogensbeheerder, werkt aan een fonds van 500 miljoen real (zo’ 93 miljoen euro) om aangetaste gronden op te kopen en te herstellen.

Fondsen om land op te kopen zijn niet ongewoon, maar meestal kopen bedrijven gewoon land op en leasen het vervolgens terug aan boeren, zegt Silvio Valle van Paramis.

Zijn bedrijf streeft er echter naar om de grond zelf te herstellen en te beheren door middel van een partnerschap met Fisalis, een bedrijf dat zich specialiseert in agrarisch beheer.

“Onze aanpak is transformerend: we nemen grond die twintig zakken soja per hectare opbrengt, en krikken dat op naar zestig zakken”, zegt Ricardo Scaff, landbouwingenieur en partner bij Fisalis. “Het is alsof je een oud huis koopt, het renoveert en verkoopt. Het is beter dan kopen en huren.”

Voor Santinoni betekent verschuiving naar meer duurzaamheid op zijn boerderij een keerpunt terwijl de internationale druk tegen ontbossing toeneemt, en het weerspiegelt een andere manier van denken onder een nieuwe generatie boeren.

Het gaat ook om de financiële overlevingskansen van boeren, zegt hij, want door de dalende sojaopbrengsten zullen traditionele telers uiteindelijk niet meer concurrentieel zijn.

“De markt zelf zal hen doen verdwijnen”, besluit hij.

–

Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd door IPS-partner Thomson Reuters News Foundation.