Naar schatting leven in België zo’n 150.000 tot 200.000 mensen zonder papieren. Naar schatting, want officiële cijfers zijn er niet. Velen van hen verschuilen zich anoniem in de grootsteden. Ze maken zich onzichtbaar uit angst om te worden gearresteerd.

Foto: Febe Visart

Pax Christi Vlaanderen en Filet Divers willen deze mensen, die noodgedwongen in de achtergrond leven, op de voorgrond plaatsen. Ze stippelden een wandelroute doorheen Antwerpen uit, waarmee je de stad leert kennen door de ogen van mensen zonder wettige verblijfplaats.

Aan de hand van audiofragmenten gidsen sans-papiers je langsheen bekende Antwerpse straten en pleinen: van het Sint-Jansplein en de Meir naar de Scheldekaaien en de Sint-Andriesplaats. Verwacht dus geen verborgen steegjes en vervallen panden, maar net dat maakt de wandeling zo confronterend: plekken die voor jou veilig en vertrouwd voelen, brengen plots een heel ander gevoel met zich mee.

Sint-Andriesplaats. Foto: Febe Visart

Denk bijvoorbeeld aan de Sint-Andriesplaats, het kloppend hart van de modewijk. Dankzij het basketbalveld en de zitbanken vormt het een gezellige ontmoetingsplaats. Sans-papiers komen hier echter om een heel andere reden: “Hier is gratis wifi. Ik kom hier films kijken of muziek downloaden.” “Ik telefoneer hier via Whatsapp met familie. Dankzij de gratis wifi kan ik veel met hen babbelen.”

Angst voor arrestatie

Misschien bezoek je de Meir soms om te shoppen of heb je er een hekel aan omdat je er dikwijls over de koppen moet lopen. Voor wie geen wettige verblijfplaats heeft, kan deze drukte net een verademing zijn.

“Als je hier leeft zonder papieren, kan je niet zomaar over straat wandelen. Telkens ben je bang dat de politie je zal oppakken. Wanneer ik op de Meir loop, dan voel ik me veilig. Ik voel me er verbonden met de mensen en ik ben van niemand bang. Ook geniet ik er van de winkels en om er wat rond te kuieren. Ik voel me even normaal.”

Die voortdurende angst om gearresteerd te worden, vormt de rode draad doorheen de getuigenissen. Angst om de bus te nemen, doordat tijdens een controle hun identiteitsbewijs kan worden gevraagd. Angst om een kleine overtreding te begaan, die hen in contact brengt met de politie. Maar ook angst om simpelweg ergens te zijn.

“Het is alsof je aanwezig bent in de maatschappij, maar niet echt aanwezig bent. Je leeft in de achtergrond en moet leren om te navigeren zonder dat de overheid je kan identificeren.”

De Wilde Zee. Foto: Febe Visart

“Ik heb gemengde gevoelens over het Sint-Jansplein. Voor mensen zonder papieren is het een plaats waar je makkelijk kan overleven omdat er altijd mensen zijn met wie je kan praten. Maar door op het Sint-Jansplein te zijn, geef je jezelf bloot aan de politie. Je aanwezigheid is altijd een beetje verdacht, zeker als je een rugzak of schoudertas draagt.”

Menselijkheid

Naast angst, kampen deze mensen met gevoelens van onzekerheid en schaamte. Zonder wettig verblijf kan je bijvoorbeeld niet legaal gaan werken of terugvallen op sociale zekerheid. Velen vinden daardoor hun weg naar het irreguliere circuit, waar uitbuiting meer regel dan uitzondering is.

Tijdens de lockdown viel al het zwartwerk weg, doordat niet-essentiële verplaatsingen verboden waren en de politie hier streng op toezag. Ook zij die zichzelf en hun familie in normale tijden met zwartwerk onderhielden, werden volledig afhankelijk van voedselbedeling.

“Er was een hele lange rij en ik voelde me beschaamd. Daarom heb ik mijn kap over mijn hoofd getrokken. Ik beschouw mezelf als een sterke man. Waarom sta ik dan in een rij voor een voedselpakket, terwijl ik zelf kan werken?”

Door sans-papiers een stem te geven, maakt deze wandelgids de problematiek hierrond opnieuw menselijk. Toch ervaar je tijdens de wandeling een zekere tweedeling tussen wij de ‘legalen’ en zij de ‘illegalen’. Ook dit artikel bevat deze dichotomie tussen hoe wij leven tegenover hoe zij overleven. Het lijkt haast onvermijdelijk, want leven in de illegaliteit is geen menswaardig bestaan.

Ga zelf op pad: download de gratis wandelgids.
Teken de petitie: #WeAreBelgiumToo.