Wat leert breinonderzoek ons over het gebruik van technologie op school en op het werk?

Dit is de vijfde editie van de tweejaarlijkse studiedag die het UCSIA organiseert in samenwerking met de federatie van oudleerlingen­bonden van de Vlaamse jezuïetencolleges en de koepel van Vlaamse jezuïetencolleges. Het programma richt zich tot het onderwijzend personeel en de alumni van de jezuïetencolleges, alsook tot het brede publiek. 

De maatschappelijke uitdagingen die zich steeds sneller opdringen aan de onderwijs- en bedrijfswereld vragen om flexibiliteit en inventiviteit. Recent hersenonderzoek geeft ons meer inzicht in de wijze waarop het brein functioneert en wat de mogelijkheden en beperkingen zijn binnen een veranderende leer- en bedrijfsomgeving.

• Hoe worden deze inzichten toegepast in onderwijs en bedrijfsleven?
• Hoe rusten we leerlingen en werknemers uit met de capaciteiten om hieraan het hoofd te bieden?
• Hoe kunnen nieuwe technologische ontwikkelingen ondersteuning bieden?
• Hoe voorkomen we het risico op overbelasting en burn-out ten gevolge van hyperconnectiviteit? 

Programma 

14:00Welkom Luc Braeckmans, Academisch Directeur UCSIA

14:05InleidingOlivier Wouters

Federatie van oudleerlingenbonden van de Vlaamse jezuïetencolleges 

14:10 Keynote lezing: Theo Compernolle, European Centre for Executive Development 

Ontketen HUN brein: ICT om te leren versus ICT om te consumeren  

Moderne technologie kan gebruikt worden om het leren te bevorderen. Gebruik van didactische software, begeleid door een onderlegde leerkracht, maakt het mogelijk om het leerproces en het leertempo te individualiseren en leerlingen digitaal vaardig te maken. De andere kant van de medaille is dat bedrijven, met alle mogelijke middelen en met miljarden investeringen, ons voortdurend aan zich proberen te binden als consument. Marketeers maken er geen geheim van wat hun gouden graal is: apps ontwikkelen die zo verslavend mogelijk zijn. Ze maken hierbij gebruik van de meest moderne wetenschappelijke onderzoeksmethodes. 

Dezelfde technologie kan dus gebruikt worden om verslaafd te consumeren én om te leren, maar het consumeren staat het leren in de weg. De technologie is zo recent en we hebben ze zo snel omarmd, dat we de tijd niet hebben genomen om te leren hoe we ermee moeten omgaan. Het gevolg is dat we de technologie niet gebruiken maar erdoor gebruikt worden.

Dit komt door een gebrek aan kennis over het brein. Om te leren moeten we optimaal beroep kunnen doen op ons denkbrein en ons archiverend brein, terwijl het altijd verbonden zijn in stand gehouden wordt door ons primitief reflexbrein. Het altijd verbonden zijn leidt tot continu multi-tasken en dat is iets wat ons denkend brein niet kan. Het kan maar aan een ding tegelijk denken. Elke taakwisseling, elke onderbreking van het denkproces leidt tot verlies aan intellectuele productiviteit, creativiteit, geheugen en energie. 

Neuropsychiater Theo Compernolle is een onafhankelijke internationale consultant en executive (team)coach. Hij is adjunct professor aan het European Centre for Executive Development (CEDEP), voormalig Suez Chair in Leadership and Personal Development aan de Solvay Business School, adjunct Professor aan het INSEAD, Visiting Professor aan de Vlerick School voor Management en Professor aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

 “Ontketen HUN brein” is de titel van een miniboekje dat Theo Compernolle samen met Remco Gerritsma aan het maken is voor leerkrachten en docenten, gebaseerd op de bestseller “Ontketen je brein” (Lannoo, 2014). 

15:00 Koffiepauze 

15:30 Respons: Paul A. Kirschner, Onderwijspsychologie, Open Universiteit Nederland 

Fabels over leren, technologie en het brein 

Beleidsmakers, onderwijsontwikkelaars en onderwijsonderzoekers, leerkrachten en  schooldirecteurs, ouders, … worden dagelijks overspoeld met berichten over wat er mis loopt in het onderwijs. Vaak worden die berichten voorzien van nieuwtjes die met “het brein” te maken hebben. Aan goede bedoelingen geen tekort in het debat over hoe deze problemen op te lossen of het onderwijs te verbeteren. Alleen zijn ze niet altijd gegrond in wat de wetenschap ons leert. Dit zal in deze uiteenzetting geïllustreerd worden aan de hand van een aantal hardnekkige mythes. 

Onderwijspsycholoog Paul A. Kirschner is universiteitshoogleraar aan de Open Universiteit Nederland en Visiting Professor of Education aan de University of Oulu, Finland. Daarvoor was hij hoogleraar Onderwijspsychologie en directeur van het Fostering Effective, Efficient and Enjoyable Learning environments (FEEEL) programma aan het Welten-instituut (OU). Zijn expertise ligt op de volgende gebieden: interactie bij het leren, samenwerkend leren al dan niet computerondersteund (computer supported collaborative learning) en de regulering van het leren. 

Hij is co-auteur van “Urban Myths about Learning and Education”, Pedro De Bruyckere & Paul A. Kirschner & Casper D. Hulshof, Academic Press, 2015.  

16:00 Paneldebat met de sprekers 

16:30 Interactie met de zaal 
(ingeleid door een reactie van een leerkracht, docent, ouder, bedrijfsleider) 
17:00 Nabeschouwingen: Luc Braeckmans, Academisch Directeur UCSIA 

17:15 Drink

Een doorloop van deze namiddag:

Professor Luc Braeckmans heet iedereen welkom in deze mooie De Tassiszaal.

We gaan ervan uit dat dit thema velen zal boeien: het breinonderzoek.

Olivier Wouters zegt het bijzonder genoegen te hebben om in dit historisch kader een modern onderwerp te kunnen aanbrengen.

Wat gebeurt er toch allemaal met ons brein op school, werk, daarbuiten…

Hij stelt Theo Compernolle voor en zegt Theo te hebben mogen meemaken als coach.

Theo Compernolle wenst ons een goede namiddag en iedereen welkom.

We maken het ons comfortabel en starten met een vraag.

Wat is het belangrijkste instrument om succesvol te zijn? => het brein/de ziel.

Een 2^de vraag is een praktische: wat weet je over je brein? We weten van alles maar eigenlijk niets. Dit veroorzaakt problemen met de technologie van vandaag.

Technologie is fantastisch, zie maar bv naar het European Space Agency met hun ruimtesonde Rosetta. Na 10 jaar reizen bereikte deze z’n doel, een komeet. Een lander, Philae genaamd, zette zich dan op de komeet op nog geen 100m van het beoogde doel.

Mijn idee hierover: geen enkel netwerk van computers of breinen apart krijgt zoiets gedaan… Het gaat enkel maar met samenwerking en synergie!

Maar heden ten dage hebben velen een dyssynergie met o.a. een gsm. Zorgt voor een vermindering van de creativiteit, geleerdheid,… De technologie wordt meestal verkeerd gebruikt.

In “Ontketen je Brein” heb ik het over “breinboeien”, dit zijn o.a.

1. Altijd verbonden willen zijn = een zegen en een ramp want de informatiestroom eindigt niet
2. Multi-tasking = een mens kan dit niet, ook niet de dames. Het is pathetisch en zielig insufficiënt en je hebt meer tijd nodig om uiteindelijk slecht werk af te leveren.
3. Stress (bv technostress) = het brein is continue op z’n hoede. Stress is niet het gevoel van veel te veel. Hier is nog recuperatie mogelijk in intervallen.
4. Gebrek aan slaap = epidemisch geworden. Men neemt de gsm mee in bed! Dit wordt dan een stoorzender…
5. Open offices = je zit constant in het lawaai

Even wat spelen. Een oefening om het verschil te tonen in verwerkingstijd tussen single- en Multi-tasking. Neem het blad papier en schrijf het woord “singletasking” in hoofdletters en zet daaronder een cijfer om de volgorde van de letters aan te geven (van 1 t/m 13). Deed dit in 11” Dan nu hetzelfde met het woord “multitasking” maar met als verschil dat je een letter opschrijft en dan daaronder een cijfer voor de volgorde, dus alternerend. Deed dit in 16”. Neemt dus meer tijd in beslag en dat is het “punt”, soms dubbel zo veel!

Het brein misleidt je ook, zoals in optische illusies en toont een afbeelding waar je de ene keer een oude vrouw in herkent en de andere keer een jonge. Dit wisselt dus. Om aan te tonen dat we geen twee dingen tegelijkertijd kunnen waarnemen/doen maar wel snel na mekaar (zoals een cpu van de computer).

Pop-ups leiden je af en waarmee je bezig bent gaat naar het tijdelijk geheugen. Je kan dat dan wel terughalen maar een deel is verloren…

Seriële Multi-tasking zorgt voor een verlies van tijd, informatie en energie.

Ons cognitief brein verwerkt alles serieel en moet constant schakelen in “context”. Deze wisselkost is een groot verlies! Want alles gaat trager en slechter en duurt langer.

Elke onderbreking is een wissel. Bv de “apps” werken verslavend en leiden af én dat is net de bedoeling!

Waarom is het zo moeilijk om ons te ontkoppelen?

• Marketeers hook your uncritical primitive reflex brain, eliminating your critical thinking and creative brain

Hij refereert hiermee naar het boek “Hooked – how to build habit-forming products” Nir Eyal

De informatie over het gebruik van een bepaald product staat recht tegenover de informatie over de consumptie en is een valkuil.

Als succesvolle professionele of privégebruiker:

• Gebruik je ICT om doelbewust en gefocussed relevante informatie te vinden, te selecteren, te verwerken, te verteren, te begrijpen en te creëren
• Leidt je je ICT om te kunnen nadenken voor je eigen succes. Jij beslist wat, waartoe, wanneer en hoelang
• Geef je ongestoord aandacht en dat kost energie

Dit tegenover een consument die steeds verbonden wil zijn en een e-mail slaaf is:

• Je ICT vraagt voortdurend je aandacht, is doelloos, moeiteloos met een eindeloze stroom aan “interessante” maar irrelevante informatie
• Je ICT leidt jou! Je reflexbrein is geboeid maar je denkend brein is opzijgezet
• Je ICT bepaalt wat, waarom, wanneer, hoelang
• Je ICT gebruikt jou! E-mail is verslavend en bedrijven ontwikkelen weloverwogen, doortrapte en verslavende “producten” voor hún succes

Zie bv de Pokemon hype met verdoken kleine lettertjes alvorens je kan meedoen middels “I agree” aan te vinken. Deze tekst vermeldt o.a. op 9 dat al je persoonlijke informatie kan getransfereerd worden naar een land waar veel minder privacyregels zijn, maar wie leest zo’n “disclaimer”?

Stop met multitasken!

Om te eindigen: te veel mensen en scholen zijn niet en worden niet digitaal vaardig. Zij worden verslaafde consumenten.

De lerende leerling is iemand die:

• ICT gebruikt om te leren (het denkbrein), bv personaliseren, aandacht geven
• ICT gebruikt om over ICT te leren (denkbrein), digitale vaardigheden dien je te leren, weerom aandacht geven
• ICT gebruikt om te “drillen” (reflexbrein)

Je dient “batchprocessing” toe te passen. Dit is blokken maken en in blokken werken, onverstrooid en onverstoord, met één ding bezig zijn en niets anders. We dienen kinderen en jongeren te leren hoe continue consumeren het leren verhindert. Onlangs was er een artikel te lezen in NRC.nl dat beweert dat het boek de iPad terug zal aflossen!

Luc Braeckmans dankt hem voor de boeiende uiteenzetting en toen was er koffie.

Na de pauze komt Paul A. Kirschner achter de microfoon en gaat het over de mythe van de Multi-taskende mens hebben en poneert:

“Driving drunk is safer than calling hands-free”

Dank om me uit te nodigen en om een vrije zonnige zaterdag op te offeren om naar twee droge professoren te komen luisteren.

Er zijn vele “broodje aap verhalen”!

Wat is dit? De weergave van een al dan niet fictieve gebeurtenis, breed gecirculeerd (doorverteld), vaak gezien door de verteller als “waar”, dat men graag wil geloven maar waar geen enkel bewijs voor is…

Zoals: de mens kan Multi-tasken! D.w.z.:

• Kan twee of meer denk- of informatieverwerkende processen tegelijkertijd uitvoeren
• Lijdt geen snelheidsverlies
• Lijdt geen accuratesseverlies
• Te vergelijken met meerder CPU’s

Wat is leren? => zie wikipedia: Leren is het verwerven van nieuwe of het aanpassen van bestaande kennis, gedrag, vaardigheden of waarden en kan synthetiseren van verschillende soorten informatie inhouden. De mogelijkheid om te leren bezitten zowel mensen, dieren als sommige machines.

De hersengebieden die hiervoor gebruikt worden zijn: frontale cortex, motor cortex, cerebellum, hippocampus, amygdala, temporale lobe, prefrontale cortex.

Deze delen zijn in constante communicatie  met elkaar = taak(uit)wisseling

De taakgeschakelde mens:

• Schakelt tussen twee of meer denk- en informatieverwerkende processen
• Herstart steeds en ook op een andere plek (reinstatementsearches)
• Schakelt tussen schema’s
• Verliest tijd, maakt fouten

Er bestaan testen om dit aan te tonen, zoals een gedachten experiment met 3*5 reeksen woorden die een kleur noemen. Op de eerste afbeelding stemmen de kleuren overeen maar in een tweede niet meer en dien je bv “rood” er uit te halen  maar het geschreven woord stemt niet overeen met de gebruikte kleur => geeft een tijdverlies om dit te interpreteren.

De gevolgen zijn:

• – Een langere studietijd om de leerstof te beheersen
• – Lagere cijfers vanwege het disruptieve gedrag op sociale mediasites
• – Belangrijke zaken missen

Het kan erger:

• Getest in een simulator met een auto en de remtest: er gebeuren meer ongelukken bij gsm-gebruik (hands-free of niet) dan in dronken toestand
• Verminderde concentratie op lange termijn
• Testresultaat over de vraag hoe veel maal men per dag gemiddeld kijkt op een gsm of naar sociale media? Dit is 221 keer!

Zijn er meer hersengerelateerd mythes?

• Leerstijlen
• Wij gebruiken maar 10 procent van ons brein
• Left brained (analytisch) en right brained (creatief)
• Breintraining
• Vrouwen hebben een ander brein dan mannen
• Wij kunnen leren terwijl we slapen

James Randi “no amount of belief makes something a fact”.

e-mail: paul.kirschner@ou.nl

Paul Braeckmans sluit kort af met: „die mythes zijn zo verdomd hardnekkig”.

Tijdens het paneldebat en gedachtewissel wordt niet veel meer toegevoegd daar er veel complementariteit is tussen Theo en Paul.

Over naar de zaal: wie heeft een vraag?

• Het concept “smartschool”: onze kinderen worden hierdoor gehersenspoeld en krijgen soms zelfs nog taken ’s avonds digitaal toegespeeld. In Nederland worden kinderen soms als proefkonijn gebruikt. In de ministeries is het “nieuwe werken” volledig doorgeslagen met dingen als “open office”; het gaat om de methode en het medium verandert
• Meer en meer studenten hebben een leerprobleem en dan wordt o.a. de laptop als oplossing gezien, het medium. Je hebt gereedschappen, technieken en ingrediënten
• Wat is het verband eventueel tussen multi-tasken en burn-out?

Dit is vooral te zien tussen 25 en 35 jarigen die altijd verbonden zijn. In Nederland bestaat er een bureau van de statistiek i.v.m. burn-out. Er is evenwel nog niet veel onderzoek naar gevoerd maar er is inderdaad een verband. Ook speelt het feit dat velen alles direct willen, te veel willen,… 

Tip voor een thesis onderwerp: “Burn-out”

Het gaat nadrukkelijk over cognitieve processen en informatie verwerken, bv autorijden.

Het gaat om routine hebben, geautomatiseerde vaardigheden = alles is training. Je hoeft er niet over te denken om het uit te voeren.

Psychosomatische storingen? Een gevolg van stress en slechte gewoonten maar dat is niet onherroepelijk: het kan afgeleerd worden!

Heeft wel gevolgen in de leerresultaten, slechts een kleine minderheid beseft dat. Bv studeren zonder alle verleidingen.

De hersenen zijn zeer flexibel, plastisch.

Men verwerkt de dingen minder diep! Oppervlakkigheid! Het noviet niveau…

Bv tijdens het schaken schiet er iets je te binnen, een prikkel maar op dat ogenblik stop je met schaken…

Je zit met een hoop informatie in je archiverend brein.

Als je ontspannen bent, krijg je meestal creatieve ingevingen en gedachten.

Het verschil tussen een schaakmeester en een leerling: de eerste kent meer zetten.

Lerenbarend denken.

Opletten voor contextwissel: routine moeder <-> werk.

Er gebeurt iets onverwachts en er loopt iets in de soep.

Nota’s nemen met de hand is beter dan deze direct in te tikken.

Letters leren door schrijven levert betere resultaten.

Patroonherkenning, herkenning van letters.

Het is niet omdat het technisch mogelijk is dat het goed is!

Nooit het schrijven met de hand weggooien.

Luc Braeckmans sluit af met “Het was een bijzonder interessante namiddag en discussie die spijtig genoeg dient afgesloten te worden.

Wees digitaal vaardig!

Je mag je niet laten misleiden door mooie praatjes en mythen.

Groei in autonomie en blijf kritisch denken!

Ondertussen kunt u op de website van UCSIA uitgebreid verslag lezen en de presentaties downloaden.

http://www.ucsia.org/main.aspx?c=*UCSIA2&n=121736&ct=121736