Meneer De Wever, ik schrijf dit vanuit verontwaardiging en omdat de
journalisten die de massamedia vertegenwoordigen vandaag hun werk niet lijken
te doen vraag ik het u zelf maar: is België werkelijk de optelsom van twee
democratieën? Of is dit een zoveelste holle slogan in een poging
‘zieltjes’ te winnen? Het zou de eerste keer niet zijn dat men u, maar daar
bent u zeker niet alleen in, betrapt op plat populisme en manipulatie als
legitiem campagnemiddel (vakbonden die geld zouden verdienen aan werklozen, werklozen die vier woningen zouden bezitten, een
onbestaande interne peiling bij Open VLD, fraude bij het ACW, …). En moesten in
Wallonië de verkiezingsuitslagen even ‘rechts’ zijn zoals in Vlaanderen,
zou u dan ietwat ongegeneerd blijven vastklampen aan dat ‘twee
democratieën’-verhaal? Of moest in Wallonië nu het Nederlands de voertaal zijn;
wanneer in Wallonië evengoed dezelfde politieke en al dan niet culturele
verschillen optreden zoals die vandaag bestaan? Verschillen die trouwens
evengoed bestaan binnen Vlaanderen, bijvoorbeeld tussen Antwerpen en Gent.
Culturele verschillen duiken ook hier en daar al eens op tussen Limburg en de ‘rest’
van Vlaanderen. Om het nog maar niet te hebben over het district Borgerhout
waar de politieke realiteit, met grote culturele verschillen en anders gekozen
symbolen, zich totaal anders vertaalt dan in de stad Antwerpen – ‘uw’ stad (ten
minste, als u beslist daar te blijven toch).
Ik denk het niet. Ik denk dat u in Wallonië, en voornamelijk de PS, een
gemakkelijk doelwit hebt gevonden om mensen te winnen voor uw ‘radicaal’
nationalistisch programma, en u dit verhaal niet gemakkelijk los zal laten op
zoek naar die legitimatie. Perceptie lijkt dan ook van enorm belang
te zijn in uw discours.
Vlaanderen de optelsom van verschillende democratieën?
Dat vandaag Vlaanderen en Wallonië even verdeeld blijken als België zelf,
speelt blijkbaar geen rol. Nochtans, een zeventig procent van de Vlamingen
stemmen niet voor uw partij, meneer De Wever. Een relatieve meerderheid is nog
altijd geen absolute. En in Wallonië is de MR, een mogelijke regeringspartner,
toch de tweede partij (en in Brussel de eerste). Mogen wij hieruit dan
concluderen dat Vlaanderen en Wallonië evengoed de optelsommen zijn van
verschillende democratieën?
Want, in (de stad) Antwerpen stemt men conservatief en in Gent stemt men
progressief. Men kan hier dus spreken over twee verschillende publieke opinies.
Verandert dat dan iets aan de structuren van de democratie in Vlaanderen? Is de
democratie anders in Gent dan in Antwerpen? In Brussel hebben velen het zelfs
over een eigen ‘Brusselse identiteit’. Is Brussel dan een andere democratie?
Terwijl de Vlaams-nationalisten fanatiek blijven vasthouden aan de leuze wat
we zelf doen, doen we beter – doet de Vlaamse Regering het werkelijk dan zoveel
beter dan de Federale? – gaat men hier even selectief als inhoudsloos mee om.
Brussel moet wel de enige hoofdstad zijn die niet beschikt over eigen culturele
autonomie. Elke vraag van Brussel – een stad waar N-VA even veel voeling mee
heeft als Britney Spears met muziek – voor meer autonomie hebben tot hier toe
op niets anders dan verzet gestuit van Vlaams-nationalisten. Sterker nog,
Brusselaars moeten ‘kiezen’ of ze Vlaming of Waal (willen) zijn. Nochtans
voelen Brusselaars zich noch verwant met Vlaanderen als Wallonië. Van een
aparte ‘Brusselse identiteit’ wilt u dus niet weten. Vlamingen mogen, nee
moeten (!), een gemeenschappelijke identiteit hebben, maar dus niet de
Brusselaars. Blijkbaar kunnen en mogen sommigen het beter niet zelf doen. Toch
niet volgens u die overigens vindt dat een nationalistische (en al dan niet
separatistische) koers de beste weg is om een maatschappij te organiseren; want
dat zou dan (automatisch) naar ‘meer efficiëntie’ en – let op! – ‘meer
democratie’ leiden. Dus, autonomie voor Vlaanderen: ja; autonomie voor Brussel:
nee. Hiermee wordt uw eigen verhaal herroepen, meneer De Wever.
Ik trek uw N-VA-logica nog even verder door tot in het absurde. Wat belet
het om Borgerhout (want een andere publieke opinie en culturele gebruiken, dus
andere democratie) een eigen regionaal nationalistisch beleid te gaan voeren,
en zij zo, in het beste geval, voor eigen autonomie streven of, in het
slechtste, zich willen los rukken van de andere Antwerpenaren; die overigens
toch vaak minachtend en argwanend staan tegenover dit district en zijn
inwoners? Of is een nationalistische koers inslagen voor u en uw N-VA slechts
legitiem wanneer enkel jullie er ook de regels van mogen bepalen? Zo ja,
betekent dat dan dat ik pas deel uitmaak van ‘uw’ democratie, wanneer ik mij
ook naar ‘uw’ waarheden conformeer? Ik vraag het maar, want is democratie net niet
omgaan met deze verschillen: de optelsom van uiteenlopende meningen?
Is democratie dan hegemonie?
Homogeniteit bestaat niet, evenmin zoiets als ‘het volk’, meneer De Wever. Zelfs binnen het
(Vlaams-)nationalisme heerst er enorme verdeeldheid. Toch doet u België af als
de optelsom van twee homogene monolithische blokken, die regelrecht over elkaar
zouden staan. Sterker, het zouden zelfs ‘twee verschillende democratieën’ zijn.
Uw oneliner dat België bestaat uit ‘twee publieke opinies’ – de vaststelling
– en daarom als logisch gevolg uit ‘twee democratieën’ – de suggestie –
is onjuist. In het multiculturele Antwerpen alleen al bestaan er al gauw
tientalle verschillende talen, culturen en publieke opinies. De politieke
verschillen kunnen inderdaad soms groot zijn, maar dat is wat een (bottom-down)
democratie ook gezond houdt. Het verbaast mij dat iemand die het woord
‘democratie’ zo vaak in de mond neemt dit maar niet lijkt te begrijpen.
Daarom wil ik er bij de gelegenheid ook nog eens wijzen dat een
‘demografische meerderheid’ niet meteen een democratische is, zoals u beweert,
meneer De Wever. Toch niet volgens uw collega Bracke, die meent dat hierom een
‘wereldregering’ nooit kan slagen of legitiem kan zijn. Want Vlaanderen is veel
kleiner dan China en in zo’n regering zou het gewoon ‘meerderheid tegen
minderheid’ dus ‘niet democratisch’ zijn – het tegenovergestelde van wat u
beweert voor de Belgische (en ook Vlaamse) politiek. Merkwaardig.
Een democratie gaat over het beschermen van minderheden. In plaats van deze
zonder meer te onderwerpen aan de wil van een relatieve of absolute
meerderheid.
U begrijpt een verkiezingsoverwinning als een democratische legitimatie van
uw programma – wij zijn daarom ‘democratisch’ (dan zou Vlaams Belang dat ook
zijn) – waarbij de winnaar van de verkiezingen de ‘stem’ heeft gekregen
van het ‘volk’ en daarmee het alleenbestuursrecht kan opeisen om te doen wat
hij of zij wilt tot de volgende verkiezingen. Want pas dan wordt een beleid
goedgekeurd of afgestraft, ‘in het stemhokje’. Het is geen geheim dat u en uw
collega’s van N-VA om die reden referenda schuwen of, om het in de woorden
van een aantal leden te zeggen, ‘huiveringwekkend’ vinden. Er is door de kiezer
een mandaat gegeven, en die kiezer onderschrijft automatisch volledig uw
programma en alles wat je in de komende jaren gaat bedenken en uitvoeren. Dit
is geen democratie: naar deze analogie wordt die hier tijdelijk uitgesteld. Op
die manier dreigt een democratie, met als enig duidelijk kenmerk het
organiseren van verkiezingen, te vervallen in – als het ware – tijdelijke dictaatuurtjes
van de meerderheid (wat voor Bracke voor een wereldregering dus niet kan,
maar blijkbaar wel voor een Belgische).
Het is zo dat nationalisten geloven, omdat zij zoveel waarde hechten aan hun
natie, dat mensen zich moeten schikken naar de natie, niet? Terwijl het in een
echte democratie nu net andersom is: daar schikt de natie zich naar de mensen. Vaak
merk ik, en de geschiedenis sterkt mij bij deze analyse, dat het net dit is dat
nationalisten ‘problematisch’ vinden, terwijl dit nochtans het democratische
grondbeginsel is. Het middenveld gooit bij nationalisten dan ook roet in het
eten omdat die de ‘directe band’ tussen de mensen en de natie zou doorbreken en
daarbij zou beletten dat neuzen in dezelfde richting gaan, iets wat nota bene
in een democratie eigenlijk niet hoeft en zelfs niet wenselijk is. Maar voor de
nationalisten ligt dat kennelijk anders.
België één democratie?
Uiteindelijk maken de steden Antwerpen en Gent deel uit van dezelfde regio,
hetzelfde land en dezelfde grondwet – ongeacht hun stemgedrag. Afgevaardigden
van deze steden maken deel uit van de regionale Vlaamse Regering, zoals
afgevaardigden van Vlaanderen en Wallonië ook deel uitmaken van de federale. Of
moet men binnen Vlaanderen als logisch gevolg ook maar splitsen (of gaan
confederaliseren), omwille van verschillende publieke opinies? Deze redenering
slaagt toch op niks, meneer De Wever. Nog minder wanneer u beweert net
vóór democratie, dus voor (het omgaan met) verschillen te zijn. Men kan in deze
logica evengoed maar meteen terugkeren naar de stadsstaten en de stadsmuren
herstellen.
Wij delen in België dus allemaal dezelfde grondwet, we hebben overal
dezelfde democratische structuren, dezelfde politie, dezelfde sociale
zekerheid, enzovoort – zaken die u inderdaad op termijn wil zien verdwijnen.
Maar zolang dit geen werkelijkheid is praten we nog altijd over dezelfde
democratie. Ja, we hebben geen nationale televisie zoals ook Zwitserland dat
niet heeft. Mag men daar dan uit concluderen dat ook Zwitserland de optelsom is
van verschillende democratieën? Om het nog maar niet te hebben over de situatie
in de Verenigde Staten waar het land letterlijk – en in dit geval kan men oprecht over ‘letterlijk’
spreken – verdeeld wordt tussen twee
partijen. En het voorbeeld van Nederland toont dan weer aan dat regeringscrisissen zich ook voordoen in landen waar geen communautaire twisten zijn. De enige oprechte conclusie die men kan maken, denk ik, is dat de
voorstelling die u en uw N-VA geven over België, althans op dit punt, compleet onterecht
is, en niet meer is dan nationalistische propaganda; die uitstekend haar werk
doet.
Het is vandaag in Vlaanderen (en in Europa) opnieuw de normaalste zaak
geworden de nationalistische kaart te trekken en de democratie ook verder te
verarmen met neoliberale recepten. Met wat de crisis heeft veroorzaakt nog
strenger te implementeren. Zolang zich er in België een sterk progressief
tegengewicht vormt staat het de uitvoering van een puur neoliberaal
sociaaleconomisch programma (op maat van VOKA) in de weg, denk ik dan. Splitsen
lijkt dan wenselijker zodat men met een groot deel van andersdenkenden geen
rekening meer hoeft te houden – en dat heet dan ‘meer democratie’ te zijn.
Uiteraard bestaan er in België meerdere (meer dan twee!) publieke opinies en
culturen. Ik zou zelfs durven stellen dat de culturele verschillen tussen Walen
en Fransen, enerzijds, en Vlamingen en Nederlanders – de ‘Bourgondische
Vlaming’ en de ‘krenterige Nederlander’ (no offence) – anderzijds, veel
groter zijn dan onder Belgen zelf. Er bestaan meer gelijkenissen dan u en uw
mede-nationalisten ons willen doen geloven. Ik begrijp dat het zaaien van
verdeeldheid mogelijks meer voor u oogst dan bruggen te bouwen. Vandaar
het belang om zoveel mogelijk verschillen te benadrukken en ze, zo nodig, zelf
uit te vinden.
De Belgische Staat – een gebied dat de Zuidelijke Nederlanden omvat – is
minder artificieel dan ze lijkt – misschien minder dan Duitsland bijvoorbeeld.
Het is het gevolg van honderden jaren geschiedenis. Het verschil met Duitsland
is dat onder de Duitse eenheidspolitiek één bepaalde taal door middel van – als
de situatie daar om vroeg – militair optreden aan de bevolking (met hun
verschillende culture kenmerken) werd opgelegd en in België niet. Kenmerkend
aan vele nieuwe staten, die volop aan het ontpoppen waren in het 19e
eeuwse Europa is dat ze voor het overgrote deel tot stand zijn gekomen met
revolutie, veel bloedvergieten, gedwongen annexatie en gedwongen assimilatie –
een ‘natuurlijk’ proces noemt u dat? Toen de Zuidelijke Nederlanden in 1814
werden ingelijfd in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, werd ook onder
koning Willem I echter één enkele taal opgelegd over het hele vorstendom, het
Nederlands, wat tot veel beroering leidde in de Belgische publieke opinie en de
Belgen, bijvoorbeeld, als protest hierop hun communicatie volledig overschakelden op het
Frans (meerdertaligheid was tot dan altijd de evidentie zelve geweest). In de herfst van 1830 kwamen de Belgen in opstand tegen het Nederlandse
bewind en riepen een onafhankelijk koninkrijk uit. Ik wil hierbij er nog eens
op wijzen dat niemand in deze onafhankelijkheid met tegenzin is ‘geforceerd’
geweest, noch een ‘fusie’ zou zijn, zoals de Groot-Nederlandistische en Vlaams-nationalistische propaganda
het dicteren. Een historicus zou beter moeten weten, meneer De Wever. In België
heeft nét culturele eigenheid en bepaalde dialecten kunnen blijven bestaan. In
de grondwet – in zijn tijd de meest liberale ter wereld – was vrijheid van taal
ingeschreven. Paradoxaal iets wat de Vlaams-nationalisten vandaag het land
kwalijk lijken te nemen.
Het democratisch deficit
OK, iemand met een beetje goed karakter kan zeggen: in België spreken we
inderdaad over dezelfde democratie, maar hier en daar heerst er wél een
democratisch deficit. En dat klopt. Dat we in heel het land niet kunnen stemmen
op wie we willen is inderdaad een deficit in de democratie, maar daarom is
België nog niet meteen ‘ondemocratisch’, zoals u beweert. Door de splitsing van
de federale kieskring in een Vlaamse en Waalse waardoor politici geen
rekenschap meer verschuldigd zijn aan de overzijde van de taalgrens is er een
cultuur van politiek opbod ontstaan. Dat N-VA’s moederpartij de Volksunie aan
de basis lag van wat zij noemen de ‘Belgische onbestuurbaarheid’ wordt mooi
verzwegen. Je kan dit ondemocratische deficit eenvoudig oplossen met federale
kieskringen, maar daar bent u radicaal tegen. U kaart het probleem wel aan maar
wil het niet oplossen.
In dit opzicht is Europa dan ook niet democratisch. Daar kan je tijdens de
Europese verkiezingen vanuit België ook niet op Nederlandse of Poolse
kandidaten stemmen. Maar dan is Vlaanderen dat ook niet: ik kan tijdens
regionale en federale verkiezingen vanuit Oost-Vlaanderen niet stemmen op een
Antwerpse lijst. Enkel de Europese verkiezingen gebeuren werkelijk federaal in
België.
Maar ook de Belgische particratie zorgt voor een deficit. De klassieke
partijen hebben dit, omwille van het willen consolideren van hun
machtsbasissen, elk in hun eigen landsdeel, dan wel tot stand gebracht; u en uw
partij doen daar vandaag gretig aan mee. Sterker, u gaat hier zelfs nog verder
in door het land nog radicaler te willen opdelen – als we na uw confederalisme
nog over een ‘land’ kunnen spreken – om zo zelf ook uw eigen machtsbasis in
Vlaanderen te verzekeren. En hoe zit het met de invloed op de politiek door
supranationale ondemocratische instellingen (zoals het IMF bijvoorbeeld) met
hun neoliberale marktdoctrines, of de grote multinationals die alsmaar meer
macht verwerven op lokale overheden? Heerst daar geen deficit voor de
democratie?
Als u werkelijk de democratie wil bevorderen kan u eens beginnen met deze
zaken; maar tegen het oplossen van het eerste deficit verzet u zich, aan het
tweede doen u en uw partij simpelweg mee en onder het derde hoeven we nog
verder gebukt te gaan. En toch vormen deze zaken een voorwendsel voor uw
‘confederalisme’.
Als ik de reacties lees tussen voor- en tegenstanders van uw ‘plannen’ krijg
ik soms koude rillingen. Uw verdeel-en-heers-politiek (al dan niet omwille van
uw persoonlijke ambities) beperkt zich niet enkel tussen het noorden en zuiden
van het land, maar ook in uw dierbare Vlaanderen worden de populaire
zondebokken (armen, werklozen, socialisten, vakbonden,
druggebruikers, migranten, …) door u en uw partij opgevoerd om uw
programma legitiem te maken. Dezelfde zaken die voor u het ‘probleem’ van
België zijn, zijn ook het ‘probleem’ van Vlaanderen. Als u werkelijk dat toekomstige
‘warm Vlaanderen’ in het hart draagt is deze polariserende retoriek niet meteen
de juiste inzet.
In een democratie maak je compromissen in plaats van koppig aan je eigen
programma te blijven vasthouden. Een ‘compromistekst’ is dan ook geen
(afspiegeling van een) partijprogramma, maar een middenweg om met de
uiteenlopende standpunten en idealen van zo veel mogelijk leden van de
democratie of burgers rekening te houden. Als u ooit België wil
besturen, en bestuurbaar houden (tenzij u het anders wilt), zult u toch op een
of andere manier tot een vergelijk moeten komen met een meerderheid van de
Franstaligen in ons land. Met een meerderheid van alle Belgen. We moeten samenwerken, en voor sommigen zal dat (terug) een leerrijke oefening worden. Want, als het bij ons al niet lukt waarom zou het dan wel lukken in de Europese Unie? Sla bruggen
en hou op met de samenleving te verdelen, want hieruit is bij mijn weten nog maar
weinig goeds voortgekomen. Uw verhalen kleven misschien vandaag maar dat doen
ze morgen misschien al weer niet meer.
