Tijdens het voorbije weekeinde hield de FCPE, een van de drie grote federaties van ouderraden in Frankrijk, haar jaarlijks congres. Carla Dugault, co-presidente, maakte er kritische bedenkingen bij de agressieve aanpak van het onderwijs van de laïciteit op de scholen. Daarbij haalde zij de affaire-Paty aan, die volgens haar toont dat de school er niet meer in slaagt de laïciteit tot leven te brengen. Dat leidde tot een vlaag van kritiek op de sociale media en tot polemische reacties in de pers. Meteen wordt weer geïllustreerd hoezeer Frankrijk gespleten is door de kwestie van de laïciteit. Het blad Le Figaro sprong meteen op de zaak om de koers van de oudervereniging in diskrediet te brengen.
Als achtergrond moet je voor ogen houden dat Samuel Paty handelde in strijd met het charter van de laïciteit dat in alle scholen uithangt en waar iedereen op school zich naar moet richten. Dat charter zegt over de Republiek: “Zij respecteert alle geloofsovertuigingen.” Dat echoot letterlijk wat er in de Grondwet staat. Het tonen van mateloos denigrerende en kwetsende plaatjes zoals de obscene Mohammedcartoon die Paty aan zijn leerlingen liet zien, is onmogelijk te verzoenen met het respect voor geloofsovertuigingen dat de Franse staat proclameert.
Maar vrijwel nergens hoor je daar iets over. De laïciteit wordt in de zaak-Paty wel aangehaald, maar als kader voor de ongeremde vrije meningsuiting, waar de islam tegen zou zijn omdat hij geen kritiek zou verdragen. Paty zou correct gehandeld hebben, maar het protest van de vader van een leerlinge zou ongeoorloofd en tegen de regels van de laïciteit zijn. De affaire-Paty wordt voorgesteld als een probleem van een foute ouder en islamistische propaganda en terreur, niet van een ontspoorde leerkracht en een falende directie en inspectie.
Dat je niets hoort over het Charter van de laïciteit voor de scholen en hoe Paty dat met de voeten trad, is begrijpelijk. Dat charter is een initiatief van het Observatoire de la Laïcité, een overheidsinstelling die onlangs werd afgeschaft. Het verdedigde de klassieke laïciteit van 1905, die gebaseerd was op pacificatie en op respect voor de godsdienst. Het is afgeschaft omdat de agressieve neolaïciteit, die een herdefiniëring van de klassieke laïciteit propageert en gebruikt om tegen de islam te ageren, aan de winnende hand is, en het Observatoire niet genoeg anti-islami(s)tisch geacht werd.
Haalt de agressieve, anti-islamitische neolaïciteit het van de klassieke, pacifistische en inclusieve klassieke laïciteit?
Die neolaïciteit is sterk beïnvloed en gepropageerd door de hoogleraar en essayist Laurent Bouvet, auteur van “La nouvelle question laïque” (januari 2019). Hij richtte eerder, in 2016, samen met Gilles Chavreul de politieke beweging Printemps Républicain op. Bouvets echtgenote Astrid Panosyan richtte van haar kant de beweging En Marche op, eerste stadium van LREM, La République en Marche van Emmanuel Macron. Bouvet zelf zei voor Macron gestemd te hebben in beide rondes van de presidentsverkiezingen in 2017. De neolaïciteit is nauw verbonden met de huidige Franse president. In maart 2019 zei Macron nog dat hij voorstander was van de laïciteit van 1905, en niets anders. Maar Bouvet counterde meteen dat de president moest kiezen tussen twee opties:
Inmiddels helt Macron over naar de neolaïciteit, kennelijk ook onder invloed van opiniepeilingen, en stemde hij in met de afschaffing van het Observatoire de la laïcité.
In september 2019 kwam Bouvet, toen lid van de adviesraad “Wijzen van de laïciteit” van de minister van onderwijs, in botsing met de oudervereniging FCPE. In de strijd om de vraag of moeders die schoolkinderen tijdens een schooluitstap begeleiden een hoofddoek mogen dragen, had de oudervereniging een affiche gepubliceerd die een begeleidster met hoofddoek toonde. Bouvet reageerde door parodieën te publiceren, o.a. een waarop de begeleidster vervangen was door twee jihadisten. Dat was van een vergaande grofheid en leverde hem uiteraard en terecht beschuldigingen van islamofobie op.
(Die hoofddoekkwestie is overigens nog steeds actueel. In 2013 had de Conseil d’état geoordeeld dat de verplichting tot “neutraliteit” van het onderwijzend personeel niet geldt voor moeders die een uitstap begeleiden, vermits die niet in overheidsdienst zijn. Maar in mei jl. keurde de Franse senaat een wetsvoorstel goed dat de hoofddoek ook voor zulke moeders verbiedt. Dat gaat zelfs verder dan wat een hardliner van de neolaïciteit als Caroline Fourest vindt.)
De klassieke laïciteit als linkse ideologische ontsporing
Maar terug naar het congres van de federatie van ouderverenigingen. Gilles Clavreul, medestichter van de beweging Printemps républicain, noemde de uitspraken op het congres “hallucinant”, en hij stelde: “Die organisatie heeft haar rol niet gespeeld op het moment van het drama, ze heeft zich gedragen als Pontius Pilatus, en sindsdien is zij niet in staat moedig de feiten bij hun naam te noemen” en het gaat hier om “een ideologische ontsporing” eigen aan “een linkse minderheid die beetje bij beetje de overhand gehaald heeft over het geheel van de federatie.” Er mag over Samuel Paty kennelijk niets onderzocht of bekritiseerd worden, het discours mag uitsluitend gaan over de gewelddadigheid van de islam en de bestrijding daarvan, wat moedig zou zijn. In werkelijkheid is er veel moed voor nodig om in Frankrijk een kritisch woord over Paty te zeggen, maar niet om af te geven op dé islam, gemakkelijkheidshalve gereduceerd tot één pot nat.
De strijd tussen de twee laïciteiten leidde in april tot een petitie tegen de FCPE, ondertekend door o.a. prominente figuren van de hardere laïciteit zoals Catherine Kintzler en Henri Pena-Ruiz, militanten van die richting zoals Caroline Fourest en Fatiha Agag-Boudjahlat, de al genoemde Gilles Clavreul van Printemps Républicain en leden van het FCPE. De tekst zegt onder meer dat het FCPE beter zijn solidariteit zou betuigen met Mila, Didier Lemaire en Fatiha Agag-Boudjahlat en alle voorvechters van de Republiek. Mila? Dat akelige wicht dat zich amuseert met blasfemie en zich daardoor het leven onmogelijk gemaakt heeft… (Waarmee ik uiteraard niet suggereer dat het gescheld en de bedreigingen tegen haar acceptabel zijn, maar die wettigen evenmin haar wangedrag.) Didier Lemaire, de ontgoochelde leerkracht? Agag-Boudjahlat die van de strijd tegen de hoofddoek een prioriteit maakt? Niet het vivre ensemble in Frankrijk, maar de strijd tegen de islam is de essentie van de laïciteit, volgens deze figuren.
In de ideologische strijd tussen de twee laïciteiten heeft de FCPE al verschillende keren rechtszaken ingespannen tegen zijn belagers, zonder succes. Zo verloor het een proces wegens laster tegen Jean-Pierre Obin, inspecteur-generaal bij het ministerie van nationale opvoeding.
Een afdelingsleider van de FCPE, Xavier Schneider, reageerde tegen de centrale leiding met kritiek op de “open en inclusieve laïciteit” die centraal gepromoot wordt, want “de laïciteit heeft geen adjectieven nodig” en “degenen die haar daarmee uitdossen zijn vaak de tegenstanders van de laïciteit”.
