De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

Stef Hublou Solfrian

“Vandaag is de beste tijd om geboren te worden” schrijft Maarten Boudry. Wat moeten we daarvan denken? Update: Inuït

vrijdag 19 januari 2024 13:32

Spread the love

In een poging de onmiskenbare angsten en het grote onbehagen dat bij veel tijdgenoten en landgenoten leeft, ongedaan te maken, heeft filosoof Boudry een nieuw stuk geschreven met als titel “Today is the best time to be born. Despite Climate Change“. U kunt deze spitsvondige en op vele punten juiste analyse nalezen: Today is the best time to be born Voor de groene activist die het dan niet meer weet, of meer context verlangt, of als de tekst u meesleept in een ongelofelijk optimisme, geef ik graag commentaar en enige kritische bedenkingen vanuit eigen expertise en inzichten.

Boudry biedt opnieuw een hoopgevend idee aan. Persoonlijk volgen wij al de situatie van natuur en milieu sinds de jaren zeventig. Wij zijn tijdens het klimaatrevoltejaar 19 meer dan twintig keer mee opgestapt tijdens de manifestaties in vijf steden. Onze indruk is toch dat Greta Thunberg, Anuna De Wever, Louisa Luisa Neubauer en intussen vele anderen wereldwijd, waaronder ook indiaanse vrouwen in Noord-en Zuid Amerika, een punt maken van profetische waarde. De afbraak van de biologische soortenrijkdom kan je alleen maar als een groot gevaar zien voor de mensheid in de lange termijn. Wij zijn een deel van het web van interacties met de dieren en planten. Dit ecologische web draagt ook de mens. De klimaatverandering, verstoring, opwarming is ook een feit. Uit onderzoek van ijslagen aan de polen werd het al in de jaren tachtig duidelijk hoe de hoeveelheid koolstofdioxide verontrustend is toegenomen sinds het begin van de eerste industriële revolutie, in de negentiende eeuw. De basisfeiten zijn wetenschappelijk niet te weerleggen: deze gassen vormen een warme deken om de planeet die het klimaat doet opwarmen; op verontrustende wijze. De hoop van sommigen is gevestigd op grondige aanpassing met behulp van een waaier aan technologische uitvindingen. Dat lijkt toch een stuk onterechte geruststelling, een overmatig optimistische illusie. De schaal en omvang van de natuurkrachten lijkt hier schromelijk onderschat. Een visie die stelt “economische groei zal een toekomst van overvloed scheppen” vind ik als historicus geschoold in de economische geschiedenis een ongeloofwaardige uitspraak. Zij gaat ook regelrecht voorbij aan de kloof tussen materiële welvaart aan de ene kant en werkelijk welzijn, welbevinden, gezondheid en sereniteit aan de andere kant. Een kloof waar sinds de eeuwwisseling al miljoenen mensen in de hoogontwikkelde naties in het westen zowel als in heel andere culturen zoals in India en Chinese grootsteden, de dieperik in vallen. De analyse lijkt dus geschreven à la tête du client. Zonder rekening te houden met belangrijke gebieden in het reële leven en bepaalde (mens)wetenschappelijke disciplines.

En de oorlogsdreiging dan?

Ik geef een voorbeeld: in bovenstaand essay schrijft de filosoof dat grote rampen die de mensheid terug zouden katapulteren naar tijden waarin de armoede een meerderheid trof, en waarin de levensverwachting veel lager was dan vandaag, stelt u tegenover alle mogelijke dreigingen “science and human ingenuity”. Maar hoe realistisch is dit? Waar is de – toch maar al te echte – risico factor verrekend op nieuwe en grote oorlogen? In Europa is de huidige periode van vrede, zonder oorlog, die volgend jaar 80 jaren duurt, een absoluut unicum in de menselijke geschiedenis. Wellicht het gevolg van de schok die dit deel van de mensheid heeft ondervonden na de meest gruwelijke slachting onder soldaten en burgers ooit, die WO II vormde. Het lesje was geleerd – voor een tijdje. Maar het martiale instinct, de behoefte aan strijd en overwinning, de vechtlust van de (mannelijke) mens zal naar het er uit ziet niet lang meer onderdrukt blijven. In de laatste weken is gebleken dat het gedragspatroon van militair optreden in reactie op geopolitieke en economische spanningen aanstekelijk werkt. Rusland, Israël, nu ook Iran, Pakistan, nemen naar het zich aanziet met plezier weer de wapens op. Dit reële gevaar lijkt meteen uw optimistische redenering onderuit te halen.

Verder steunt het geloof van de auteur in aanhoudend schitterende tijden op “economic growth and development”. Hij heeft hier een punt dat een krachtige wereldeconomie gesteund op performante technologie de mensheid veel minder kwetsbaar (heeft ge-)maakt dan in het verleden, waar het natuurrampen betreft. Maar tegen welke prijs hebben wij die beschermende laag van economie uitgebouwd? Wij hebben – zo weet de historicus en dit dringt meer en meer door – als westerlingen rijkdom en economische voorspoed opgebouwd op de ruggen van tientallen gekolonialiseerde volkeren. Ten tweede is de economie sterk kunnen in omvang en macht groeien… dankzij de inzet van andere energiebronnen dan het paard en onze eigen spieren. Die fossiele krachtbronnen hebben echter via de klimaatverstoring het risico op catastrofes sterk doen toenemen. De hogere frequentie van overstromingen en stormen geeft u zelf aan, de hevige branden zijn een ander groot gevaar. De “technocratische” visie lijkt toch ook maar te kunnen komen tot groot optimisme dankzij een erg selectieve blik.

De sociale dimensie wordt niet direct sterker

Een derde, even groot probleem ligt o.i. in een onderbelichten van de sociale evoluties. Kinderen kregen in de situatie van eeuwen geleden veel betere kansen om sociale vaardigheden op te doen, en zich fysiek te ontplooien en te sterken. Vandaag zijn de wachtlijsten voor kinder- en jeugdpsychiatrie een doorn in het oog van elke beleidsmaker. Die lijken niet te kunnen korter gemaakt, ook niet in dit rijke land met een boomende, zeer doeltreffende economie, in historisch perspectief. Zelf heb ik een theorie ontwikkeld die de wortels van de kolonisatie legt in de harde, koude jeugdomstandigheden die de Britse elite reserveerde voor jaar kinderen. In samenlevingen die dichter bij het Algemeen Menselijk Patroon staan, bij de traditie van millennia, is het nest van de mens veel warmer. Mama Africa is een begrip. De uitdrukking “It takes a village to raise a child” is dit intussen eveneens. De toegenomen welvaart heeft wel de levensduur verlengd, maar heeft mensen vaker sociale gevallen gemaakt. De zelfdodingscijfers zijn hoog, de grote risicofactoren zijn volgens psychiaters eenzaamheid en depressie. De met kunstmatige energie ondersteunde mens is door sedentair leven ten prooi gevallen aan hersen- en hartinfarcten. Bij de Tsimane in het woud die veel stappen, zijn deze grootste doders bij ons, totaal onbekend. Dezelfde wetenschap, de psychologie leert ons dat grote steden sterk psychotiserend werken. Er is o.i. wel degelijk reden om te spreken van “the world we have lost”. De mens van deze eeuw lijkt overal een weldoorvoed wezen te worden, als hij al niet lijdt aan obesitas, maar die mentaal en sociaal verschraald en ziek loopt. Wanneer de torens van de banken hoger worden dan die van de kathedralen, lijdt de mens”, zo stelde filosoof Rudolf Bahro al terecht. Intussen neemt de omvang van de psychiatrische instellingen almaar toe. Het echte plaatje lijkt mij veel “menselijker” dan het beeld dat u schetst: vol waarde en deugd, maar ook gekenmerkt door een taaie tragische keerzijde.

Na deze waaier aan kritieken en suggesties te geven, moet ik toevoegen dat deze tekst mij overtuigt over het bestaan van een alarmistische sfeer in de media over kilmaatverstoring. Media spelen geregeld een destructieve rol, onder meer omdat zij op het spektakel focussen omdat mensen graag straffe verhalen krijgen, en dit werd een verdienmodel. Uw stuk heeft de verdienste dat het sereniteit ademt; de traditionele wijsheid, die ook generaals in de laatste wereldoorlog zichzelf vaak voorhielden, luidt terecht: leg bij het nemen van beslissingen je oor niet teveel te luisteren bij je angsten. De beste mens cultiveert een warm hart maar houdt het hoofd koel.

Verwerp het boerenverstand en de intuïtie niet te gauw

Wat mij na dit stuk te lezen opvalt is ook dit: het wil mensen blijkbaar moed en hoop geven door wat de auteur ziet als een grote, negatieve illusie, te refuteren, onwaar te verklaren. Mijn langdurige ervaring in de hulpverlening leert mij intussen dat als je mensen wil aanmoedigen, je eerst en vooral goed naar hen en hun woorden moet luisteren. Mensen denken vaak met hun buik; het bekende “boerenverstand” of wat de “vrouwelijke intuïtie” wordt genoemd. Wat zij in woorden en denkbeelden uitdrukken is vaak een scherm, een projectie. Wat ik in drieduizend gesprekken aan de hulplijn leerde, is dat je de “gevoelens” van de spreker moet ernstig nemen en onderzoeken, niet alleen de woorden waarin zij zich uitdrukken. Het lijkt duidelijk dat heel veel mensen met onbehagen zitten. De historie van Klimaat is een beeld, een verhaal waar zij deze sentimenten dan mee trachten vertolken. De onderliggende bezorgdheden en het bange aanvoelen zal je niet duurzaam wegnemen door dit verhaal te doorprikken, zoals dit essay vakkundig doet. Veel mensen op elk moment in de geschiedenis vinden het heel moeilijk te weten wat er in hun tijd nu eigenlijk allemaal aan de gang is; pas na een of twee generaties wordt het beeld klaar, voor de historici. Het “unheimliche” sentiment van miljarden tijdgenoten is misschien wel meer adequaat om naar de tijden te kijken dan een rationele kijk op telkens een splinter van die actualiteit.

De ergste dreiging is misschien niet Klimaat

Dirk Draulans en anderen hebben er op gewezen dat vanuit ingeboren reflexen vele soorten bij overpopulatie met toenemende geagiteerdheid reageren. Na verloop van tijd gaat die nervositeit zich uiten in agressie. Dieren vallen elkaar aan, gaan soortgenoten doden. Veel observatoren zijn het er over eens dat dit de fundamentele reden is van het grote drama van de genocide in Rwanda in 1994. Waarbij op honderd dagen tijds een miljoen mensen een kopje kleiner werden gemaakt. Wie zegt dat de vele mannen en vrouwen die op dit moment met angst en beven naar de rest van deze eeuw kijken, op dit vlak niet meer gelijk hebben dan geleerden? Vakspecialisten die vaak een zeer enge kijk ontwikkelen, vanuit een bepaalde wetenschappelijke opleiding en expertise. De boerenmensen die rond het midden van de negentiende eeuw hoofdschuddend keken naar de eerste treinen die met een nooit geziene snelheid door het land reden, hadden misschien wel gelijk met hun basale aanvoelen dat dit soort veranderingen voor veel problemen gingen zorgen. De woorden waarmee zij deze ongerustheid vorm gaven, waren misschien vandaag van een lachwekkende aard. “Onze koeien gaan geen melk meer geven, als er treinen langs de weide razen”. In de grond was deze intuïtie echter maar al te juist. De snelheid van geschiedenis en leven maakt slachtoffers. De loutere waardering van “effectiviteit” die in de trein die aan 40 kilometer per uur reed, is intussen toch effectief oorzaak van een massa nieuwe problemen geworden? Deze effectiviteit bracht een gevaarlijk manco aan affectiviteit, zoals de breed gevormde denker Piet Nijs aangeeft. De ratrace in beroep en tijdsbesteding heeft zich ontwikkeld tot een gevaar. Een gevaar voor het welbevinden, een gevaar voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid. Laten we toch, alvorens teksten te maken met waterdichte tabellen, goed luisteren naar de tijdgenoten, die soms over meer en betere intuïtie beschikken; niet alleen naar iemand als Greta Thunberg of Jonathan Holslag.

Bijlage 16 u.

Enkele foto’s uit De Standaard van vandaag 19 January 2024, die ik nog niet gelezen had.

“Volgens Pistorius moet Duitsland, als economisch sterkste land van Europa, de ruggengraat van de collectieve verdediging vormen.”

Coverstory: “NAVO houdt grootste oefening in decennia om klaar te zijn voor oorlog. De Navo bereidt zich voor op oorlog. Ook de Europese samenlevingen moeten dat meer gaan doen, waarschuwt de militaire chef van het bondgenootschap.”

Update: lessen uit de wereld van de Sneeuw

In het essay staat overigens een manifeste onwaarheid. De filosoof zou er goed aan doen als hulpwetenschap de culturele antropologie te bestuderen. De Inuït zijn een bijzonder interessante gemeenschap. Niet alleen leven zij al eeuwen met winters van – 40 tot – 50 graden, tot voor kort zonder de hulp van enige technologische hoogstandjes. Een situatie die in het stuk in algemene zin vlotjes als onmogelijk wordt betiteld. Zij zijn ook een voorbeeld van diepe waarheden die de hedendaagse mens vaak lijkt vergeten te zijnnen die ons tot profijt kunnen zijn. Zoals het inzicht dat klimatologische uitdagingen en ontberingen de mens niet alleen plagen, maar ook tot bron zijn van zingeving. En dat mensen die aan de rand van de precariteit leefden, vaak heerlijk sociale verbanden en leefstijlen ontwikkelen. In een maatschappij waar eenzaamheid en zinloosheid dagelijks letterlijk dodelijke slachtoffers maken, niet alleen zoals in de negen zelfdodingen in ons land elke dag, valt hier inspiratie te halen. In 2024 doen jongeren aan binge drinken, zelfmutilatie en het ombouwen van het lieve lijf naar een transgender lichaam, ter herinnering.

De auteur Fred Bruemmer trok dertig jaar lang in zijn vakantie naar het hoge noorden in Alaska, Canada, Groenland.. om er met deze unieke mensen mee te leven.

Illustratie

De Aarde. Flickr, PDArt1

Steun voor een nieuwe website

We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.

Steun hier

Creative Commons