De asielkwestie is een van de belangrijkste maatschappelijke pijn punten van onze tijd. Het is een uitdaging van Europees formaat waarvoor één land alleen geen duurzame oplossing kan vinden. Maar Europa mag, in afwachting van die oplossing, geen excuus zijn om er niets aan te doen. Deeloplossingen moeten bouwstenen worden voor een Europese aanpak in de hopelijk nabije toekomst.
Het besef van de ernst van de situatie is blijkbaar nog niet doorgedrongen bij de meeste van onze beleidsmakers. Zij reageren met maatregelen die van Europa eerder een versterkte burcht dan een veilige thuishaven zullen maken. Het is de hoogste tijd om een omslag te maken. Wat momenteel nog een pijnpunt is, wordt binnen afzienbare tijd een ijkpunt voort onze westerse beschaving. Het is niet zozeer de islamisering die onze samenleving bedreigt. Het is op de eerste plaats het verval van onze eigen cultuur van solidariteit en verantwoordelijkheid.
Met het oog op een bijdrage in de oplossing van de asielkwestie lijkt het aangewezen opnieuw van voor af aan na te denken over de plaats waar de asielkwestie in onze beleidsstructuren thuishoort.
De scheiding der machten vormt een belangrijke pijler van onze democratische samenleving. De wetgevende macht bepaalt de contouren van die samenleving, de uitvoerende macht zorgt dat die ook in de praktijk worden toegepast. De rechterlijke macht moet al wie zich niet aan die contouren gelegen laat, bestraffen. Zij moet echter ook de burgers beschermen tegen mogelijk machtsmisbruik door een van de andere machten. Misschien is het tijd om met de scheiding van machten iets te doen aan de steeds onmenselijker asielkwestie.
Naar het aanvoelen van veel mensen hapert ons asielbeleid aan alle kanten. De aanpak van staatssecretaris M.De Block wordt door de enen de hemel in geprezen en door anderen de grond in geboord als hardvochtig en ongevoelig voor het feitelijk leed van de asielzoekers. Het succes van genoemde staatssecretaris bij de jongste politieke opiniepeilingen lijkt erop te wijzen dat de publieke opinie in Vlaanderen de voorkeur geeft aan een consequent en onverkort toepassen van de wetten en reglementen, met voorbijgaan aan de soms erg hachelijke feitelijke situatie van de asielzoekers.
Aan elk asielbeleid zitten echter twee kanten. Enerzijds is er de inschatting van onze mogelijkheden om mensen op te vangen, anderzijds is er de persoonlijke situatie van de asielzoeker.
Het is aan het beleid om de inschatting te maken van onze opvangmogelijkheden. Dit betreft uiteraard een aantal materiële voorwaarden zoals de nodige financiële middelen, de beschikbare infrastructuur en omkadering. Nog belangrijker is daarnaast het maatschappelijk draagvlak om mensen in nood op te vangen, ook en vooral als die uit het buitenland komen. Dat draagvlak blijkt de jongste jaren voortdurend te krimpen, wellicht onder invloed van de crisis van de vrijemarkteconomie en haar beginsel van” ieder voor zich”. Dit verschijnsel beperkt zich trouwens niet alleen tot de kwestie van de asielzoekers.
Deze inschatting van de materiële mogelijkheden is duidelijk een taak voor de overheid, in dit geval in overleg met o.m. de direct betrokken organisaties. Maar ook de sterkte van het draagvlak wordt beïnvloed door de overheid. Door steeds maar de klemtoon te leggen op bijvoorbeeld de financiële aspecten van de sociale zekerheid versterkt men de overtuiging dat sociale zekerheid alleen een kwestie is van centen en dat solidariteit niet in dat verhaal voorkomt. Dat betekent dat naar onze mening de politici een rol moeten spelen in het afbakenen van de opvangmogelijkheden maar dat het daarmee niet stopt… De manier waarop in het algemeen het beleid gevoerd en verantwoord wordt heeft zijn invloed op ons maatschappelijk weefsel waarop onze samenleving moet steunen. Maatregelen om bijvoorbeeld ongenuanceerd werkloosheidvergoedingen in te perken stijven de publieke opinie in het idee dat werklozen profiteurs zijn. Pogingen om voortdurend een beeld op te hangen van een “hard werkend Vlaanderen” bevestigt de opvatting dat de bevolking aan de andere kant van het land een loopje neemt met arbeidsethos. Deze opmerkingen zijn ook van toepassing waar het gaat om de manier waarop, onder meer in beleidsverklaringen, de asielkwestie en de asielzoekers worden voorgesteld.
De andere kant van de asielkwestie is de situatie van de asielzoeker als persoon. Iemand die moet vluchten voor direct of indirect levensgevaar beleeft op een heel eigen wijze zijn of haar situatie. Die beleving heeft te maken met zijn/haar ervaringen van de concrete situatie met inbegrip van bijvoorbeeld cultureel bepaalde lichamelijke en psychologische aspecten. Denk aan geplogenheden m.b.t. het huwelijk of religieus “verantwoorde” lichamelijke ingrepen als besnijdenis van jongens en meisjes. Hoe zwaar deze beleving doorweegt in een asieldossier kan niet bepaald worden door een ambtenaar van buitenlandse zaken die zich uitspreekt over de veiligheid in een land of regio. Daarvoor zijn andere instanties nodig.
Het gaat hier over het universeel mensenrecht op leven en levenskansen. In feite staat hier de bescherming van deze rechten voor een persoon van vlees en bloed op het spel. De bescherming of handhaving van fundamentele mensenrechten, zoals het recht op leven of op lichamelijke integriteit zijn in ons land, zoals in de meeste beschaafde landen, toevertrouwd aan de rechterlijke macht. Opdat deze in alle vrijheid en verantwoordelijkheid haar werk zou kunnen doen is de scheiding der machten ingevoerd. Is het dan ondenkbaar dat dit beginsel ook zou worden toegepast waar het gaat om asielzoekers. Er is veel voor te zeggen dat niet een minister maar een onafhankelijk rechtscollege zich zou uitspreken over concrete asielaanvragen. Van een authentieke rechterlijke macht mag men immers verwachten dat ze niet alleen straft wie de mensenrechten schendt, maar ook bescherming biedt aan wie van deze schending het slachtoffer dreigt te worden.
Momenteel heerst er heel wat ongenoegen over de gang van zaken m.b.t. asielaanvragen. Velen hebben het gevoel dat er geen rekening wordt gehouden met de concrete situatie van de asielzoeker. Men kan objectief vaststellen dat bijvoorbeeld Kaboel een “veilige” stad is. Maar dat betekent niet dat elke afgewezen asielzoeker zich daar in alle rust en veiligheid kan bewegen. Het persoonlijke verhaal van elke asielzoeker moet meegenomen worden in de uiteindelijke beslissing over de asielaanvraag. Dat verhaal bevat niet alleen wat de betrokkenen vóór zijn vlucht heeft meegemaakt maar evengoed ook de inspanningen die hij of zij reeds geleverd heeft om in ons land een nieuw bestaan op te bouwen.
Dit lijkt ons minder de opdracht voor de uitvoerende macht die zich moet houden aan de richtlijnen die vanuit de wetgevende macht worden toegespeeld. Maar richtlijnen zijn er niet om rücksichtslos toegepast te worden ten koste van het menselijke aspect. Een afzonderlijk en gespecialiseerd rechtscollege (onder toezicht van de rechterlijke macht) zou hier een louter administratieve benadering kunnen vermenselijken. Daardoor zou vermeden kunnen worden dat asielaanvragen het voorwerp worden van een politiek opbod, zoals dit momenteel helaas maar al te dikwijls het geval is.
Een poging om de asielprocedure in bovenstaande zin te herzien kan een bouwsteen worden voor een bredere Europese aanpak van het probleem. Hopelijk vinden we zodoende een realistisch evenwicht tussen wat we kunnen (onze mogelijkheden) en wat we zouden moeten (het probleem in héél zijn omvang).
Erik De Clerck
