“Goh,
ik wou dat wij dit wisten toen jij nog een baby was!” “Nu ik dit
alles weet… Bij een tweede kindje wil ik het helemaal anders doen!”

Heb
je dit al eens gehoord of misschien zelf gezegd? Heel wat grootouders
hebben het gevoel dat zij de opvoeding van hun kinderen anders zouden
hebben aangepakt, waren zij op de hoogte geweest van informatie die
“nu voor handen is”. Ook heel wat ouders vandaag hebben het
gevoel dat zij belangrijke informatie misten die hen kon ondersteunen
bij de opvoeding van hun kinderen. Wanneer ze gaandeweg horen over
alternatieve vormen van opvoeden, beslissen ze soms om het bij een
tweede kindje anders aan te pakken. Ironisch genoeg gaat het vaak om
informatie die al meer dan 10, meestal 15, 20 en soms zelfs 30 of 40
jaar in omloop is; informatie die steunt op grondig en gedegen
wetenschappelijk onderzoek naar een gezonde hechting bij jonge
kinderen. We kunnen vandaag ook bouwen op inzichten in verschillende
culturele opvoedingspatronen en de lange termijneffecten daarvan die
sociologen en antropologen door de jaren heen in kaart hebben
gebracht. Het is dus niet zozeer dat de informatie over alternatieve
vormen van opvoeden niet beschikbaar was, maar dat ze jonge ouders
niet bereikte en ook vandaag nog zelden bereikt.

Gisteren
ontving ik een nieuwsbrief van Kind & Gezin waarin stond dat mijn
peuter er baat bij heeft dat ik haar complimenten geef over wat ze
kan en doet. Het zou haar zelfbeeld ten goede komen. Tijdens mijn
laatste bezoek aan Kind & Gezin werd mij geadviseerd mijn dochter
te negeren of een time-out in te lassen als zij iets “fout” doet.
Eén van de belangrijkste organisaties voor ouder en kind lapt met
dit advies-zonder-kanttekeningen jaren van onderzoek aan zijn laars.
Het gaat om onderzoek dat aantoont dat belonen – ook onder de vorm
van complimenten – en straffen – dreigen het kind over het hoofd te
zien of uit te sluiten – een eerder nefast effect hebben op het
zelfbeeld van een kind en ook op de veilige hechting tussen ouder en
kind. Ik wil hier zeker niet Kind & Gezin in haar werking of
bestaansreden aanvallen. Andere instituties en organisaties die in
onze samenleving instaan voor de zorg voor en opvoeding van kinderen
zijn in hetzelfde bedje ziek. Dagelijks worden kinderen in scholen
“gemotiveerd” door hen stickers toe te stoppen of te dreigen met
“de hoek” of “nablijven”. En ook vele “opvoedingsexperts”
kiezen vaak de code van snelle gedragsverandering boven het voeden
van een gezonde hechting en daadwerkelijk ethisch inzicht in
kinderen. Ouders zijn soms op de hoogte van de kritische
kanttekeningen maar weten niet goed wat ze in de plaats kunnen doen.

De
tijd is gekomen om de vraag te stellen hoe de vele instanties die
ouders en kinderen dienen sneller de inzichten van recent onderzoek
met hun publiek kunnen delen en hoe zij een gevarieerd en genuanceerd
overzicht kunnen geven van verschillende opvoedingsbenaderingen. Zij
kunnen ouders kennis laten maken met alternatieven voor de standaard
gedragspsychologische benadering die vandaag helaas nog steeds als
“vuistregel” beschouwd wordt. Scholen dienen zich meer en meer de
vraag te stellen hoe zij kinderen ethisch inzicht bijbrengen, niet
als een vak apart, maar als een in-de-wereld-zijn. Het wordt dan des
te belangrijker dat kinderen in dagelijkse situaties invoelen wat het
betekent om respectvol om te gaan met elkaar – en dat dit ook
gemodeleerd wordt. Wanneer we kinderen al manipulerend aanzetten tot
“goed gedrag”, door onze liefde weg te nemen als ze zich niet
gedragen zoals wij willen, of door hen te belonen als ze zich wel
gedragen zoals wij willen, dan zijn wij nog ver verwijderd van een
wereld waarin we dagelijkse keuzes maken met een gevoel van
verantwoordelijkheid voor het welzijn van onszelf en anderen. Even
ver ligt een wereld waarin we op een mondige manier onze noden
kenbaar kunnen maken en die van anderen kunnen ontvangen, met respect
voor de ruimte die zich tussen twee mensen ontvouwt.

Opvoedingswinkel
Plus

Heel
wat organisaties die instaan voor de vroege zorg van jonge gezinnen
hebben een belangrijke eerstelijnsfunctie. Zij bieden
basisondersteuning, gaan na of er geen sprake is van
kindermishandeling of -verwaarlozing en bieden een standaard medisch
pakket aan. Deze organisaties zorgen er voor dat er een algemene norm
is waaraan alle opvoedingssituaties gemeten worden. Intussen vallen
er echter vele gezinnen uit de boot; die gezinnen die nét dat stapje
verder willen gaan. Er is nood aan een soort “opvoedingswinkel
Plus” voor ouders die bewust en kritisch met dit standaard verhaal
willen omgaan; voor ouders die de innerlijke wereld van hun kind –
hoe jong ook – mee in de weegschaal willen leggen bij het oplossen
van conflicten binnen het gezin. Ook zij hebben vragen. Hoe geef ik
grenzen aan zonder dat mijn kind zich beschaamd of schuldig gaat
voelen over wat ze heeft gedaan. Hoe kan ik het probleemoplossend
vermogen van mijn kind aanwakkeren, ook in dagdagelijkse situaties
van conflict binnen het gezin? Hoe kan ik er voor zorgen dat ik zo
met mijn kind omga dat ik haar niet het gevoel geef dat haar emoties
er niet toe doen? Als ik kies voor een onvoorwaardelijke opvoeding,
mag ik dan nog wel eens boos worden? Ook voor ouders die verder
willen gaan dan een gedragspsychologische benadering voor de
opvoeding van kinderen is opvoedingsondersteuning nodig. Het is
daarnaast ook nodig dat ook zij terecht kunnen bij organisaties die
zorgtaken van hen over kunnen nemen op een manier die aansluit bij
deze fundamenteel verschillende benadering van opvoeden. Vandaag is
het zo dat ouders die kiezen voor een benadering die in haar
grondvesten anders is dan de gedragspychologische nog te vaak in de
kou blijven staan – ofwel gedwongen om de kracht van deze
opvoedingsstijl tot de privésfeer te beperken, of om zelf alle
zorgtaken in handen te houden. Denk aan het recent artikel in De Standaard over de “Do-It-Yourselvers” – gaande van crèches tot vormen van thuisonderwijs in groep. Het risico
hier is dat niet iedereen de kans heeft om zo’n projecten zelf op te
starten of om de kinderen thuis te onderwijzen. Het is tijd om
gezonde alternatieven meer frequent aan te leveren – op een manier
die gefundeerd is in onderzoek, inzicht en levenswijsheid – ook van
overheidswege.

Keerpunt

Laat
ik even duidelijk stellen dat ik zeker niet vind dat scholen of
crèches ouders in al hun wensen moeten volgen of achternahollen. Ook
wil ik het harde werk dat Kind & Gezin en andere organisaties
leveren om gepaste adviezen te geven aan ouders niet ontkennen en al
evenmin de nieuwe organisaties die her en der opgestart worden. Voor
ouders die affiniteit voelen met een onvoorwaardelijke
opvoedingsstijl – overigens verschillend van een grenzenloze
opvoeding – gaat het echter om meer dan “bijschaven”. Deze
benadering stelt een heel ander mens- en wereldbeeld voorop. Het kind
wordt benaderd als een wezen dat in essentie wilt samenwerken, erbij
wilt horen, wilt groeien. Bij de opvoeding blijf je dan aan de zijde
van het kind staan, ook bij conflict. Je neemt het perspectief van
het kind mee in rekening als er iets “fout” gaat – hoe ziet het
kind deze situatie? Wat motiveerde hem? En, nu we met een conflict
zitten, kunnen we dan samen zoeken naar een oplossing? Deze
benadering stelt de dagelijkse cultuur in scholen en andere
organisaties in vraag, evenals meer structurele componenten zoals
bijvoorbeeld het puntensysteem. Hoewel elke school en elke
organisatie stappen zet, blijft de nood aan een vernieuwde
leeromgeving voor kinderen prangend; een leeromgeving die is
vooreerst is afgestemd op de interpersoonlijke gevoeligheden die
jongeren in de wereld van morgen goed zullen kunnen gebruiken.