Een bijdrage van Karolien Debel voor ABVV Metaal

Wie wil er nu geen flexibiliteit in z’n job? Wie wil geen betere afstemming tussen werk en privé, meer tijd voor jezelf? Klinkt goed natuurlijk, maar in realiteit bevinden flexwerkers zich vaak in de meest kwetsbare posities. De beloofde vrijheid van de flexjob is in realiteit een strop om de hals. Wat we ooit als ‘atypische contracten’ of ‘atypisch werk’ beschouwden, wordt steeds vaker de ‘norm’. Hoog tijd om ons hierop te organiseren.

Flexwerkers duiken tegenwoordig overal op. De meest zichtbare zijn de maaltijdbezorgers die op hun brommers, fietsen, of camionettes de stad doorkruisen, aan een razend tempo want ze worden betaald per levering en vaak niet voor de tijd onderweg. Soms dragen ze geruststellende labels zoals ‘eco’, ‘verantwoord’ of ‘healthy’ op de rug. Gezond trekt klanten aan, arbeidsvoorwaarden net iets minder.

We zien wereldwijd meer tijdelijke, onzekere jobs (vaak met dag- of weekcontracten) dan ooit tevoren. Niet alleen bij de pakjesbedrijven of maaltijdleveranciers. Ook in de meer ‘traditionele’ sectoren, zoals de metaalsector, is het aantal precaire flexjobs de voorbije 5 jaar enorm gestegen. Elektronicabedrijven en de automobielindustrie staan bovenaan het lijstje, maar de andere sectoren volgen snel. Vaste degelijke jobs maken plaats voor precaire flexjobs. Het aantal bedrijven in de metaalsector waar precaire flexwerkers meer dan de helft van het personeelsbestand uitmaken, neemt hand over hand toe. En vaak worden deze mensen via tussenschakels tewerkgesteld, zodat de werkgever zijn verantwoordelijkheid denkt te kunnen ontlopen. Die onduidelijke arbeidsrelatie tussen werkgever en werknemer zorgt voor veel angst en onzekerheid bij de mensen, waardoor ze niet weten welke rechten ze hebben en hoe ze die kunnen afdwingen.

Waarom?

Er zijn veel redenen waarom werkgevers flexwerkers in dienst nemen. Soms doen ze dat om wettelijke verplichtingen te kunnen omzeilen, zoals het betalen van bijdragen voor sociale zekerheid, pensioen, betaald overwerk, jaarlijks verlof, of het garanderen van een veilige werkomgeving etc.

Vaak liggen de lonen van de flexwerkers ook een stuk lager dan bij vaste werknemers. Soms verdienen ze tot 50 % minder dan hun collega’s. Onder de flexwerkers vind je opvallend veel jonge werknemers, vrouwen en migranten. Het zijn net die groepen die kwetsbaarder staan op de arbeidsmarkt, en moeilijker een alternatief vinden. Vooral vrouwen zijn oververtegenwoordigd in de precaire flexjobs, wat hen extra kwetsbaar maakt door het gebrek aan werkzekerheid, lagere lonen dan mannen, en minder maatschappelijke waardering voor het werk dat ze doen.

De globalisering van investeringen en handel heeft voor jobs gezorgd. Maar in plaats van tewerkstelling rechtvaardig te verdelen, heeft dit geleid tot een ondermijnen van voltijdse vaste jobs. Multinationals zoeken in hun zucht naar winstmaximalisatie, naar de goedkoopste leverancier van arbeid, met onzekere tewerkstelling, lagere lonen en slechtere arbeidsvoorwaarden voor alle werknemers tot gevolg. Op die manier wordt de kloof tussen arm en rijk verder uitgediept.

Dat mechanisme zien we ook we overal ter wereld. In Zuid-Afrika bijvoorbeeld besteden bedrijven een deel van het werk uit aan onderaannemers of ‘labour brokers’, die kwetsbare goedkope arbeiders ronselen voor een dag of een week, tot ze ‘lastig’ worden en ‘opgebruikt’ zijn. Ook wij ontsnappen niet. Er zijn de besparingen en herstructureringen bij Douwe Egberts, ING, AXA. En na vijftig jaar kondigt Caterpillar aan dat de productie naar Grenoble en andere (lees: goedkopere) vestigingen buiten Europa zal verplaatst worden.

Vaste jobs sneuvelen, en maken plaats voor precaire goedkopere jobs. Hetzij in de eigen vestiging, soms via onderaanneming, of door delokalisatie naar verre goedkopere oorden.

Afdwingen

Hoe kunnen we het tij doen keren? Afdwingen, die rechten! Zo eenvoudig klinkt het, maar des te complexer is de realiteit. De concurrentie is bikkelhard, tussen vaste en tijdelijke werknemers, en tussen de tijdelijke werknemers onderling. Om kans te maken op een nieuw contract moet je je koest houden. De beloofde vrijheid van de ‘flexwerker’ is voor velen een strop om de nek geworden. Een verdeel-en-heersstrategie, waarbij mensen tegen elkaar worden uitgespeeld. Ook de vakbonden slagen er maar moeilijk in om deze precaire flexwerkers te bereiken en te organiseren. Omdat ze tijdelijk werken en vaak van bedrijf of sector veranderen. Door het tijdelijke en vluchtige karakter van hun job worden ze soms door de vaste werknemers, of zelfs door de vakbond niet als volwaardige ‘collega’ beschouwd.

Toch zullen vakbonden nieuwe strategieën moeten ontwikkelen om deze groeiende groep precaire flexwerkers te bereiken. In een land als Zuid-Afrika bijvoorbeeld, is 67 % van de werkende bevolking niet vertegenwoordigd door een vakbond. Willen ze een rol blijven spelen, zullen vakbondsstructuren zich moeten aanpassen aan deze realiteit.

Wereldwijd

Want ook wij gaan aan een razendsnel tempo die richting uit. En net daarom is een brede solidariteit noodzakelijk, en de enige manier om rechten van werknemers wereldwijd te garanderen. Solidariteit bijvoorbeeld tussen de stakende landarbeiders op de wijnplantages in Zuid-Afrika en de consument die hun strijd steunt door die ene fles wijn in de winkelrekken links te laten liggen. Solidariteit tussen de werknemers van een multinational in België en hun collega’s aan de andere kant van de wereld die steun vragen bij hun strijd voor betere arbeidsvoorwaarden. Solidariteit tussen de vaste werknemers van een autofabriek en het onderhoudspersoneel dat de werkplek schoon houdt en vaak met tijdelijke contracten moet werken. Solidariteit tussen mensen mét vaste job en de werklozen, langdurig zieken, vluchtelingen… Waar ook ter wereld, willen we precaire flexjobs een halt toeroepen, dan is het hoog tijd dat we meer solidariteit aan de dag leggen.

Auteur: Karolien Debel

DIT ARTIEKEL VERSCHEEN EERDER OP ABVVMETAAL.BE