Dat het huidig economische model haaks op gezondheid staat, wordt met covid-19 pijnlijk duidelijk. In Colombia zorgt die tegenstellingen al decennialang voor conflict. Politiek geweld, sociaal geweld, economisch geweld en fysiek geweld zijn onderdeel van de Colombiaanse geschiedenis.

De overheidsmaatregelen in Colombia diepen het geweld uit. Zoals altijd zijn de economische belangen van enkele machtige familieclans belangrijker dan de levens van de Colombianen die hun nek uitsteken voor anderen.

In de huishoudsector

Ana Delia, een kranige vrouw van 75 jaar oud, deed voor het uitbreken van de pandemie de was, kuis en strijk bij drie huishoudens. Ze getuigt: “Van wat ik verdiende, betaalde ik mijn huur en eten. Nu heb ik al 20 dagen niet meer kunnen werken. Geen enkele van mijn werkgevers heeft me opgebeld om te vragen hoe het met me is. Waar moet ik nu van leven?”

In Colombia zijn er 687.716 huishoudwerksters. Velen verdienen minder dan het minimumloon en kunnen niet terugvallen op sociale bescherming. Als alleenstaande moeders sloven ze zich uit om hun kinderen te voeden. Eén op tien is ouder dan 60. Zij hebben niets om op terug te vallen tijdens de periode van huisarrest.

Ook na het opheffen van de quarantaine, is de situatie van huishoudwerkers uitzichtloos. Vele van hun werkgevers zullen ook zonder werk zitten of met een lager inkomen. Ze hebben evenmin toegang tot de sociale bijstandsprogramma’s van de overheid, die zwaar door corruptie geplaagd wordt, waardoor de hulp niet terecht komt bij wie die het meest nodig heeft.

Anna Delia, huishoudwerker uit Colombia

In de gezondheidssector

De gezondheidsdiensten zijn absoluut niet voorbereid om een crisis zoals deze aan te kunnen. Dat komt vooral door de privatisering in de gezondheidszorg.

Het gezondheidspersoneel moet alles op alles zetten om de coronapatiënten bij te staan en doet dat met hart en ziel. Maar ook met precaire arbeidscontracten én vertragingen in de betalingen van hun loon, en zonder de nodige veiligheidsmaatregelen.

Na het overlijden van drie collega’s tweette het Colombiaanse gezondheidspersoneel: “Zonder garanties kunnen we dit niet aan.” Als reactie daarop vaardigde de president een decreet uit waarin het personeel verplicht wordt te werken, no matter what. Er moeten levens gered worden.

De president vaardigde een decreet uit dat gezondheidspersoneel verplicht om te werken

In de agro- en voedingsindustrie

Europeanen zien nog steeds bananen en chocolade met palmolie in de supermarktrekken liggen. Dat betekent dat er nog altijd plantagearbeiders in landen zoals Colombia aan het werk zijn. Ook zij lopen besmettingsgevaar. Veiligheidsmaatregelen zijn allesbehalve vanzelfsprekend. Samen werken, samen eten en dan opeengepakt de bus op. Social distancing? Niet van toepassing.

Vakbonden proberen alles uit de kast te halen. Suikervakbond SINTRAICAÑAZUCOL kon een slag thuishalen voor suikerrietkappers via het paritaire comité voor gezondheid en veiligheid op het werk. De arbeiders moeten nu maar met vijftien in plaats van met 40 in de bus naar de rietvelden. Bananenvakbond SINTRAGRANCOL probeert via protest beschermingsmaatregelen af te dwingen. Ook palmvakbond SINTRAPROACEITES Sábana de Torres legde het bedrijf stil om beschermingskledij te verkrijgen.

Maar niet iedereen kan rechten opeisen in moeilijke tijden zoals deze. Velen houden hun mond uit vrees hun job te verliezen. Bedrijven zetten massaal werknemers op straat.

Alfonso, kostwinner van een gezin met drie kinderen, kreeg twee opties van zijn werkgever: “Ofwel tekende ik een brief waarmee ik verlof zonder loon aanvroeg, of nam ik ontslag. Dus ik vroeg verlof zonder loon aan. Wat kon ik anders doen?”

Sommige middenveldorganisaties proberen werknemers met raad en daad bij te staan. Gezondheidsorganisatie COISO doet dat virtueel. “Zorgen voor jezelf is wat we de werknemers willen bijbrengen. Wij geven de nodige informatie over veiligheidsprocedures. We merken dat de stress bij de werknemers toeneemt en vrezen voor wat er volgt na het opheffen van het huisarrest”, vertelt Everiel van COISO.

Everiel, activist bij Colombiaanse gezondheidsorganisatie COISO

Vrouwen, slachtoffers van huiselijk geweld

Al die stress en frustaties worden maar al te vaak afgereageerd op de personen in onze naaste omgeving. Het is dan ook geen verrassing dat het aantal slachtoffers van huiselijk geweld wereldwijd is toegenomen sinds de lockdown is opgelegd.

Veel vrouwen zitten thuis opgesloten met iemand die hun geweld aan doet, namelijk hun partner. Ook in Colombia zijn veel vrouwen thuis niet veilig. De hulplijn ontving in maart 91% meer oproepen dan een jaar geleden, volgens het Colombiaans Vrouwenobservatorium. Maar de overheid biedt geen hulp.

Mensenrechtenactivisten

Het meest schrijnende is het geweld tegen mensenrechtenactivisten. Na het ondertekenen van de vredesakkoorden tussen de regering en de rebellenbeweging FARC-EP, hield de agressie nooit ophield en sinds het uitbreken van de pandemie neemt die zelfs toe.

Op 24 maart vielen mannen het huis van vrouwenrechtenactiviste Carlota Isabel Salinas binnen, dwongen haar de straat op te gaan en schoten haar neer. Op 3 april werden boerenleider Hamilton Garsca Ortega en zijn twee minderjarige zonen omgebracht in hun huis door zwaar bewapende mannen. De activisten verenigden zich met hun organisatie onder de koepelorganisatie FENSUAGRO, een vakbond voor boeren en landarbeiders waar FOS mee samenwerkt. Zijn vrouw en derde zoon overleefden de aanval. Op 8 april werden andere mensenrechtenactivisten, die ook lid zijn van FENSUAGRO, geïntimideerd door de nationale politie bij een preventief humanitair controlepunt dat ze hadden opgezet om besmetting te voorkomen. Ze moesten dat controlepunt verwijderen of anders zou de ESMAD, de speciale politiemacht, komen om dit met geweld te doen. Is dat de taak van de politie?

Colombianos hambrientos durante la cuarentena cuelgan trapos rojos para pedir ayuda https://t.co/3Wy9wSFgO2 pic.twitter.com/UxHS0f2rWw

— Reuters Latam (@ReutersLatam) April 9, 2020

Leven in angst

De Colombiaanse bevolking leeft in angst. Angst om de job te verliezen. Angst om te sterven van honger. Angst om bij besmetting niet de nodige medische verzorging te krijgen. Angst om de straat op te gaan. Angst om thuis te blijven. Angst om op te komen voor de anderen. En toch is dat net wat meest nodig is in deze tijden van crisis: solidariteit, elkaar een warm hart toedragen. Over de grenzen heen. FOS en haar partners blijven een afdoende sociale beschermingssysteem eisen en afdoende garanties op waardig werk, nu meer dan ooit. De filosofie van redden-wie-zich-redden-kan, is geen optie.

Auteur: Jo Vervecken