Recent stelde de minister van onderwijs Hilde Crevits voor om het beroep van leerkracht op de lijst met zware beroepen te plaatsen. Hier kwam in korte tijd veel kritiek op. Ik wil het hier niet hebben over de vraag of het al dan niet een zwaar beroep is, maar de aandacht vestigen op het belang van het beroep voor de ontwikkeling van kinderen. Het onderwijs is voor kinderen immers de toegangspoort tot de samenleving. Hun belang moet op het voorplan komen te staan in discussies over het onderwijs.
Als er gekeken wordt naar de leerkracht, heeft de samenleving tal van verwachtingen. Leerkrachten moeten oog hebben voor elk kind en hun totale ontwikkeling stimuleren, de communicatie met ouders moet vlot verlopen, leerkrachten moeten voorbereidingen kunnen voorleggen aan de inspectie, onderwijsvernieuwingen moeten opgevolgd en geïmplementeerd worden, e.d. Als leerkrachten niet aan deze vele verwachtingen kunnen voldoen, is de kritiek vaak groot. Door de voortdurende kritiek lijkt het alsof de samenleving het vertrouwen in leerkrachten kwijt is, een vertrouwen dat broodnodig is voor het verbeteren van de onderwijskwaliteit. De maatschappij velt vaak te snel een oordeel over leerkrachten, zonder stil te staan bij de essentie en de complexiteit van hun beroep.
In wezen fungeert de leerkracht als rolmodel voor kinderen, wat inhoudt dat bekwame leerkrachten nodig zijn. De maatschappij wordt gekenmerkt door voortdurende veranderingen wat ook implicaties heeft op de verwachte vaardigheden van het onderwijspersoneel. Steeds up-to-date blijven is cruciaal en kan enkel als er voldoende mogelijkheden zijn tot professionalisering zoals het volgen van bijscholingen of trainingsprogramma’s. Soms lijkt het dat leerkrachten niet meegaan of meekunnen met onderwijsvernieuwingen, en wordt al te snel gedacht dat leerkrachten niet innovatief willen zijn of gewoon lui zijn. Vaak gaat het in werkelijkheid over een gebrek aan tijd en ruimte om nascholingen te volgen en nadien hiermee aan de slag te gaan in de eigen onderwijspraktijk. Voor er dus sprake kan zijn van vernieuwingen binnen de klas zelf, moeten er in eerste instantie voldoende middelen voor professionalisering, zowel interne als externe, vrijgemaakt worden door het beleid. Pas dan kunnen leerkrachten kritisch leren reflecteren over hun professioneel functioneren waardoor hun deskundigheid en dus ook de kwaliteit van het onderwijs geoptimaliseerd kan worden.
Het gebrek aan en de zwakke kwaliteit van goede infrastructuur en materialen spelen ook een nefaste rol in het onderwijzen. Overvolle klassen zijn niet uitzonderlijk, waardoor klassen letterlijk volgepakt zijn en individuele differentiatie – aandacht voor elke leerling apart – onmogelijk wordt. Daarnaast zijn veel gebouwen verouderd of moeten leerkrachten gedurende jaren lesgeven in containerklassen. Verder ontbreekt er ook vaak budget om schoolmaterialen aan te schaffen of schooluitstappen te organiseren. Scholen kunnen niet tegemoet komen aan deze tekortkomingen, waardoor leerkrachten kinderen niet optimaal kunnen ondersteunen.
De talrijke publicaties met kritiek op het onderwijs en leerkrachten in het bijzonder wijzen eveneens op de onderwaardering van de samenleving t.o.v. de leerkracht, terwijl het net noodzakelijk is om het beroep aantrekkelijk te maken. Als leerkrachten gewaardeerd worden, zal hun enthousiasme en motivatie automatisch toenemen waardoor de kwaliteit van het onderwijs ook zal stijgen. Vaak vloeit deze onderwaardering voort uit de negatieve perceptie die de maatschappij heeft over het werk van leerkrachten. Leerkracht zijn, lijkt voor veel mensen een gemakkelijk beroep met een overvloed aan vakantiedagen en zeer weinig werkuren. In de praktijk blijkt echter dat, wanneer de schooldag voorbij is, leerkrachten hun werkdag er nog niet op zit. Er volgen lesvoorbereidingen, verbeteringen van toetsen en personeelsvergaderingen, oudercontacten of andere overlegmomenten rond schoolactiviteiten. Door als maatschappij deze veelheid van taken te erkennen, kunnen leerkrachten opnieuw gewaardeerd worden in wat ze doen.
Dat het leerkracht-zijn complexer is dan het lijkt, blijkt ook uit de inhoud van hun beroep. Het gaat erom kinderen te ondersteunen in hun ontwikkeling waarbij rekening gehouden moet worden met de totaliteit van het kind. In het huidig onderwijs aan de slag gaan, is bijgevolg geen eenvoudige opgave. Leerkrachten krijgen tegenwoordig te maken met tal van uitdagingen zoals leerlingen met taalachterstand, verschillende leerproblematieken, de multiculturele diversiteit van leerlingen of moeilijke sociale thuiscontexten. Deze uitdagingen brengen vaak extra stress en een verhoogde werkdruk met zich mee en kunnen na verloop van tijd zelfs tot een burn-out leiden, vaak bij die leerkrachten die het meest geëngageerd zijn. Daarenboven wordt de schuld voor bepaalde aspecten, zoals een laag welbevinden van een kind, te snel bij de leerkracht gelegd. Leerkrachten nemen deze zorgen regelmatig mee naar huis waardoor de hoge werkdruk ook thuis voelbaar is. Onmiddellijk met de vinger naar leerkrachten wijzen als iets niet gaat zoals gepland of gehoopt, kan consequenties hebben voor het goed functioneren van de leerkracht en vandaar ook voor de ontwikkeling van het kind zelf.
Er is dus een hoge nood om als maatschappij het vertrouwen in het onderwijs en leerkrachten te herstellen, in het belang van de kinderen. De leerkracht moet voldoende waardering en middelen krijgen op vlak van financiën, tijd en ruimte, zodat elk kind optimaal ondersteund kan worden om op te groeien tot een volwaardige burger. Het ondersteunen van de ontwikkeling van kinderen is niet alleen in het belang van het kind zelf, maar van ons allen. Deze aspecten moeten prioriteit krijgen op de onderwijsagenda. Wanneer aan deze elementen tegemoet gekomen wordt en leerkrachten hun beroep dus optimaal kunnen uitvoeren, kan er verder nagedacht worden over de vraag of het beroep van de leerkracht al dan niet zwaar is.
Jana Glas
Studente Pedagogische Wetenschappen
